Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 37]

Over oorlogen en verdwijningen
Jos Ruting

Geldgrabbelen

In Oud-West ging het gerucht dat een man met een emmer vol geld langs de huizen liep. Els zei: ‘Dat staat in advertenties. Je moet een fles hebben of een bus van iets dat ik niet meer weet. En als je die bus hebt en als die man dan bij je aanbelt mag je geld grabbelen uit zijn geld-emmer. Nou ja, waar zal hij aanbellen? Op twee of drie adressen misschien’.

Toen ging de bel. Els deed open en daar stond een man met een emmer vol geld. De man zei: ‘Dag mevrouw, hier is ‘De-tik-en pik-man-van-de-eierfabriek’. Heeft u de doos ‘Kalkedot-van-de-tien-hoogwaardigeeieren’ in huis? U heeft die doos en mag ik die even zien? Maar mevrouw dat is prachtig. U mag twee keer met één hand keiharde nederlandse guldens grijpen. U graait er maar op los in mijn emmer. Maar wilt u alleen nog even het Kalkedot-gedicht afmaken. Dat is niet moeilijk. Het is een formaliteit mevrouw, het is niets, het is zo:

‘Eitjes van de eiermijn,

o wat fijn, o wat fijn.

Maar het beste zit ten-slot...

in de doos van kal..., ja van kalke..., ja u heeft het al bijna gezegd, in de doos van kalkedô...’

Els zei: ‘Hier is uw doos meneer en gooi dat geld maar in de gracht’.

De man was erg verbaasd. Hij zei: ‘Maar mevrouw, mijn geld is echt, het is echt geld, het is geen namaak. En iedereen wil toch geld hebben’.

De man hoopte kennelijk dat Els in zijn emmer zou grabbelen. Er was een fotograaf die zijn toestel klaar had om het moment van het geld-grabbelen vast te leggen. Het klonk bijna wanhopig, aldus Els, toen de geldman zei: ‘Iemand die geen geld wil wordt toch arm. Iemand die geen geld wil wordt een paria’.

Els zei: ‘Schiet op en krijg malaria’. Daarop deed zij de straatdeur dicht.

Typisch voor Els maar zielig voor die man. Op de Keizersgracht lopen ze niet met geldemmers maar als zo'n man mij zou bereiken zou ik hem een sigaret geven en zeggen, wat een geld heeft u meneer, zoiets wekt de begeerte hoor, geloof dat maar. Ik wens u veel succes.

Els is agressief. Zij kreeg destijds een etagewoning toegewezen. Haar huis werd afgebroken voor het algemeen belang en toen kreeg zij die etagewoning in Oud-West. Mijn huis Den Berge werd niet afgebroken, alleen maar onteigend voor kantoren voor een oliegroep. Ik huurde toen twee kamers aan de Keizersgracht en daar kampeer ik nu al jaren. De eerste honderd jaar zal ik geen huis meer hebben maar ik woon nog bij Helleentje op Wassenaar. Zij heeft nog eigen grond en een tuin met nachtegalen en uilen. Bij Els zijn de buren bezig met verbouwen om het huis groter te maken. Ze hebben het over ‘naar-voren-halen’ en over ‘terug-gooien-van-muren’ maar de oppervlakte van het huis kunnen zij natuurlijk niet veranderen. Els zegt: ‘Ze sturen die man met zijn geldemmer naar bepaalde stadswijken. Naar wijken waar volgens een deskundige geld-grabbelen in aanzien is’.

Over de eieren was Els ook niet enthousiast. Ze zei: ‘Als die eieren van kakelversen-legvers-van-kalkedot geen eieren maar mensen waren hadden die Jacoba van Beieren nog gekend’.

De Derde Wereldoorlog

Een chefstaf had uitgelegd wat je moet doen als de atoombom valt. Dat stond in de krant en daardoor dacht Els aan het oude boekje van de B.B. Dit boekje verscheen al jaren geleden. In die tijd was Toxopeus minister van binnenlandse zaken en Els vijftien en op het gymnasium en vond zij het boekje naast een vuilnisbak. Zoiets klinkt onaardig en het wekt de schijn dat ik iets ten nadele van het boekje zou willen zeggen. Ik twijfel niet of veel mensen hebben het boekje tussen hun gelezen kranten gelegd en anderen hebben het in hun boekenkast gezet in de afdeling historie. Ik weet

[p. 38]

uit betrouwbare bron dat een schoolhoofd een inspecteur bij het lager onderwijs opbelde en bijna wanhopig om inlichtingen vroeg om de kinderen van zijn school te beschermen. Dat schoolhoofd was een nobel mens en een waar kindervriend.

Els was vijftien en roekeloos. Volgens haar was het boekje in slecht nederlands geschreven om het grappig te maken. Zij zei: ‘De raadgevingen waren niet van de lucht en bijzonder komisch. Ik herinner mij dat ik na het vallen van de atoombom per fiets naar het Nieuwe-Rai-Gebouw kon gaan. Daar moest ik mij dan helemaal uitkleden en mijn jurk en ondergoed ontsmetten in water dat nog niet radio-actief was. Ik zag mij al bezig tussen de vluchtelingen, een paar duizend of zo en allemaal bloot en allemaal goed spoelend in emmers water. Wij kwamen emmers te kort, ik deed al samen met vier mannen. Ik dacht: Hoe krijgen wij de boel droog. Wij moeten dagenlang bloot bij elkaar blijven staan en wachten tot het goed droog is en ik zie geen waslijnen’.

‘Buiten vlogen steden en dorpen voorbij, allemaal radio-actief, allemaal verkoold, onherroepelijk verloren. Ik stond in de Rai, gered en bloot en met het natte goed over mijn arm’.

De minister zei: ‘Twintig procent van de bevolking heeft het boekje gelezen en begrepen. De opzet is volkomen geslaagd’.

Els wist nog meer bijzonderheden. In de dag des atoomboms, die dag-des-oordeels mochten soldaten voor acht dagen eten in huis halen, gewone mensen voor niet meer dan drie dagen. De atoombom trof zeker geen winkels. Waarschijnlijk bleven de groentehal en de kruidenier gewoon open. Misschien nam je bij de visman schol of wijting, in de ‘betere’ buurten tong. Bij aldien moest iedereen de muur van zijn huis acht meter dik maken met zandzakken en tevens groene erwten in het water zetten.

In het nieuwe boekje staat dat twaalf miljoen kilo biscuits, acht jaar oud maar toch nog eetbaar in Nederland ligt opgeslagen. Twaalf-miljoen was destijds voor elke nederlander een heel kilo. Waar die biscuits liggen weet ik niet maar dat doet er niet toe. Als je veilig onder de grond zit kan je de eerste jaren toch niet naar buiten komen.

Ze kunnen trouwens moeilijk twaalf miljard kilo wegstoppen. En als dat kan, waar? De chefstaf zegt: ‘Volgens een proefinventarisatie in de provincie Utrecht kan 75% van de bevolking bescherming vinden in de eigen woning en in nabij gelegen gebouwen’. Wist jij, vraagt Els, dat ze in Utrecht zulke dikke muren en zulke grote biscuit-kelders hebben? Maar hoe kom je in die provincie in een wip van Den Dolder naar De Dom?

De chefstaf zegt: ‘Wij gaan er van uit dat iemand in eigen huis een zo goed mogelijke schuilplaats inricht, zodat de gezinnen bij elkaar kunnen blijven’.

Een mooi idee om in het meervoud van iets uit te gaan. Families die de bom zien aankomen zullen zonder schuilkelder ook wel bij elkaar blijven.

De chefstaf zegt ook: ‘In flatgebouwen moeten atoombomvrije schuilkelders komen’. Begrijp jij zoiets? De moderne flatgebouwen zijn zandkastelen. Ze bestaan uit glas en zand en ze regenen weg en ze waaien weg. Laatst was er een muur weggewaaid. Iemand had een deur open gelaten, de wind viel binnen en een muur viel om omdat die muur niet op het haakje stond. Maar goed, die flatgebouwen waaien weg, de kelders zijn honderd meter diep en atoomvrij. Hoeveel biscuits hebben ze in die kelders?

‘De huizen van Oud-West scheuren door de luchtschokken door mensen die geluidsbarrières boven de stad doorbreken. Die huizen sterven een gewelddadige dood. Maar hoe dit zij’, zegt Els, ‘ik vraag mij af wat moet ik op drie hoog beginnen? Moet ik zandzakken stapelen tot de zolder? Met muren van vijf meter dikte sluit ik de kade af voor alle rijverkeer. Of moet ik een schuilkelder graven onder het huis? Een meter diep zou ik al in het water zitten.’

Bij mij beneden woont een man die al jarenlang in de ziektewet loopt. Hij is te zwak om spinazie te hakken op een vrachtboot maar hij is sterk genoeg om beton te hakken. Die man werkt altijd met beton. Hij sloopt muren en hij bouwt en wat hij bouwt breekt hij weer af, hij doet niet anders dan beton hakken en beton storten. Af en toe heeft die man een hernia. Dan loopt hij in een gipscorset. Zijn zeven dochters zijn verloofd met gastarbeiders en de feesten zijn niet van de lucht. Als die man in zijn gipscorset met de feestvierders danst schommelen de muren. Kan die man een schuilkelder bouwen? Sedert hij hier woont is het huis verzwakt.

De chefstaf begrijpt, aldus de krant, dat je hier en daar niet diep kunt graven. Ik zag de schuilkelders in de duinen bij Noordwijk. Dat was op een zomerdag toen ik vijf koolwitjes zag. De schuilkelders zitten diep onder de grond en ze hebben 700 telefoontoestellen. Zoiets kan je in Oud-West natuurlijk niet namaken, maar daarin is voorzien. Mensen in zulke buurten kunnen terugvallen op openbare gebouwen, scholen, kerken en banken. Dit alles zegt de chefstaf in een

[p. 39]

krant van 23 mei negentienhonderd-negenenzestig. Dit woord ‘terugvallen’ vind ik prachtig. Ik zie mij al terugvallen, drie trappen af en hollen langs de gracht om een oud schoolgebouw in de Borgerstraat te halen. De schuilkelder van de school is het kolenhok dat leeg is omdat ze op aardgas moesten overgaan. Op het dak ligt asfaltpapier. God weet wat dit doet. In Oud-West is ook nog een kerk aan de Jacob van Lennepkade. Een mooie kerk, mooi als de maan op komt en mooi in de regen. Mensen kunnen naar een kerk vluchten maar ik weet niet of deze kerk een schuilkelder heeft. En misschien heeft die kerk een schuilkelder maar ik denk: voor hoeveel duizend mensen en voor hoeveel dagen nog eetbare oude biscuits liggen in die kelder onder die kerk.

Ik houd van autoriteiten en ik ben altijd blij als die iets zeggen dat ik kan begrijpen en vooral ook als die iets zeggen dat ik kan geloven. Waarom spreekt die chefstaf over een - pakket - van - maatregelen - en - voorzieningen, iets dat ook nog geldelijke investeringen eist? Door zijn ‘voorzieningenpakket’ denk ik aan het ‘levensmiddelenpakket’ en dan voel ik mij toch beslist opgesloten in een concentratiekamp.

In dit land plegen veel mensen zelfmoord. Mannen plegen zelfmoord. Anderen maken hun vrouw en hun kinderen dood. Vrouwen maken hun kinderen dood. Ze stoppen dit zoveel mogelijk in de doofpot. Zelfmoord is besmettelijk. Volgens mij hebben die moorden en zelfmoorden te maken met gebrek aan ruimte. Zoiets kan je natuurlijk niet publiceren. Nederland doet alles om de bevolkingsaanwas te stimuleren. Nederland doet alles om zoveel mogelijk vreemdelingen naar Nederland te lokken. Nederland heeft ruimte voor zeven miljoen mensen. China heeft 800 miljoen inwoners. Er is geen sprake van dat al deze mensen het voornemen hebben om naar Nederland te trekken. Hoeveel wèl is niet bekend. Een nederlandse autoriteit heeft onlangs verklaard dat hij niet weet hoeveel chinezen illegaal in Nederland binnendringen en ook dat binnendringen uiterst moeilijk controleerbaar is. Enfin, de bevolking heeft het voorzieningen-pakket en moet het verder zelf maar weten.

De chefstaf zegt ook: ‘Een bestuur zonder mensen is nutteloos en heeft geen zin’. Veronderstel dat de bom valt, dat in Nederland 30 miljoen gewone mensen dood zijn en dat niet minder dan 300 autoriteiten springlevend in de autoriteiten-schuilkelder zitten. Zijn die bestuurders dan nutteloos? Ze kunnen toch zichzelf en elkaar besturen. Ze hebben toch hun gezin. Ik geef toe het is niet leuk voor een autoriteit als die opeens minder mensenmateriaal tot zijn beschikking heeft dan gewoonlijk. Een autoriteit heeft medailles. Zijn vrouw is er op uitgekeken en

[p. 40]

hij kan niet naar buiten gaan om bewondering te oogsten.

En toch vraag ik mij af moet een bestuurder persé besturen om in leven te blijven? Even anders gezegd: Kan een bestuurder het besturen niet laten? Is dat nu wel verstandig om die schuilkelders voor provinciale besturen geheim te houden. Door geheimhouding sluit je gewone mensen buiten. Die rennen als ratten in het atoomvuur en verzengen. Zou het niet aardig zijn voor geredde autoriteiten om in de kelder over een klein volkje te kunnen beschikken. Zoiets zou het gevoel van nutteloos zijn kunnen verdrijven. Ik vrees een lugubere stoelendans door al die geheime zetels. Je zal commissaris van de koningin zijn en tien of twintig jaar na het vallen van de bom even uit de schuilkelder komen om te gluren om te zien wat er van de provincie is overgebleven. Je bent een dagje ouder geworden. De kinderen groeiden krom als sperciebonen. Ze hebben kelder-neurose. In diepe kelders zullen Havo en Mavo verwelken en dat kan niet goed zijn. Het denk-plafond zal wel omlaag komen.

De chefstaf zegt ook: ‘Een volk zonder bestuur is een chaos’. Ik geloof het graag. Denk maar aan het stadhouderloze tijdperk. Het zou een ramp zijn als 30 miljoen mensen in Nederland de bom niet eens hadden opgemerkt, gewoon hun werk deden terwijl 300 gemeentelijke, provinciale en nationale autoriteiten door het ding getroffen waren. Het land zou reddeloos zijn en de bevolking zou redeloos worden. De autoriteiten zouden in het hiernamaals misschien zelfs radeloos zijn. Gewone mensen kunnen niet leven zonder gezag. Ze hebben regenten en paternalistische leiders nodig. Een van gelreshelden of hollands-leeuwen zei: Fabrieksdirecteur moet vader zijn. Men zegt ook: Wij moeten het overlaten aan mensen die het beter weten dan wij. Zoiets valt in de smaak van planologen. Geloof dat.

Volgens de chefstaf moet het bestuur worden ondergebracht in nood-onderkomens. Zulke onderkomens zijn er voor gemeentebesturen, alsook voor rijksinstanties op nationaal en provinciaal niveau. Behalve elf provinciale nood-onderkomens zijn er nog vijfentwintig bestuurscentra die er niet zijn. De chefstaf zegt het even anders maar hij zegt hetzelfde. De bunker voor het hoogste gezag is er ook nog niet maar als die er is is die diep geheim, tevens afhankelijk van omstandigheden. Daar zit wat in voor iemand die nadenkt. Van de veertig tot vijfenvijftig streekcentra is er aldus de chefstaf nog niet één gerealiseerd. Die centra zijn dus nog niet gemaakt. Ik dacht aan een verzuim maar dat was een vergissing. Els zegt: ‘Niet realiseren. Dat is strategisch juist’. Ik ben niet sterk in krijgskunde. Ik dacht: In vredestijd hebben wij het ministerie van volksgezondheid en de B.B. In oorlogstijd de hollandse waterlinie. En als wij de dijken doorsteken is het plicht dat iedere jongen aan de onafhankelijkheid van zijn geliefde vaderland zijn beste krachten wijdt.

Al lang geleden heeft een staatssecretaris van oorlog gezegd: Nederland heeft een sterk leger nodig om een eventuele staatsgreep te voorkomen. De ministers hebben toen heel hartelijk gelachen en dat is begrijpelijk. Bij aldien is openhartigheid een deugd. In Nederland is het woord republiek een schuttingwoord. Een dagblad noemt voorstanders van een republiek ‘politieke onderwereld’. Dit mag een krant schrijven. Wij hebben vrijheid van drukpers. De denkbeelden van Els kan ik moeilijk volgen. Zij is agressief geworden door de toestanden. Zij zegt: ‘Ik ben zielsgelukkig met jouw vredestijd. Ze slopen alle huizen en ze bouwen woontorens voor miljonairs. En ze bouwen torenhotels voor rijke amerikanen en rijke japanners. Ze slopen dorpen en villawijken om plaats te maken voor de vestiging van buitenlandse industrie. Ze doen vruchtbare polders weg, bos en heide weg, ze doen het hele land weg. Nederlanders hebben geen recreatie nodig, geen zuurstof nodig, geen daglicht nodig, geen groen nodig, die willen dag en nacht werken in de fabrieken van rijke vreemdelingen. Ze maken een klachtenbureau voor geluidshinder en ze noemen de mensen die gek worden van het lawaai querulanten. Wat dacht je. Ze gebruiken jouw belastinggeld om jou uit te leggen dat je niet deugt als je niet alles neemt en ze leggen jou uit dat het erger zal worden. Ze registreren luchtvervuiling om jou uit te leggen dat die toelaatbaar is. Ze registreren watervervuiling en massasterfte van vissen, vogels en ratten om jou uit te leggen dat het erger zal worden. En het vuilste vergif kan zo giftig niet zijn of in Nederland is het ongevaarlijk voor mensen. Nederland is het dichtstbevolkte land van de aarde en het duurste land van de aarde en wij zijn blij met het binnentrekken van een miljoen toeristen. Jij en ik, wij zijn te oud, wij komen niet meer weg uit deze democratie. Een minister heeft meer dan 100.000 per jaar, betaalt nog geen 200 huur per maand en zegt dat ik moet doorstromen naar een flat van 300 of 800 per maand. Ik kan hooguit 100 opbrengen. Ze bewaren gifgas en gevaarlijke explosieve stoffen in onze steden om die te bewaren voor andere

[p. 41]

landen, om die landen te helpen als ze ons dat bevelen. Maar je mag geen verdovende middelen in je bezit hebben. Ze zijn schadelijk voor de gezondheid. Dit is jouw vredestijd. En in die vredestijd is er nog tijd om iets te realiseren voor jouw veiligheid.

De chefstaf gelooft niet in plakband als de atoombom valt. Hij woont in Voorburg in een herenhuis dat god alleen weet waarom nog niet werd afgebroken en hij heeft geen schuilkelder maar wel wat hout in huis omdat hij graag knutselt. “Met hout”, zegt hij, “kun je een en ander doen”.

Naar aanleiding van het maatregelenpakket van de chefstaf schreef iemand: Als Moskou een geleide raket afschiet met als doel De Munt te Amsterdam, dan zal die raket heus niet op het Rembrandtplein vallen. Maar zeg dat ze in Rusland onhandig zijn, dat die raket naast De Munt zal inslaan en dat die raket een atoomwapen is, dan zijn Den Haag, Utrecht, Alkmaar, Haarlem en alle dorpen om en bij deze steden van de kaart. Zo'n raket gaat natuurlijk veel sneller dan gewone lijnvliegtuigen die maar 1000 km per uur gaan.

De verwoesting van Het Kuinderbos heeft niets met oorlog te maken. Het is een aanpassingsstoornis’.

Els heeft geen academische graad en toch ziet zij veel. Zij is heel anders dan ik. Ik blijf siberisch bij zo'n krantenverhaal. Iemand woont in Voorburg en die krijgt bezoek van een aardige journalist. Wat moet hij dan? Iets vertellen over zijn vak. Ik zou dit niet doen. Ik zou die journalist aan een prachtige reportage helpen. Je kunt toch iets leuks zeggen. God ik denk aan dit: De ene bewindsman is zeeman en die trekt het zeegat uit, de ander is op reis en die blijft op reis. De bewindsman van de waterkanonnen gaat naar het bloemeneiland in het Lago Maggiore om te sproeien. En ik zou onmiddellijk naar Wassenaar gaan. Ik zou zeggen: Kom gauw, de atoombom komt. Ik ging met Helleentje in mijn armen buiten zitten op het zonneterras, zij met Didiën, ik met Iris tegen mij aan. Natuurlijk zou ik mijn familiejuwelen meenemen. De bom zou een blindganger kunnen zijn.