Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 14]

Dana Hokke

Ik ben toch te gek
om los te lopen.
Hier is mijn lichaam,
omring het, beperk het, bedwing,
kerker het, tralies
als houvast.
Pas op, mijn lijf
een dwangbuis
dat scheurt.

Water, dragende weerstand,
vangt mijn lijf, bevrijdend
begrensd:
alle enclaves mij toegemaakt.

Ik streel mijn vel ertegen,
wentel mij om, geruggesteund
ga ik onder:
in golven omhoog getild.

Tijloos stroomt wellust.

[p. 15]

waardoor niet veel praktische weerbaarheid overbleef, nog wel slechter zou kunnen uitvallen. Mogelijk valt het hier nog wat mee en kan ik je straks meer in majeur spreken en schrijven. Van mijn studies heb ik er één nog moeten omwerken, is nu gereed. Het in het net schrijven is voor de helft klaar.’

In een envelop met notarisstukken vond Emma nog twee velletjes met notities, allebei geschreven op 24 maart 1946, met veel doorhalingen en in de kantlijn verticaal geschreven toevoegingen. Boven het ene stond ‘Kolen’. ‘Zonder het te willen kreeg ik destijds een kolenkaart gewoon, en niet als pensiongast. Men kwam met een formulier boven ter tekening, dat ik tekende zonder het in te zien. Ik hoorde daarvan niets, dacht dat ik geen kolen had gekregen, en de eigenlijke formulieren voor pensiongast nog zouden komen. Daarna moest ik voor geldzuivering een naar ik dacht formulier B invullen, als pensiongast. Ik vroeg van beneden mijn stamkaart en bemerkte dat daarop was aangetekend dat ik een kolenkaart had, die beneden was gebleven - Ik ging (de hr. Wittenberg raadde mij het af en zei dat de zaak in orde was, hij daarvoor wel verantwoordelijk zou zijn) naar distributiekantoor, vragende of ik nu formulier A of B moest invullen. De ambtenaar zei slechts, dat ik, aangezien ik een kolenkaart had, A moest inleveren. Later gaf ik nog de volgende 2 bonnen aan hr Wittenberg. Daarover nadenkende, dacht ik dat ik zulks niet had moeten doen, daar ik mogelijk ten onrechte een volle kolenkaart had gekregen. Ik vroeg de hr Wittenberg, of hij die bonnen nog had, daar ik ze dan niet wilde inleveren. Ze waren reeds bij de kolenhandelaar, en niet meer terug te krijgen, zei de heer W. Toen was er nog een bon aan, die Fokke de huisknecht mij namens de hr W. kwam vragen dezer dagen. Ik zei dat ik daarop mogelijk geen recht had. Hij (Fokke) bleef aandringen, tot ik maar gaf; van een weigering mogelijk onaangenaamheden ziende. (Ben hier zeer gebonden daar alles vol is, ik ook zelf geen beddegoed heb, men moeilijk een geschikt ander pension vindt. -) Hoeveel kolen mij precies boven zijn gebracht - (ze liggen er bijna nog geheel) weet ik niet. Maar in november met koude dagen - toen de centrale nog niet in orde was, heb ik op onverwarmde kamer gezeten. Later heb ik 's morgens in de koudste dagen wat gestookt, omdat de “centrale” (intussen in orde gekomen) toen eerst tegen de avond warmte gaf, althans voormiddags gewoonlijk niet. Ik denk dat de kachel hierboven voor zeker niet meer dan 14 dagen zuinig heeft gebrand. De overgebleven kolen, het overgrote deel, ligt nog hiernaast. Uit deze toelichting moge blijken, dat ik niet heb willen hebben waarop ik geen recht had.

Dat de hr. Wittenberg mij destijds een formulier ter tekening boven bracht, niet voor pensiongast, is overigens wellicht door hem te goeder trouw gebeurd; dat was mijn indruk - Dat er een aparte regeling voor pensiongasten zou komen, zal hem niet bekend zijn geweest. - E.E. Zuidema.’

De andere notitie was gericht aan Emma's vader.

‘Beste Hugo. Ik zei je hier in het park dat voor mij een snel einde het beste mogelijk zou zijn. Je antwoordde op mijn uitlatingen, dat ik dat niet zelf mocht doen. Ik vrees dat ik patiënt kan worden en dan mogelijk duurzaam blijven, als gevolg van de huidige omstandigheden waartegen ik praktisch niet ben opgewassen. Denk je je in mijn positie in, dan zul je me mogelijk niet euvel duiden, dat ik toch henen ging (of het tenminste beproefde).

Ik kan helaas niet anders, uit vrees voor mijn zenuwgestel in de toekomst; ik zou duurzaam patient kunnen worden, zei ik reeds - Hartelijk dank, dank voor de steun die je mij de laatste tijden steeds bent geweest. Hoe welkom en een verkwikking waren me je brieven in deze hongerperiode. Enno.

Het 2e deel mijner studies is in schrijftafellade - Het is veel minder waard dan het 1e deel (in safe). Bij andere schrijvers is het meeste daarvan reeds te vinden - Dat over “Levensleer en Levenswaarde” is voor publicatie niet geschikt, zou moeten worden omgewerkt.

Is het niet beter voor je mij overleden te weten dan later op ouden dag mogelijk als wrak te zien voortleven? Dat verwacht ik. Ik hoop dat je het zo kunt opvatten.

Mijn zwakte in het praktische leven in de huidige omstandigheden lijkt mij onoverkomelijk. De “geest” is nog niet verstoord, wel het gemoed, het smartelijk vooruitzicht. Dan is men tot handelen, tot praktisch handelen, geheel ongeschikt. Voelen andere mensen die zwakte aan, en behandelen me dienovereenkomstig - als iemand die praktisch niet meer toereikend zijn belangen kan behartigen - Dat zou een smartelijk leven worden.

Waar mij eventueel te begraven: Eik en Duinen - Zandgraf 755 - Loosduinen. Op mijn kamer in de kast is nog de urn met de as van mijn zuster, die later ook wel in dat graf zal kunnen worden bijgezet. Bewijs van crematie Berlijn 17 oktober '13 ligt in portefeuille. De graven op Eik en Duinen (mijn moeder, Jan, Aafje en ik) kunnen op de

[p. 16]

allereenvoudigste wijze worden ingericht (hekken weggenomen) zodat ze zo goed als geen verder onderhoud behoeven.

(Boven mijn hoofd is een “toneel” gebouwd, daar hoorde ik reeds een “repetitie” met dans erbij) -

Ik hoop dat je het testament wilt uitvoeren of door een gemachtigde laten uitvoeren. De overweging dat voor mij heengaan het beste was, zal het je hoop ik gemakkelijker maken, de onaangenaamheden die ik je berokken nu, te verdragen. Dit heb ik destijds niet voorzien, dat het zó zou gaan -

(Dit bericht had ik eerst op mijn kamer willen achterlaten, maar denkende dat je het daar mogelijk niet in handen zoudt krijgen bracht ik het naar de safe, (Incassobank Gouda, No 192).

Je bent nog in de volle kracht van je leven, kunt er nog van genieten met Agaath en je kinderen, welk een gevuld leven is het. Addio, je vriend Enno.

En hoe “verbeschouwelijkt” was het mijne, in teruggetrokkenheid, mede - behalve uit neiging - door levensomstandigheden in de jongere jaren veroorzaakt.’

Ik ben de enige die nu aan hem denkt, zei Emma tegen zichzelf. Voor mij leeft hij nog. Haar vader had zijn best gedaan Enno's boek uitgegeven te krijgen, maar het was niet gelukt. De correspondentie daarover had hij in de tas gestopt. Zou hij zich het beeld van Enno nog wel eens voor de geest halen? Misschien eens in de drie maanden, als hij iets tegen kwam dat hem aan Enno herinnerde. Dat zou toch al mooi zijn. Emma probeerde zich te binnen te brengen of ze behalve het aspergeverhaal nog andere anekdotes wist. Ze vond er maar één. Een paar maanden voor zijn dood had Enno met haar ouders en de twee oudste kinderen in de duinen bij Heemstede gewandeld. Haar moeder had het verteld toen ze later nog eens in Kraantje Lek waren geweest. Om de kinderen te amuseren of zomaar omdat hij er zin in had, was hij plotseling van een hoog duin langs het pad naar beneden gerend, zwaaiend met zijn stok en luid joehoeroepend. Toen hij beneden was, had hij zijn hoed in de lucht gegooid en opgevangen op de punt van zijn stok. ‘Hij was in die tijd al erg verzwakt en broodmager’, had haar moeder gezegd. ‘Wij hielden ons hart vast.’

Emma deed alle papieren weer in de tas en legde die onder haar bed. Ze voelde zich, tot haar verbazing, gelukkig en vrolijk.

Hoofdstuk 7

Nu, kinderen, moeten wij eens rustig nagaan wat ons in haar aantrekt. Wij houden van haar stem, om te beginnen. Dat is zeer belangrijk. Zij praat niet te langzaam en niet te vlug, niet te hard en niet te zacht. Haar woordkeus wijst op een hoge graad van

[p. 17]

intelligentie, zonder het lelijke figuur, de onverzorgde huid, de verongelijkte toon en de smakeloze kleding, die daar menigmaal mee gepaard gaan. Sterker nog, wij luisteren niet alleen met plezier naar wat ze zegt, wij zijn ook nieuwsgierig naar wat ze niet zegt. Wij krijgen veel en wij vermoeden meer. Haar ogen zouden over het algemeen genomen iets wijder kunnen openstaan, maar daar staat tegenover dat ze buitengewoon aantrekkelijk zijn van kleur en uitdrukking, grijsblauw en precies zo aandachtig, kwetsbaar en bereid tot spot als ogen behoren te zijn. Daarbij weinig wang gelukkig, voldoende zichtbare lippen, een allerliefst miniem heuveltje in het midden wanneer je van opzij naar haar neus kijkt. Emma, helaas Emma. Karel had in de klas gezeten met een meisje dat die naam voor hem had bedorven. Maar, dacht hij, wij zijn jong, wij hebben het grootste stuk van een leven vol indrukken nog voor ons, ons associatiemechanisme is nog niet aan het eind van zijn latijn, wij staan van harte open en waarlijk, wij zeggen u: weg Emma één, welkom Emma twee.

Karel wandelde langs het Scheveningse strand richting Wassenaarse Slag. Hij had zijn bal meegenomen, want hij hield niet van honden. Het was een grote witte, nu ontsierd door zwarte teervlekken. Om de zoveel meter onderbrak hij zijn meditaties voor een trap, schuin voor zich uit naar het hogere deel van het strand, waarbij de sport was dat de bal een boog zou beschrijven en een eind verderop precies voor zijn voeten zou blijven stil liggen.

Hij had haar gekust. 's Avonds aan de deur toen hij haar thuisbracht, kort en houterig, maar wel met een gevoel van nu moet ik doorgaan, nu weet ik zeker dat dit gezicht, dit lichaam met alles wat erin beweegt en denkt, dat ik mij wil overgeven aan wie ik nu aanraak, aan een zekere Emma Kwartier. Ik wil nu met je naar bed. Ik wil dat je zegt: kom nog even binnen wat koffie drinken. Ik kan er toch niet zelf om vragen. Het is onvoorstelbaar smerig en onpersoonlijk om te zeggen, zullen we, vind je goed dat we, ik zou graag met je naar bed willen, er is geen woord voor omdat het niet met woorden te regelen is. Het moet vanzelf gaan, met ogen, lachen, gebaren, niet met taal. Maar niets. Zij had alleen ‘dag’ gezegd, en hij ook, met de parodie van een lichte buiging, als een beschaafde verliezer.

Waar is de tijd van de grijze peren, waar is de tijd van de grijze vos? Waar is de plaats van de coniferen, waar is de plaats van het rode mos? Laat ik maar onzin zi-zazingen, laat ik maar dit en laat ik maar los. Het zand en de zee zijn grote dingen, en Kareltje vier is een man van het bos. - Stel je voor, een draaiorgel geheel gemaakt van nat plakzand, en dan het krakende geluid van zanderige muziek.

De bal was in het water terecht gekomen. Op het uiteinde van een golfbreker zag hij iets zwarts dat af en toe leek te bewegen. Hij deed zijn schoenen en sokken uit, trok zijn broekspijpen omhoog tot ze klem bleven zitten boven de knieën, en liep de zee in. Met de bal in de hand bleef hij even kijken naar het zwarte ding. Het bleek een zeehond te zijn, met een treurige afgeleefde uitdrukking op zijn kop. Maar misschien zien alle zeehonden er zo uit, bedacht hij. Hoewel, het was wel gek dat het beest gewoon bleef liggen met een mens zo dicht in zijn buurt. Hij liep terug naar het strand en wachtte tot zijn voeten droog waren. De zeehond keek toe. Als er een hoge golf tegen hem aanspatte schoof hij een eindje op. Karel vroeg zich af wat hij zou moeten doen als het dier ziek was. Of had het net als vogels smeerolie, die op zijn huid plakte? Of had het die vuiligheid misschien binnengekregen? Karel liep over de stenen naar hem toe. Toen hij vlakbij was liet de zeehond zich met een hoorbare zucht de zee inglijden en zwom weg. Nier ver, op een meter of twintig van waar Karel stond bleef hij drijven, soms aan het oog onttrokken door een golf.

Karel keerde zich om toen hij een hond hoorde blaffen. Een van zijn schoenen was een eind weggesleept. De hond nam de schoen telkens in zijn bek, liep er een eindje mee, gooide hem weer neer, en danste er dan blaffend om heen.

- Hé, hou daar mee op, riep Karel, terwijl hij zo vlug hij kon terugliep over de gladde donkerblauwe stenen met scherpe randen. Ook een dikke vrouw van een jaar of vijftig, met een riem in haar hand, kwam aandraven. - Af, Tarzan, af. Af, zeg ik je. Kom ogenblikkelijk bij het baasje.

De hond bleef springen en blaffen. Karel was bang, dat hij door het zwartharige, vrij grote dier gebeten zou worden, als hij aan zijn schoen ging trekken. Bovendien zou de schoen eraan gaan. De vrouw durfde wel, en na een paar strenge woorden kreeg ze de schoen los.

- Dat is niet zo mooi, zei Karel terwijl hij met een vies gezicht de schoen aannam, met putjes in het leer en hondenspeeksel waar zand aankleefde.

- Nee, het spijt me. Onze Tarzan is een heerlijke robbedoes, maar dit soort dingen mag natuurlijk helemaal niet. Ik zal hem maar gauw aan de lijn doen.

Maar Tarzan was er al weer vandoor. Hij

[p. 18]

had nu de bal te pakken. Karel stond er nog steeds met blote voeten en opgestroopte pijpen. Hij voelde zich belachelijk en hij begon kwaad te worden.

- Verdomme mevrouw, dit is toch geen manier.

- Kalm, meneer, kalm, een beetje vriendelijker kan ook. U ziet toch dat ik mijn best doe hem aan de lijn te krijgen?

- Ja, maar het lukt niet erg, moet ik zeggen. Eerst m'n schoen en straks gaat die bal er ook nog aan.

Het kostte Tarzan moeite de bal stevig in zijn bek te krijgen. Toen het lukte beet hij meteen door, en fff, lek.

- Och, wat jammer is dat nou van uw mooie bal. Foei toch, Tarzan. Kom bij het vrouwtje. Onmiddellijk.

- Nu wordt het toch wel een beetje te gek. Wat doet u hier met die rot hond op het strand, als u weet dat hij alles kapot bijt wat hij maar te pakken kan krijgen. Het is onverantwoord om met zo'n beest op straat te komen, en om hem los te laten lopen is gewoonweg misdadig.

- Kom, kom, meneer, en dat allemaal omdat uw balletje kapot is. U krijgt van mij een nieuwe, zeg maar hoeveel het is.

- Daar gaat het helemaal niet om. Die bal zal ik zelf wel betalen. Maar ik begrijp niet dat u zich niet doodgeneert.

- Zo maar ineens, hier op het strand?

- Mevrouw, u moet niet leuk gaan doen. Ik loop hier rustig te wandelen, en daar komt me ineens een hond aanrennen die aan mijn schoenen begint te kluiven en mijn bal lek bijt. Dat is toch niet normaal. Dat is strafbaar. Hoort u wat ik zeg? Strafbaar, doodgewoon. Ik overweeg een klacht in te dienen bij de officier van justitie. Uw naam en adres alstublieft.

- Baronesse van Buxtehude, Hazelaan 14, Wassenaar.

- O. Juist. Van Wierde is de naam, Karel van Wierde. Ik hoop dat u zich mijn boosheid enigszins kunt indenken, ik ben misschien een beetje te ver gegaan. Maar u begrijpt -

- Natuurlijk, het was voor u een hele schrik. Ik vind het trouwens ook heel vervelend als de lieve Tarzan zich zo misdraagt. Ja, stouterd, dat mag helemaal niet. Ik zou zeggen, laten we nu even die bal afrekenen -

- Nee, mevrouw, nee. Neenee, dat is nergens voor nodig. Het was misschien ook wel een beetje nonchalant van mij om de bal zomaar los op het strand te laten liggen. Ik was nogal vervuld van die zieke zeehond, die u ook wel gezien zult hebben.

- Nee, een zeehond? Wat leuk. Die komen hier bijna nooit, geloof ik.

Karel vertelde wat hij had gezien. Samen keken zij uit over de golven, maar de luchthappende snuit was verdwenen. Karel kreeg koude voeten. Hij probeerde met een vlug gebaar zijn broekspijpen naar beneden te trekken, maar het ging niet zo makkelijk. Hij kreeg een rood hoofd van het sjorren.

- Net trouwringen, zei hij.

- Pardon?

- Ik geloof dat ik mijn schoenen maar weer eens ga aantrekken.

- Kan ik u soms even helpen met die broek? Als u rechtop gaat staan en uw been zoveel mogelijk gestrekt houdt?

- Dat is geweldig vriendelijk van u.

Karel ging niet staan, maar zitten en hij stak een afgesnoerd been omhoog. De barones zette zijn voet tegen haar dijbeen en ze trok wat ze kon. Net toen Karel aardigheid in de situatie begon te krijgen, voelde hij twee poten op zijn schouder en vlak bij zijn oren een hard geblaf.

- Stil maar, stil maar, zei hij benauwd, en hij probeerde het jaloerse dier van zich af te duwen.

- Nee Tarzan, dat mag niet. Ga rustig liggen en hou je waffel eens een beetje dicht.

De eerste pijp gaf eindelijk mee, maar op hetzelfde ogenblik zag Karel dat Tarzan er weer met zijn verfomfaaide schoen vandoor was.

- Het is weer mis met uw hond, ben ik bang. Misschien kunt u beter maar vast doorlopen. Ik red mezelf verder wel.

Nu begon de barones haar zelfbeheersing te verliezen.

- Tarzan, kom hier. Kom direct hier met die schoen.

Ze holde achter de hond aan, maar het strand was wijd en ook Tarzan had er langzamerhand genoeg van gekregen. Hij blafte als een bezetene, en telkens als zijn meesteres vlakbij was, pakte hij de schoen weer op en rende er een eind mee weg.

Karel begon ondertussen zijn sokken aan te trekken en de overgebleven schoen. De barones kwam hijgend aanlopen, zonder hond.

- U zou misschien even kunnen helpen, zei ze gepikeerd.

Zeker om godverdomme mijn eigen schoen uit de bek van dat klerenbeest te trekken dacht Karel, maar hij zei: - Neemt u me niet kwalijk, ik dacht, voor er nog meer ongelukken gebeuren -

- Ja, heel verstandig van u. Maar zoals u ziet lukt het me niet om Tarzan tot bedaren te brengen. Twee kunnen misschien meer dan één.

Straks bijt hij nog in mijn been ook. Dan kun je helemaal lachen. Die hond is nu

[p. 19]

natuurlijk over zijn toeren van de zenuwen, daar kun je alles van verwachten. Honden moesten verboden worden. Karel liep toch gehoorzaam naar Tarzan toe, die uitdagend op de volgende aanval stond te wachten, de prooi tussen zijn voorpoten.

- Kom Tarzan, nu niet moeilijk meer doen, nou is het leuk geweest, zei Karel op de toon van de vlotte dierenliefhebber. Ondertussen keek hij om zich heen of er niet ergens een stok lag als afweermiddel. De barones kwam van een andere kant met zoete woordjes dichterbij. De hond pakte de schoen op en keek dreigend van de een naar de ander. Toen Karel aarzelend zijn hand uitstrekte om de halsband te grijpen, sprong Tarzan tussen het tweetal door.

- Volhouden nu, riep de barones.

Tot overmaat van ramp rende Tarzan het duin op. Karel klom hem achterna.

- Blijft u maar beneden, dan jaag ik hem naar u toe.

Het ging niet hard, want het duin was steil en het zand zat los. Ze mogen de boel hier wel eens opnieuw beplanten, dacht Karel, ik sjouw me rot op deze manier. Bovenop stond Tarzan triomfantelijk tegen hem te blaffen. Op het strand riep de barones haar vergeefse bevelen. Als ik boven ben, rent hij natuurlijk weer naar beneden, zo blijf je bezig. Zo ging het ook, maar gelukkig liet Tarzan de schoen op de duintop liggen. Karel trok hem vlug aan. Hij keek naar beneden en zag dat de hond zich nu gehoorzaam meldde. De barones sprak hem met opgeheven wijsvinger boos toe en zij maakte ondertussen de lijn vast.

Karel bleef op het duin zitten, nog altijd met een opgestroopte pijp.

- Ik wacht maar even tot de kust weer veilig is, riep hij.

Het drong niet tot haar door.

- Is uw schoen niet beschadigd?

- Nee, dat valt erg mee.

- Weet u zeker, dat u geen vergoeding voor de bal wilt hebben?

- Nee, in geen geval, dank u wel.

Karel liet zich toch maar naar beneden zakken. Het werd een wat onhebbelijke conversatie, vond hij, met dat geschreeuw op en neer.

- Zal ik uw broek nog een keer proberen?

- Nee mevrouw, dank u, ik ben bang dat Tarzan dat geen goed idee zou vinden. Ik doe het zo meteen zelf wel.

- Dan ga ik maar weer terug naar Wassenaar. Dag meneer - ik heb uw naam niet goed verstaan, ben ik bang.

- Van Wierde, mevrouw, Karel van Wierde.

- O ja. Hé, bent u soms nog familie van de Van Wierdetjes uit Assen?

- Nee, niet dat ik weet tenminste.

Opdonderen nou, dacht Karel, de prins vindt de barones te dik en de hond te vals, de prins wil niet meer.

- Of is het van Wierden?

- Nee mevrouw, van Wierde, zonder n.

- Wel, dag meneer van Wierde, en nogmaals mijn verontschuldigingen voor Tarzan. Hè Tarzan? Rakker die je bent.

- O, dat geeft niets. Dag mevrouw.

(Dit zijn de eerste hoofdstukken van een roman, die volgend jaar bij Meulenhoff zal verschijnen)