Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

Een zekere potsierlijkheid
H. Drion

Wat mij in de warrige polemiek tussen Brunt-Wassenberg en Leopold de Buch in Hollands Maandblad no. 270 het meest heeft getroffen is datgene wat beide stukken onderling gemeen hebben. Voor Leopold de Buch is het overigens gelukkig dat dit maar weinig is.

Met dat gemeenschappelijke bedoel ik dit: zowel het stuk van Brunt-Wassenberg als de reactie van De Buch bevatten een curieuze uitval over iets dat in geen verband staat met het onderwerp van de discussie, hoe ruim men dat ook neemt. En in beide gevallen gaat de uitval over een zelfde problematiek, terwijl toch het toegiftje van De Buch niet is uitgelokt door dat van Brunt-Wassenberg.

Eerst Brunt-Wassenberg: als een van de ‘versies (van “aktuele oppositieprobeersels”) die, gezien de pretenties, aan hysteroide monomanie grenzen’, noemt dit tweetal: de ‘oefeningen in het genre “vrouwenemancipatie” waarmee J.E. Kool-Smit sinds het voorlaatste Hollands Maandblad-nummer onbetwist het brevet van potsierlijkheid verworven heeft’. Zij gaan dan verder: ‘wellicht wordt zelfs de grens van het potsierlijke naar het schunnige overschreden als zij het bestaat om het vraagstuk van de sociale achterstelling van de Nederlandse vrouw of andere vormen van ordinair traditionalisme te vergelijken met de sociale drama's van diskriminatie van personen met bepaalde somatische kenmerken in de U.S.A. of racisme latu sensu’ (ik wist niet dat het in deze tijd nog voorkomt dat jonge mensen niet van het bestaan van ‘bepaalde somatische kenmerken’ van vrouwen op de hoogte zijn).

Om hun eigen onnavolgbare proza te gebruiken: er gaat achter deze opgewonden taal van B.W. naar aanleiding van een uitermate redelijk betoog van Mevrouw Kool-Smit ‘een fikse portie cognitieve emotionele en intellektuele luiheid schuil’, al is de term ‘schuilgaan’ in dit verband misschien niet de meest gelukkige.

En nu De Buch: ‘Die beschuldiging (het betreft een van de vele door Brunt-Wassenberg naar voren gebrachte beschuldigingen) doet mij denken aan die van een zekere Tessel Pollmann in Vrij Nederland’ enz. Waarna nog drie alinea's volgen, uiteraard helderder en in beter Nederlands dan dat van Brunt-Wassenberg, maar wel met hetzelfde superieure, wat schoolmeesterachtige toontje als waarin ook al zijn reactie in VN op het stuk van Tessel Pollmann was geformuleerd, een toontje dat niet typerend is voor zijn manier van schrijven.

Als mensen op kunstmatige manier een aanval op iemand of iets in hun betoog inlassen, zonder dat die aanval iets met het onderwerp heeft te maken, kan men er bijna zeker van zijn, dat zij zich echt hebben op-

[p. 26]

gewonden. Wat Brunt-Wassenberg betreft bestaat de verleiding, dat dan nog te adstrueren met de heftigheid van hun aanval, maar een sterk argument zou dat niet zijn: zij hebben kennelijk geen ander idioom tot hun beschikking. Onthullender lijkt mij bij De Buch zijn kwalificatie van Tessel Pollmann als ‘een zekere’. Nadat hij haar in VN al tegen de grond had geslagen met door haar verwaarloosde autoriteiten in de freudiaanse leer, krijgt ze nu nog de doodsteek met ‘een zekere’.

Vanwaar die boosheid? In beide gevallen is het voorwerp van de boosheid een artikel, waarin een vrouw zich in een redelijk betoog richt tegen het ‘androcentrische’ karakter van onze samenleving en onze cultuur, in het ene geval uitvoeriger, in het andere geval aan de hand van een voorbeeld. Voor zover ik het stuk van Brunt-Wassenberg heb begrepen - een niet onbelangrijk voorbehoud - beschouwen zij zich zelf als links. Voor De Buch geldt dat zeker ook. En toch die kennelijke irritatie, die zeker niet verklaard kan worden door het niet eens zijn met dit of dat argument in de aanstootgevende stukken.

Je zou eerder verwacht hebben, van linkse mensen... Maar dit is misschien juist de bron van irritatie. Want niet alleen ‘je’ zou dit verwachten, maar de linkse critici zouden dat ook van zich zelf verwachten. En dat is een onaangename ervaring: als links intellectueel te ontdekken - of misschien beter: vaag te voelen - dat er traditionele strukturen en rolverdelingen zijn, waar je minder vrij tegenover staat dan je meende tegenover alle traditionele strukturen enz. te staan. Een onaangename ervaring, die dan ook zo gauw mogelijk moet worden weggerationalizeerd (de Buch) of weggescholden (Brunt-Wassenberg).

Het nare van een radicaal standpunt tegenover de traditionele rolverdeling tussen mannen en vrouwen is, dat er weinig reden bestaat met de realizering ervan te wachten tot de grote revolutie komt, terwijl je met enige intelligentie wel kunt begrijpen, dat het loslaten van die rolverdeling op den duur een diepgaander wijziging kan brengen in onze manier van samenleven dan de verwezenlijking van de meer traditionele radicale desiderata.

Laten we het er veiligheidshalve dus maar bij houden dat Mevrouw Kool-Smit ‘onbetwist het brevet van potsierlijkheid verworven heeft’ en ‘wellicht zelfs de grens van het potsierlijke naar het schunnige heeft overschreden’, en dat Tessel Pollmann niets anders is dan ‘een zekere’. Zo bewaren we tenminste iets van onze zekerheden.

Naschrift

Met dit verschil, dat Brunt en Wassenberg iets belijden waar ik nu juist op een diametraal tegenovergestelde manier over denk. Ik deel anders gezegd het standpunt van J.E. Kool-Smit, en het is precies daarom dat ik mij zo ‘echt heb opgewonden’ over Tessel Pollmann, zoals Drion vermeldt alsof het een onthulling betrof. Alsof het iets op zichzelf laakbaars was om zich ergens ‘echt’ over op te winden, een bewijs van ongelijk of iets dergelijks. Natuurlijk heb ik mij geërgerd, en het ergert mij niet minder dat Drion niet de moeite heeft genomen om na te gaan waarom.

Er waren een jaar of wat geleden (en er zijn in Nederland nog steeds, als ik goed ben voorgelicht) mensen die de neiging hadden om iedereen van communistische sympathieën te verdenken die niet om de andere regel uitriep: ik ben geen communist! O nee ik niet! Wie dat denkt vergist zich lelijk!

Iets dergelijks deed Tessel Pollmann, alleen ging het hier over wat Drion ‘androcentrisme’ noemt. Wat zij zei kwam neer op: hij (d.w.z. ik) signaleert in dat artikel nergens de discriminatie tegen vrouwen, dus hij is het er eigenlijk mee eens. Het staat er bijna letterlijk, lees het maar na.

Vanwaar die boosheid, vraagt Drion. Drion kan het zich misschien moeilijk voorstellen, maar ik vind het onderwerp belangrijk; ik deel de visie dat discriminatie tegen vrouwen een soort racisme is (ik had dat ook al lang voor de publicatie van het artikel van Kool-Smit in die termen geformuleerd^*) en ik wind mij er ‘echt’ over op als het mij via een dergelijk bewijs uit het ongerijmde wordt aangewreven. Niet alleen als dat gedaan wordt door een zekere Tessel Pollmann, maar ook door een zekere H. Drion. Immers, wat wil hij eigenlijk bewijzen?

Ik zal zeggen wat hij bewijzen wil, en wat wel meer mensen op dit terrein graag bewijzen willen: dat anderen niet zulke goede feministen zijn als zijzelf. Zelfs zonder veel psycho-analytische subtiliteiten is duidelijk wat hiervan de achtergrond is: een soort rivaliteit. Een echte mannenrivaliteit; feminisme is voor zulke mensen in mindere of meerdere mate de expressie van een jaloerse bezitsimpuls. Alleen zij belijden het juiste, ware, oprechte etc. feminisme. Deze houding bevat in feite een ontkenning van emancipatie.

Ik twijfel er niet aan of dit zal door Drion ‘zo gauw mogelijk worden weggerationaliseerd’. Maar waaruit, behalve het bovenstaande, het feminisme van Drion zou moeten blijken is mij nogal onduidelijk.

Leopold de Buch

* zie p. 234, Revolutie in een Industriestaat, Bruna 1968.