Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 30]

Een bezoek aan de stad
W. Verhoeven

Het gemeentebestuur stelde aan de groep een tram ter beschikking. De hele dag reden ze van de ene wijk naar de andere. Bij iedere halte matigde de conducteur even de snelheid, maar trok dan weer schielijk op. De mensen die in een rij stonden te wachten meenden dat ze niet snel genoeg waren geweest en hoopten door hard mee te hollen hun fout goed te maken en zo de conducteur mild te stemmen. Wanneer ze zagen dat ook bij de volgende halte de tram doorreed liepen ze gauw een zijstraat in of gingen voor een etalage staan kijken. De mensen die bij de volgende halte stonden te wachten wisten blijkbaar nog van niets en begonnen op hun beurt mee te hollen. Zo werd de gereserveerde tram de hele dag begeleid door de bewoners van de stad als een soort eerbewijs aan de vreemdelingen die van zover waren gekomen om de musea, de openbare gebouwen en de winkels te bekijken. Op aanraden van de conducteur wierpen de reizigers toen ze aan het twaalfuurtje begonnen, stukjes brood naar buiten die gretig door de meehollers werden opgevangen.

Onder de leden van de reisgroep bevond zich een man met een volle rode baard. De anderen noemden hem Heer God, want iedere keer dat hij een maaltijd nuttigde sloeg hij ervoor en erna een kruis. Hij protesteerde tegen de wijze waarop zijn medereizigers spraken over de mensen die met de tram meeholden. Eerst meende iedereen dat hij grappen maakte. Knipogend tegen elkaar gingen ze ernstig in op wat hij zei, maar toen hij vol bleef houden, vonden ze hem heel vervelend. ‘Zo'n man hoort toch niet in een vrolijk gezelschap’. Ze spraken er met de conducteur over. Deze was bereid tegen betaling de deuren van de tram te openen. Een jonge vrouw met wie de man met de rode baard een paar vriendelijke woorden had gewisseld, fluisterde hem in het oor op een bepaald moment achteraan in de tram te komen. Toen het zover was zaten alle reizigers te lezen of aandachtig naar buiten te kijken. Niemand zong, ook de reisleider niet, want hij moest een aantal officiële papieren invullen. Plotseling gingen de deuren open en de man met de rode baard verdween uit de tram. De jonge vrouw ontving envelopjes waarin papieren geld zat. Ze bedankte iedereen door de microfoon.

Heer God, die Korff heette, kwam met zijn hoofd tegen een stenen muur, waar de tram op dat moment vlak langs reed. Hij verloor zijn bewustzijn zodat hij niet merkte dat het bloed uit zijn mond en neus langs zijn toch al zo rode baard liep. Verscheidene bewoners passeerden de stille Korff, maar ze bleven niet staan.

Het was al laat, de zon kleurde het onderste deel van de hemel nog een beetje rood toen een oude vrouw langskwam. Ze had de stenen vloer gedweild in een naburige kerk en keerde nu terug naar huis. Korff, die zich op dat moment oprichtte, nadat hij een halfuur lang zich had afgevraagd waar hij zich toch bevond, stak zijn hand omhoog. ‘Help, ik ben een toerist’, riep hij. ‘Ik kan je niet helpen’, zei de vrouw, ‘toeristen die verdwaald zijn, moeten zich bij de politie melden. De kantoren zijn nu al dicht, maar morgen om negen uur gaan ze weer open. Als je zorgt dat je dan bij mijn huis bent, zal ik je er naar toe brengen’. ‘Geef me je adres, vrouwtje’, zei Korff. Ze schreef haar naam en de straat waar ze woonde op een stukje papier en liep door.

Er was weinig verkeer op straat, ook al was het nog lang niet donker. Alleen de tabakswinkels waren open. Iedereen kon ze herkennen aan de grote houten sigaar boven de voordeur. Korff ging er een binnen en maakte zich bekend: ‘Korff uit Palabo, ik ben hier met een reisgezelschap in een gereserveerde tram. Nu wil ik een kennis opzoeken’. De winkelier rende van achter de toonbank naar de voordeur. Hij trok um met een klap dicht en draaide de sleutel om. ‘Zegt u verder alstublieft niets, meneer, ik luister nooit naar wat andere mensen mij vertellen. Als u via de achterdeur weer weggaat, hoeft niemand het te weten’. Korff liet zich door de kleine keuken achter de winkel naar de tuin brengen. Hij wilde de winkelier vragen hoe hij nu verder moest, maar deze was al verdwenen. Korff klom over de hoge houten schutting. Erachter lag weer een tuin door hoge muren omgeven. Ook achter die muren lag een tuin en daar-

[p. 31]

achter weer een. Korff klom tot laat in de avond over muren. Aan geen enkele kant liep een pad. Hij had de indruk dat hij dicht bij de straat was. Nu en dan zag hij zelfs de torenklok die om het kwartier de tijd aangaf. Om elf uur kon hij niet meer. Hij bleef vlak voor een muur in een perk bloemen liggen. Op het achterbalkon van het huis zat een gezin bij brandende kaarsen zachtjes te praten. Ze moesten Korff van boven af wel hebben zien kruipen, maar ze sloegen er geen acht op. Later op de nacht toen het al lichter werd, kwam er een bezoeker. Een jongen van een jaar of zestien stond van zijn plaats op en verdween op een wenk van zijn vader(?) in het huis. De bezoeker was een luidruchtige, lacherige prater. Met zijn paraplu wees hij hinnikend naar Korff. De anderen susten hem gauw. Toen hij zijn mond nog niet hield, scholden ze hem uit. Blijkbaar was zijn gedrag zeer onbehoorlijk. Korff die onderhand wel begreep dat hij als vreemdeling nu niet erg gewenst was, bewoog zich zo min mogelijk. Hij sloot de ogen en liet de regen waarmee de ochtend begon over zich heenkomen.

De familie zat nog steeds op het balkon. Ze sliepen bijna allemaal, met hun hoofd voorover. Alleen de vader voerde fluisterend een gesprek met de bezoeker. Eindelijk sloeg het negen uur. Op het politiebureau ontvingen ze wel vreemdelingen, had de oude vrouw gezegd. Dan maar daar naar toe. Hij kroop met een stijve rug uit het bloemperk. Hij hoefde niet meer te proberen over een muur te klimmen. De enige weg naar de straat liep door het huis. Via een glazen deur kwam hij in een donkere gang terecht. De keukendeur stond open. Links en rechts lagen mensen op matrassen te slapen. Ook in de andere kamers en hokjes sliepen mensen kris kras door elkaar heen. Bij de voordeur die hij na veel trappen op en af had bereikt, stond een grote man in een blauwe overall. Op zijn schouders zat een klein, oud vrouwtje met een rimpelig gezicht. Ze had de ogen dicht. ‘Mijnheer, mijn moeder is gisteren gestorven. Een van de jongens hier zou een ambtenaar van het stadhuis waarschuwen, maar hij is nog steeds niet gekomen. Wilt u voor mij nog eens gaan vragen, of ze het komen noteren. Zegt u maar dat het voor Dob is. Ik heb er gelukkig nog een tijd bij me, al zal ze wel gauw gaan stinken. Ik herinner me nog van mijn vader dat dat zo vreselijk was. Zijn ogen hingen al uit zijn hoofd toen ze hem kwamen ophalen’. Korff zei: ‘Ik weet niet waar het stadhuis is. Het stond wel op het programma maar ik ben te vroeg uitgestapt’.

‘Ah, meneer is een vreemdeling’.

‘Uit Palabo’.

‘Ach, Palabo. Daar heb ik wat afgeneukt. De vrouwtjes lagen er gewoon voor het oprapen. Ze kwamen als vliegen op je lul, als je hem maar even uit je broek haalde. Wat een tijd’.

‘Het is bijna kwart over negen’, antwoordde Korff.

‘Dan hebben we recht op koffie. Ga maar met me mee. Van het stadhuis komt er nu toch niemand meer. Begrafeniswerk moet buiten de diensttijd gebeuren en moeder kan wel wachten’.

Ze gingen naar buiten voor de koffie. Een paar huizen verder stapten ze een cafeetje binnen waar de tafeltjes al bezet waren. Er zaten nog meer mensen die een overleden familielid op de schouders droegen. Sommige lijken waren al in een verregaande staat van ontbinding maar niemand scheen zich daarom te bekommeren.

‘We zullen moeten staan’, zei de man tegen Korff. ‘Bij de bar is nog een plaatsje vrij. Loop maar achter me aan, dan komen we er wel’.

Ondanks het gewicht van het lijk op zijn schouders bewoog hij zich snel door de menigte. Korff verloor hem zelfs een enkele keer uit het oog, maar steeds wees het gekromde rugje van de oude, dode vrouw waar hij naar toe moest.

De kelner achter de tapkast beweerde dat de koffie al op was, hij had alleen nog limonade. Korff pakte het bekertje met beide handen vast en dronk het in een paar slokken leeg. Hij wilde het bekertje teruggeven en stak zijn rechterarm vooruit langs de schouder van Dob die voor hem stond, toen hij van achteren werd vastgegrepen. ‘Een paar vragen, meneer’, hoorde hij iemand zeggen. Op hetzelfde moment zag hij een kelner in zijn richting knikken. Dob draaide zich met een ruk om en duwde Korff opzij: ‘Wie wilde hier vragen stellen?’ De mensen die om hem heen stonden, staakten even hun gesprekken, maar alsof ze de verloren tijd wilde inhalen begonnen ze heel snel tegen elkaar te praten.

‘De rotzakken’, zei Dob, ‘ze ontsnappen je altijd. En als je alleen bent slaan ze je op je bek. Als ik mijn moeder niet op mijn nek had, lag ik allang met een bebloede kop in de goot’.

‘Worden de mensen hier niet meteen begraven’, vroeg Korff.

‘Nee, verbrand’, antwoordde Dob. ‘Om het niet te lang te laten duren, moeten de lijken halfvergaan ingeleverd worden’.

Ze verlieten het café. Bij een winkel, waarop in grote letters PROTAM stond, ging Dob naar binnen. Hij kocht er een witte

[p. 32]

spuitbus, om het allemaal wat frisser te houden, zoals hij zei. Op straat stak hij de bus met beide handen boven zijn hoofd en spoot een paar flinke stralen in het verweerde gezicht van de dode vrouw. Een olieachtige vloeistof verspreidde zich over haar huid, die zienderogen geler werd. ‘Het spul bijt gemeen’, zei Dob, ‘maar de stank is ook erg. De regering verdient er goed aan. Zodra je een dooie in de familie hebt, moet je elke week een busje kopen. Dat wordt afgetekend op een kaart. Als alle hokjes zwart zijn, komen ze het lijk ophalen. Wie één keer overslaat, gaat een week het kamp in’.

Ze liepen langs de brede rivier die aan weerszijden door een lage muur van het trottoir was gescheiden. Ergens, waar wist Korff niet, was hij er met zijn hoofd tegen aangevlogen. Sindsdien had hij meer van de stad gezien dan wat de beste reisgidsen erover konden vertellen. Maar wat zou het hem helpen, wanneer ze hem te pakken kregen? In wezen was hij vogelvrij. Als de bewoners van de stad al niet zeker van hun leven waren, wat kon een vreemdeling dan nog verwachten.

Hij stak zijn hand in zijn broekzak om zijn zakdoek eruit te voorschijn te halen. Tussen zijn vingers door dwarrelde een stukje papier op de grond. Dob, die achter hem liep, raapte het op en las wat er op stond. ‘U hebt niet gezegd dat u hier iemand kende’, riep hij verbaasd uit. ‘Bakkerstraat 80, het zal er wel geen vetpot zijn, maar u hoeft er geen honger te lijden. Waarom komt u dan bij mij om koffie vragen, terwijl u een goed kosthuis hebt. Moet ik daarvoor mezelf in gevaar brengen’.

‘Ik ben hier pas sinds gisteren’, antwoordde Korff. ‘Het adres is van een oude vrouw, ze zei dat ze me om negen uur naar de politie zou brengen’.

‘Een oude vrouw’, riep Dob. ‘Dat is je redding, iedereen zou je benijden en jij loopt hier waarachtig nog om tien uur op straat, zonder werk van je zaak te hebben gemaakt. Een oude vrouw om voor te zorgen. In de hele stad is bijna geen oud mens meer te vinden en een vreemdeling, een toerist, loopt met haar adres om tien uur 's morgens nog op straat. Bakkerstraat 80. Al zou ze je laten verrekken van de honger, je zult er nog langer leven dan op straat. We moeten er onmiddellijk naar toe gaan’.

Ze liepen een uur lang door morsige, nauwe straatjes met vervallen huizen. Dob wilde niet gezien worden, want alles kon in deze stad als hoogverraad uitgelegd worden. Hij bleef zelfs met Korff een tijdlang in een portiek staan, toen hij voor een huis een vrouw op een stoel zag zitten. Ze breide aan een lange lap zonder een moment op te kijken. ‘Een wollen das voor haar man aan het front’, meende Dob. ‘Elke maand komen agenten kontroleren of de vrouwen werken voor het leger. Het is daarom maar beter dat ze ons niet ziet. Als ze wil praten zijn we er geweest’.

‘Zou ze met ons willen praten?’ vroeg Korff.

‘Niet met ons, zeker niet, maar met een agent. Elke belangrijke mededeling levert een kroton op’. Ze bleven een kwartier tegenover elkaar in het portiek staan. Het oude vrouwtje steunde met haar kin op het hoofd van Dob en keek Korff met glazige ogen aan. De kaart van Dob moest onderhand wel volgetekend zijn want veel frissigheid was er niet meer aan het lijkje te zien. Dob wenkte Korff mee te komen. Ze liepen snel langs het huis waar de vrouw voor had gezeten, maar niet snel genoeg want iemand riep hen na. Midden op straat stond een lange jongen met naast zich de vrouw die de wollen lap waaraan ze had zitten breien om haar hals had geslagen. Dob liep lachend op ze toe. Hij vertelde dat hij een belangrijke vreemdeling, volgens het zeggen van de ambtenaar, een architect, door de stad leidde om hem allerlei gebouwen van hoge kunstwaarde te laten zien. Nu waren ze op weg naar de moeder van de architect, heer Korff, die hier al sinds haar achttiende jaar woonde en nooit buiten de stad was geweest. ‘Meneer Korff is dus eigenlijk een stadgenoot van ons, maar bij het begin van de oorlog is hij naar het buitenland gegaan om zijn studies voort te zetten’.

De jongen en de vrouw keken zwijgend naar Korff. Ze schenen naar het verhaal van Dob helemaal niet te hebben geluisterd. De jongen pakte een revers van Korffs jas vast en voelde aan de stof. ‘Een mooi jasje voor vader’, zei hij zacht. ‘Hij zit gevangen, we

[p. 33]

mogen hem twee keer in de maand een pakje sturen. Een architect als deze heer kan zijn jasje wel missen. Hij kan de wollen das van moeder krijgen, maar dit jasje is werkelijk beeldig’.

Korff begon hard te lachen; de anderen zwegen. Het gelach klonk in de lege straat als het keffen van een hond.

‘Laten we maar naar binnen gaan’, zei de vrouw. ‘Mijnheer kan dan onze papieren zien’.

Korff wilde de vrouw en de jongen niet kwetsen door bot te weigeren met ze mee te gaan. Binnen in hun eigen huis zouden ze wel inzien hoe dwaas hun verzoek was. Als ze eenmaal wisten hoe het eigenlijk zat en waarom hij hier terecht was gekomen, zouden ze alles begrijpen. Hij voelde in zijn binnenzak naar zijn portefeuille, waar hij wat papieren geld in had zitten. Misschien was het genoeg voor een jasje uit de volkswinkel. Zijn eigen, goede kolbert kon hij werkelijk niet afstaan: het was nog een herinnering aan een reis in Engeland, jaren geleden. De stof was inderdaad uitstekend, echte jagersstof. Hij liep op de openstaande deur toe, want hij wilde zo gauw mogelijk van de zaak af zijn. De jongen en de vrouw kwamen achter hem aan. Dob bleef staan. Uit de trekken van zijn gezicht bleek dat hij de hele situatie onaangenaam vond. Hij verschikte het oude vrouwtje op zijn schouders een beetje. Toen de drie anderen al bijna het huis binnen waren, draaide hij zich om en liep met snelle passen de straat uit.

‘Ik zie hem straks wel weer’, zei Korff, ‘hij lijkt me erg zorgelijk. Brengt u me naar de kamer. Het is hier werkelijk donker voor een vreemdeling’. De jongen vroeg hem even opzij te gaan, dan kon hij licht maken. Even later begon er in de hoek een kaars te branden. Ze bevonden zich in een zeer laag en zeer nauw kamertje. Er stonden twee ijzeren bedden boven elkaar. Meer meubilair, behalve een houten emmer die sterk naar urine rook, was er niet.

De vrouw haalde onder het kussen van het bovenste bed een bruine map te voorschijn, die ze naast de houten emmer legde. Ze zette de kaars op de deksel en verzocht Korff tegenover haar te gaan zitten. De lange jongen verliet het vertrek. Hij schoof de grendels van de deur dicht.

‘Even was ik bang’, zei Korff, ‘dat uw zoon lichamelijk geweld zou gebruiken, maar nu dat niet het geval is geweest, is de situatie heel wat duidelijker, laat ik zeggen rustiger. Vanaf gistermorgen of, gistermiddag, precies weet ik het al niet meer, ben ik met een reisgezelschap uit Palabo in deze stad om de gebouwen te bekijken. Dob, de man die mij begeleidde zag me daarom voor een architect aan. Dat ben ik niet, ik ben arts. Ik kan u niets over mijn werk vertellen, want ik heb een speciale opdracht’. De vrouw scheen geen belangstelling te hebben voor het speciale werk van Korff. Ze had haar schoenen en kousen al uit gedaan en ze trok de jurk over het hoofd. De behaarde, naakte borsten slingerden op en neer. Om haar geweldige dikke buik spande een grote onderbroek. Korff zag dat er allerlei vlekken op zaten maar hij wilde hieruit niet onmiddellijk conclusies trekken want door het zwakke schijnsel van de kaars was gezichtsbedrog heel goed mogelijk. Zijn praktijk had hem geleerd voorzichtig te zijn met mensen op grond van slecht gewassen ondergoed te veroordelen. Ze stroopte de broek naar beneden en toonde haar zwartbehaarde geslacht aan Korff. Tegen een rustig consult in een armenwijk was geen bezwaar. De kans op ontdekking was gering, als hij geen recept uitschreef. Ze nam plaats op de houten emmer waarvan ze de deksel op schoot legde en loosde haar water dat een zingend geluid maakte als bij het melken van een koe. Ook al was hij arts, het gedrag van de vrouw bracht Korff enigszins in verwarring.

Een ondragelijke stank verspreidde zich door de kamer. Hij sprong op en liep het kamertje door om te zien of hij ergens een raam kon openen. Vlak achter het bovenste bed bevond zich een luikje dat vastgespijkerd zat. Korff ging op de rand van het bed zitten om over de nieuwe situatie na te denken. Maar tot rustig nadenken was hij niet meer in staat. Hij had het gevoel dat hij in zijn doodskist ontwaakte met boven zich een meter grond. De vrouw was intussen met haar behoefte klaar. Ze rees langzaam van de emmer op en legde er de deksel weer op. Alsof ze de arts uit Palabo geheel vergeten was liep ze naar de deur die door de jongen was afgesloten. In de hoek ernaast moest een kast of nis zijn, want ze haalde er een fles te voorschijn met een donkere vloeistof. Ze trok de kurk eraf en nam een paar flinke slokken. Korff vroeg of hij ook wat drinken mocht. Hij vond het nogal warm in het vertrek en misschien kon de drank wat verlichting brengen. Daarna kon hij de papieren inzien. Ze knikte met haar hoofd alsof ze alles begreep wat er werd gezegd maar ze zette de fles weer in de hoek. ‘In zijn laatste brief zei mijn man dat hij het koud had. Zijn uniform hebben ze hem afgenomen. Hij loopt in zijn pyama rond. U hoeft uw jasje niet voor niks te geven; u krijgt er wat voor. Een heer alleen, zoals u

[p. 34]

hoeft zich werkelijk niet te schamen voor zijn gedrag’.

Korff was op zijn knieën voor de deur gaan zitten met zijn mond open tegen het sleutelgat. De hitte en de stank in het nauwe vertrekje waren ondraaglijk. De kaars gaf al bijna geen licht meer, ergens ver weg in de diepte gloeide een heel klein pitje. Vlak voor hem op de gang riep iemand: ‘Moeder, wat moet ik nou doen? Ik kan hier toch niet blijven wachten. Laat die vent nou weggaan, als je zijn jasje maar hebt. Ze hoeven je toch niet allemaal een beurt te geven. Alleen de eerste keer toen hij een broek moest hebben, zei hij dat het wel kon. We moeten hem nog eens vragen wat hij precies bedoelt’.

Korff maakte de knopen van zijn gulp los en trok zijn lid te voorschijn. Op handen en voeten kroop hij terug totdat hij tegen iets zachts stootte. De vrouw lag met wijd gespreide benen naast de emmer, terwijl ze met een vinger in de dikke bos haar van d'r geslacht draaide. Nog voor het kaarslicht doofde, schoof Korff over haar heen. Zijn stijve lid zonk tot aan het heft in het vreemde vlees.

Een tijd later kwam hij bij. Hij lag op het trottoir met zijn hoofd tegen een laag muurtje, dat vlak langs een rivier liep. Zijn baard stond stijf van het bloed dat uit zijn neus was gelopen. ‘Gelukkig is er niets op mijn jasje gekomen’, dacht hij toen hij ontdekte dat het was gestolen.

Voor verdere ontmoetingen hoefde hij voorlopig niet bang te zijn. Het was al bijna donker, hier en daar brandde een straatlantaarn en een dikke mist maakte de kans op ontdekking door de politie heel gering. Veel verkeer was er in dit deel van de stad blijkbaar ook niet. De ene dode straat volgde op de andere. Hij had een geweldige honger, maar nergens was er een café of een winkel. Alleen maar zwarte muren met gesloten luiken. Hij leunde met zijn rug tegen de stijl van een portiek om te overwegen wat hij verder moest doen. De nacht die hem nu stond te wachten moest nog erger zijn dan wat hij al had doorgemaakt. Bovendien liep hij de volgende dag grote kans opgepakt te worden wegens landloperij. Al zijn papieren was hij kwijt, want die zaten in zijn jasje. Zelfs de wollen das hadden ze hem door de neus geboord. In het portiek achter zich hoorde hij iets schuiven, gevolgd door gemompel, alsof iemand hardop droomde. Korff besloot er dichtbij te blijven zitten. Als het licht werd, kon hij zien of het iemand was van wie hij hulp mocht verwachten. Was dat niet het geval dan zou hij onmiddellijk op zoek gaan naar Bakkerstraat 80. Hij liet zich op de grond zakken en sliep in.

Door een harde ruk aan zijn been werd hij wakker. Aan zijn voeteneinde zat een man die Korffs schoenen probeerde uit te trekken. Toen hij zag dat Korff wakker werd, stond hij snel op en stak zijn armen omhoog. Hij droeg een lange militaire jas en zijn kin en oren waren met een zwarte lap omwikkeld. Daardoor, maar ook doordat hij geen tand meer in zijn mond had, sprak hij erg moeilijk. De tranen rolden over zijn wangen toen hij aan Korff duidelijk had gemaakt dat hij eindelijk zijn zoon had teruggevonden. ‘Aan je schoenen heb ik je herkend, werkelijk, ze zien er uit alsof ik ze gisteren nog gepoetst heb. Wat zijn ze nog mooi en wat een leer’.

Korff maakte de veters weer vast en stond op. ‘Ik kom uit Palabo. Gisteren, nee, eergisteren, of, nou ja, ik heb een keer de tram gemist. De andere reizigers zijn zonder mij verder gegaan. Vandaag zal ik ze wel weer ontmoeten, want vandaag is er een officiële ontvangst op het stadhuis’. De man in de uniformjas bleef even stil voor zich uit zitten kijken, maar begon toen te lachen. Een ander woord kon Korff er niet voor vinden. De hele uniformjas schokte op en neer. Het hoofd met de zwarte lap was bijna onherkenbaar verwrongen tot een groot gat waaruit zo nu en dan een klagend geluid kwam. Daardoor hoorde Korff niet onmiddellijk het fluitje dat in de straat klonk. De man begon al te hollen nog voor hij zijn gezicht weer in de plooi had. Korff verstond niet wat hij riep toen hij om de hoek verdween. Uit een portiek aan de overkant kroop iemand de straat op. Zijn benen waren tot aan zijn knieën met vuile witte lappen omwikkeld. Op het geluid van het fluitje dat nog een keer klonk, rees hij op en holde de straat uit. Een van de bovenramen van het huis waar Korff voor stond ging omhoog en een agent die een lange zweep naar buiten stak vroeg hem lachend een beetje haast te maken ‘anders zouden ze werkelijk even met elkaar moeten praten’. Korff begon op een drafje mee te hollen met een voorbijganger die schichtig naar boven keek totdat hij aan het eind van de straat was gekomen. Zodra hij om de hoek was, ging hij over op de gewone pas, maar hij sloeg geen acht op Korff die vlak achter hem liep.

Op een groot plein sloten ze zich aan bij een rij mensen die op een tram stonden te wachten. Toen er een fluitje klonk begon de hele stoet weer te hollen, maar ze konden de tram niet bijhouden, die even afremde en daarna snel optrok. Om 12 uur ving Korff een stukje brood op dat uit een van de ramen naar buiten werd geworpen.