Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 33]

Hoe de heer Koster zich schikte in zijn lot
Guus Kuijer

Het eerste wat opviel was zijn zekerheid. Een oude man, maar geen spoor van angst voor de nieuwe omgeving. Juffrouw Miesje raakte er van uit haar doen. Er was geen trillende hand te drukken, geen schokkende schouder te kloppen.

Dan was er de vreemde samenstelling van zijn bagage. Een koffertje met wat lijfgoed en verder een aantal met ijzer beslagen kisten vol boeken. Geen vertrouwd meubelstuk, geen portretten.

‘We zijn van veel gemakken voorzien’, zei juffrouw Miesje, ‘maar er er zijn geen boekenkasten in de kamers.’

‘Geeft niks’, zei de heer Koster. ‘Hoe heet u?’

‘Juffrouw Miesje’.

Koster lachte. ‘Hoezo? Heeft u geen achternaam?’

De man had tanden. Echte. ‘Miesje Cornelissen, meneer’.

‘Goed, juffrouw Cornelissen, dit dorp is vermoedelijk wel een timmerman rijk. Ik zal een kast laten maken.’

Juffrouw Miesje keek naar zijn grijze pak. ‘Ik weet niet’, zei ze aarzelend. ‘Ik zal het aan de directrice vragen.’

‘Van die kast?’ Hij keek haar glimlachend aan. ‘Ik ga straks zelf naar juffrouw van Beuzekom toe, dan zal ik het wel zeggen.’

Juffrouw Miesje liep naar een kist en morrelde aan het deksel. Ze kreeg het niet open. Koster zag het geduldig aan.

‘U zult het wel druk hebben, juffrouw Cornelissen’, zei hij.

Juffrouw Miesje keek op. Haar gezicht ontspande. ‘Ik zit nooit om werk verlegen hoor.’ Koster trok een bedenkelijk gezicht. ‘Dan is het misschien beter dat ik zelf mijn bagage uitpak.’ Hij opende met een handbeweging een van de kisten. Juffrouw Miesje stond op. ‘Ik vind het goed’, zei ze. ‘Maar ik mag u nog niet alleen laten. Ik moet iedereen helpen bij het inrichten van de kamer.’ ‘Dat begrijp ik’, zei Koster terwijl hij de boeken in stapels tegen een muur zette. ‘Gaat u erbij zitten.’

Hij was niet groot. Hij zag er ook niet sterk uit. Het was zijn stem. Juffrouw Miesje ging zitten.

‘Rookt u?’ Koster hield haar een pakje sigaretten voor. De vraag deed haar blozen. ‘Nee, dank u’, zei ze. Hij nam een sigaret uit het pakje en ontstak hem met een kleine gasaansteker.

‘Eigenlijk mag u hier niet roken’, zei ze. Koster lachte luid.

Er klonk een bel onderin het huis. Ze schrok en sprong van haar stoel. ‘We moeten al eten en we hebben nog haast niets gedaan.’ Ze liep naar de deur.

Ze kwamen in een lange gang, witte plafonds en muren, onderbroken door een groot aantal blauwe deuren. Ze gingen de trap af. Juffrouw Miesje regelde haar tempo naar het zijne. Je wist maar nooit. Door een deur van ribbeltjesglas kwamen ze in een ruimte met veel kleur op de wanden en helderwit gedekte tafeltjes. Ieder tafeltje bood plaats aan zes personen. Juffrouw Miesje wees Koster een stoel en zocht zelf een andere. Voor hij plaatsnam stelde hij zich aan zijn tafelgenoten voor. Van de vier dames, die zijn hand drukten zonder op te staan, verstond hij de namen niet, alleen een man in een gekreukeld pak heette duidelijk Kruithof. Voorin de zaal werd op een gong geslagen. Koster legde zijn handen in zijn schoot en wachtte af. Men bad. Weer een gongslag. ‘Eet u smakelijk’. Koster nam een schaal groente en hield die zijn buurvrouw voor. Het dikke mensje nam op zijn ‘tast toe’ een lepel ter hand. Een lange vrouw die aan de andere kant van de tafel zat nam haar echter de lepel af, schepte wat spinazie uit de schaal en deponeerde het op het bord. Vervolgens schepte ze haar aardappels op. Daarna jus. Ze nam een servet en knoopte het om haar nek. Ze duwde haar een eetlepel in de hand en wachtte. af Het dikke mensje volgde alle bewegingen met open mond zodat haar kin vochtig was geworden.

Koster had de manoeuvres kalm gadegeslagen. ‘Gaat u toch zitten’, zei hij tegen

[p. 34]

de lange helpster en vervolgens tegen zijn buurvrouw: ‘Mag ik u er op attent maken dat u kwijlt?’

Het mensje werd rood, maar veegde met haar servet mond en kin af. Koster bediende zich. ‘Ik heb tot mijn spijt uw naam niet verstaan’, zei hij. De vrouw keek hem aan. Ze had nog geen hap gegeten. ‘Mevrouw Vermolen’, zei ze. ‘Anna Vermolen.’

Hij knikte glimlachend naar haar bord. ‘Laat het u goed smaken mevrouw Vermolen.’

Ze glimlachte terug. Ze nam een hapje, maar legde de lepel weer op haar bord om naar hem te kunnen kijken.

‘Mooi servies’ zei Koster, ‘uitstekend bestek. Of bent u beter gewend?’

Ze knikte. ‘Het is geen echt zilver’, zei ze.

‘Daar proef je niets van’, antwoordde hij. Ze lachte. Ze nam de lepel en at.

‘Mijn naam is Kruithof’, zei de man met de plusbril opeens. ‘Ik was vroeger leraar Nederlands’. Hij wees naar zijn rechterbuurvrouw. ‘Dit is mijn vrouw. Lerares Nederlands.’

Koster vouwde zijn servet op. ‘Ik had uw naam meteen onthouden’, zei hij. ‘Boeiend vak. Waar zijn uw boeken?’

De heer Kruithof keek verschrikt op.

‘Die staan in de bibliotheek hier’, kwam zijn vrouw hem te hulp.

Koster keek haar voor het eerst goed aan en werd getroffen door haar jeugd. Ze had zwart sluik haar tot op haar schouders en lichtblauwe ogen.

‘Mevrouw Kruithof’, zei hij kalm, ‘u oefent uw beroep natuurlijk nog uit.’ Niemand merkte iets van zijn verwarring.

‘Ja’, zei ze kort. Ze keek haar man teder aan. Haar hand kroop over het tafellaken naar de zijne. Haar nagels waren roze gelakt. Tijdens het dankgebed bleven de handen van het echtpaar elkaar vasthouden.

Koster liep de gang in en besteeg de trap. Zijn kamerdeur zat op slot. Op de terugweg kwam hij juffrouw Miesje tegen. Ze opende de deur voor hem.

‘Kunt u mij een sleutel verstrekken?’ vroeg hij. Ze schudde haar hoofd. ‘Overdag mag u niet op uw kamer zijn.’

Koster dacht na. ‘Een zeer juiste maatregel’, zei hij toen. ‘Dan is een boekenkast ook niet zo nuttig’.

Juffrouw Miesje knikte. ‘U kunt lezen in de konversatiezaal. Daar kunt u ook andere hobbies doen.’

Koster draaide zich om. ‘Ik zal de kisten verder uitpakken. Het is beter mij nu alleen te laten.’

Juffrouw Miesje bloosde. Ze sloot de deur achter zich. Koster liet zich op het bed vallen. Het was goed dat ze weg was, want de pijn was er weer.

Het trok vanuit zijn maagstreek naar zijn borst. Een aanhoudende druk die zijn ademhaling bemoeilijkte. Hij hijgde en probeerde zijn borst uit te zetten. Zijn gezicht vertrok, zijn handen streken vertwijfeld langs de voorkant van zijn lichaam. Toen het zweet over zijn gezicht begon te druipen zag hij tot zijn ontzetting Maria voor zich. Hij hoorde eindeloze zinnen over zijn lippen rollen en zag ze in de zachte kussens van haar aandacht belanden. Met gesloten ogen raadde hij de uitdrukking van haar gezicht. Hij las haar nooit aflatende dorst uit haar gebogen nek. ‘Je bent mooi’, dacht hij. Maar hij wist dat hij dat niet meende. Ze was mooi als ze alleen was of in een drukke straat. In een slechtbezochte bioscoop, 's avonds in de kamer als hij niet thuis was. Voor de rest was het rennen, trap op, trap af, meegesleept door de stofzuiger en hartgrondig lelijk zijn.

Er werd geklopt. Juffrouw Miesje. Of hij bij de directrice kwam. ‘Kom zo’, zei hij. De pijn zakte. Hij stond voorzichtig op. Het ging. Geen duizelingen? Nee.

Koster opende de deur en daalde de trap af. Beneden, in de gang had hij de zekerheid dat de pijn voorlopig weg zou blijven. Hij strekte zijn rug en klopte op een donkerbruine deur. Juffrouw van Beuzekom zat hem achter haar buro op te wachten. Koster schudde haar hand en nam plaats.

De regels van het huis. Hij had er geen moeite mee. Roken in bed deed hij al jaren niet meer.

‘En dan nog dit meneer Koster, u valt met uw neus in de boter. De huisvrouwenvereniging heeft voor morgen een uitstapje georganiseerd: boottocht, speeltuin, boswandeling.’

Koster stond maar vast op. ‘Dat is een aardig initiatief’, zei hij, ‘maar ik ga liever niet mee.’

Op dat moment werd er geklopt. Het echtpaar Kruithof.

‘Neem me niet kwalijk’, zei Kruithof.

‘Geeft niets’, zei de directrice. ‘Zal ik u aan elkaar voorstellen?’

‘We kennen elkaar al’, glimlachte mevrouw Kruithof. Haar witte tandjes werden zichtbaar. ‘We wilden het over morgen hebben’, vervolgde ze. ‘Wij’, ze keek haar man aan, ‘zijn morgen een jaar getrouwd en dat wilden we liever een beetje intiem vieren, dus...’

Juffrouw van Beuzekom zuchtte.

‘Het is wel jammer’, zei Kruithof.

Koster had de deurknop al in zijn hand. ‘Ik wens u een gelukkige huwelijksdag’,

[p. 35]

zei hij.

De volgende dag was hij al vroeg wakker. Hij stond naast zijn bed toen er geklopt werd. ‘Meneer Koster, we ontbijten vandaag wat vroeger.’

Koster haastte zich in zijn kleren. Beneden zat iedereen al aan een tafeltje. Hij zag Kruithof die naar hem zwaaide. Ze hadden een stoel voor hem vrijgehouden. Na het gebed keek hij rond. Dikke truien en werkmansbroeken, maar ook zwarte, zondagse pakken en japonnen vulden de zaal. Men was luidruchtig. Koster at één boterham. Hij was ongerust over de vage druk in zijn onderlichaam. Hij zag de mond van mevrouw Kruithof voortdurend bewegen, maar hij kon haar niet verstaan.

Maria had ontdekt dat ontrouw de hemel kon zijn. Henk vroeg niets had ze gezegd. Wat hij zei was ruimte. Bij hem kon ze een uur zwijgend in een stoel zitten en hij liet haar zorgvuldig met rust. Maar meestal had ze de overweldigende behoefte hem aan te raken. Met verbazing volgde ze haar handen die niet ophielden te strelen. Ze fladderden over zijn lichaam, gefascineerd door zijn lome reaktie. ‘Je weet toch’, had ze gezegd, ‘dat het met jou nogal behelpen was? O Got, wat is hij lief. Hij ligt daar zomaar wat en kijkt me aan alsof ik wat waard ben.’

De zaal liep leeg, hij bleef met het echtpaar Kruithof achter. Hij stak zijn hand naar hen uit. ‘Mag ik u feliciteren met deze dag?’

Mevrouw Kruithofs gezicht straalde. ‘Ze treffen het met het weer,’ zei ze. ‘Trouwens, wij ook.’ Ze keek Koster aan.

Hij zag de witte huid, beweeglijk als plastic. Het geluk van een bijpassend neusje en al die dingen die je nog kon doen in haar ogen. Hij geloofde dat zij zijn opkomende pijnaanval zou kunnen tegenhouden.

‘We maken er een fijne dag van’, zei ze.

[p. 36]

‘We gaan lekker rustig genieten.’

Juffrouw Miesje kwam binnen. Koster zag dat alle tafeltjes al afgeruimd waren. Hij stond op. ‘Een plezierige dag’, zei hij. Hij regelde zijn manier van lopen zorgvuldig naar de pijnscheuten in zijn zij. ‘Juffrouw Cornelissen’, zei hij, ‘het is beter dat u mij naar mijn kamer laat gaan.’ Juffrouw Miesje keek hem vragend aan. ‘Ik zal medicijnen moeten innemen, bovendien zal wat rust mij goeddoen.’ Koster nam de hem aarzelend toegestoken sleutel aan en liep de deur uit. De pijn was heftig geworden en het was onmogelijk zijn stoere manier van lopen vol te houden. In zijn kamer zakte hij in elkaar. Kruipend bereikte hij zijn bed. De pijn stampte in zijn buik rond. Koster kroop ineen als een bal. Hij trok zijn knieën tegen zijn gezicht. Nu pas voelde hij het water, koud aan zijn handen. Hij stapte zijn bed uit en stond er tot aan zijn liezen in.

Het stonk. Er dobberden lijken in rond. Je zag alleen de ruggen, de rest was onder water. Soms bolde een overhemd of jasje op als een gezwel. ‘Alweer oorlog’, zuchtte Koster.

De levenden steunden. Ze waren verregaand door het koude water aangetast. Sommigen hielden elkaar vast, anderen leunden met vertrokken gezichten tegen de muur.

Er was een oude vrouw die naar buiten wilde. Ze schreeuwde. Ze stond krom boven het water. Maar naar buiten mocht ze niet. ‘Wie binnen is, blijft binnen’, zeiden de Beschermers. Je bracht de anderen in gevaar. Het was haar al zo vaak verteld. Ze viel voorover, haar bovenlichaam kletste plat op het water.

Een geweldige kerel, die naast haar stond, zette een hand in haar nek en trok haar overeind. Ze gilde, draaide zich om en beet hem in zijn pols. De man gaf geen kik, maar liet haar los. Ze waadde haastig een paar meter van hem weg en klapte daarna weer voorover. De reus haalde zijn schouders op. Ze was al verdronken voor ze dood was.

Maria liep, peddelend met haar handen op de grote man af en ging zwijgend naast hem staan. Velen, vooral kinderen, volgden haar voorbeeld. De Beschermers wezen zenuwachtig met hun geweren.

De reus zag een kind, vlak voor zich, tot aan de schoudertjes in het water en tilde hem op. Andere kinderen pakten zijn handen, benen en jas vast. Ze huilden. De man reageerde niet. Hij zocht nergens steun, hij wankelde niet. Koster zou graag naar hem toegaan, maar hij was geen kind meer. Hij stond stokstijf als een pasgeplant boompje, trillend in het water.

Maria had gelijk, als er redding was dan zeker niet bij hem. Hij had nu al het gevoel dat hij slechts bestond tot zijn liezen. Hij dobberde op stompjes. Straks zou hij omslaan als een topzwaar plastic opblaasbeest.

De meesten bezweken.

Maria hing aan haar redder, haar armen om een van zijn schouders geslagen. Koster sloop steeds dichterbij en stond nu een paar meter achter de met kinderen beladen man. Hij was blij met de opkomende pijn in zijn onderlichaaam, het bewees immers dat hij daar nog stond. Hij streelde tersluiks het water.

Hij hield het niet meer vol.

Langzaam schuifelde hij in de richting van de redder. Bij de laatste pas wankelde hij, maar greep zich nog juist vast aan de rug van de reus. Tegen de man aanliggend ontmoetten zijn ogen die van Maria. Hij zag haar haat. ‘Jij kunt er niet meer bij’, siste ze, ‘dat houdt hij niet uit.’ Toen Koster machteloos tegen de rug aan bleef liggen, strekte zij een arm, gaf hem daarmee een zet, waarna hij struikelend, bijna voorovervallend, een paar meter verderop tot stilstand kwam. Het was een wonder dat hij nog stond. Hij werd op zijn schouder getikt. Achter hem stond een Beschermer, machinegeweer op de rug, beschuit en blikje melk in de hand. Kosters hand bewoog zich in de richting van de beschuit, maar balde plotseling tot vuist en schoot door, hard op de mond van de man wiens tanden kraakten onder de scherpe knokkels. Met zijn andere hand rukte Koster het machinegeweer van de Beschermer zijn schouder en sloeg hem met de kolf tegen het achterhoofd. De man kwam niet meer overeind. Koster hield zijn wapen op de overige drie Beschermers gericht en liep achteruit tot hij de muur in zijn rug voelde. Met een schel geknetter ging het wapen af. De Beschermers vielen schreeuwend en bloedend van hun droge platformpje. Koster waadde ernaar toe en hees zich erop.

Maria was de eerste die zich bewoog. Ze had haar reus losgelaten en liep langzaam in de richting van het platform. Ze glimlachte naar hem.

Koster richtte en vuurde over haar hoofd op de grote man, recht in zijn gezicht, dat uit elkaar scheurt. Het lichaam zakte statig naar omlaag, de kinderen vielen in het water.

Maria draaide zich niet eens om. Ze zag alleen hém, ze glimlachte verleidelijk.

Hij schoot haar mond aan flarden. Er sloeg een gat in haar gezicht. Het salvo scheurde haar uit elkaar. Lichaamsdelen kwamen spattend in het water terecht. Er brak paniek uit. Men vluchtte naar de verste

[p. 37]

uithoeken, maar iedereen werd achterhaald.

Toen niets meer bewoog en het water tot rust was gekomen, zakte Koster uitgeput in elkaar. Het geweer viel op de betonnen vloer. Hij sloeg zijn armen om zijn knieën en legt zijn gezicht er bovenop. De pijn uit zijn onderlichaam stijgt naar zijn borst. Hij ontrolde zich. Ademen werd moeilijk.

Hij zag een gezicht boven zich waarin een mond bewoog.

‘Meneer Koster’, riep juffrouw Miesje. Ze liep al weg om de dokter te bellen. Toen ze terugkwam had Koster zich weer opgerold. Zijn schouders schokten. Hij huilde. Juffrouw Miesje voelde zich warm worden. Haar geroutineerde handen beklopten zijn rug. Met koele hand streek ze over zijn voorhoofd. ‘De dokter komt zo’, zei ze zacht. Koster draaide zich om. ‘Mevrouw’, zei hij, ‘ik stuur uw dag in de war.’ Hij legde zijn hand op haar arm.

‘Welnee, daar ben ik toch voor.’

Koster greep haar hand en drukte hem tegen zijn gezicht. De pijn had zijn top bereikt. Tranen stroomden over zijn wangen.

‘Dat u aan mij gedacht heeft’, stamelde hij.

Juffrouw Miesje was ontroerd. Ze hadden je zo nodig. Ze maakte naar hand bij zijn wang los en klopte hem nogmaals op zijn schouder. ‘Kom, kom, meneer Koster, u moet u niet zo opwinden. De dokter komt zo.’

De dokter spoot de pijn eruit. ‘Hoe gaat het?’ fluisterde juffrouw Miesje. Koster deed zijn ogen open. Hij glimlachte, ‘Niet gek’, zei hij. ‘Niet gek juffrouw Miesje.’ Ze bloosde. Ze draaide zich om en legde zijn pyama klaar. ‘Dan zal ik u in bed helpen’, zei ze. Ze kleedde hem uit. De pijn was weg, maar hij was moe. Juffrouw Miesje zorgde maar goed voor hem. Hij lag dankbaar naar haar te glimlachen toen ze hem toedekte.