Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 30]

De tweede steen
Guus Kuijer

Het was een goed onderhouden graf. Fris groen er omheen. Geen grote struiken of bomen in de buurt zodat je je niet hoefde af te vragen waarmee die zich voedden.

Adriaan voor het graf. Hij las de naam en de mededelingen daaronder. ‘Maartje Bosma’. Ze was al meer dan vijftien jaar dood rekende hij uit. Hij wist niet wie ze geweest was. Hij kende geen van de doden op deze begraafplaats. Zijn moeder was gecremeerd en zijn vader lag ergens anders. Adriaan wist het kerkhof maar hij zou het graf niet gemakkelijk kunnen vinden.

Een paar graven verder streek een meeuw neer. Hij nam plaats op een zerk, een goede tak voor zwempoten. Het beest was geheel wit. Adriaan liep voorzichtig op de meeuw af. Het dier had kennelijk een lange reis gemaakt, hij vloog niet op, zelfs niet toen Adriaan op slechts een meter afstand stilhield en hem in de zwarte oogjes staarde. Wel opende hij zijn bek alsof hij schreeuwde. Hij had allang met brede vleugelslag het luchtruim moeten klieven, zodat Adriaan, met zijn hand boven zijn ogen tegen het felle licht, hem had kunnen nakijken en denken aan de natuur. Hoe prachtig alles ingericht was en hoe klein en broos het schepsel in het kolossale geheel.

De meeuw zat hem zelfs met scheve kop en brutale oogjes aan te kijken. Het was zeer de vraag of hij wel zo moe was. Hij voelde zich eerder te veilig door kennis van zijn startsnelheid of veel ervaring met de menselijke onhandigheid. Toch was zo'n beest mooi, vond Adriaan, vooral opgezet, als je ze op je gemak kon bekijken, betasten en afstoffen en die zwarte oogjes, waaraan je tegen beter weten in allerlei uitdrukking toekende, vervangen waren door gekleurd glas.

Hoe was het mogelijk dat zijn moeder zich had laten cremeren. Ze moest beter op haar dood voorbereid zijn geweest dan hij had gedacht, ze had allerlei dingen geregeld, op schrift gesteld. Haar dierbaarste bezit, de zoveelste auto, was een maand tevoren verkocht.

Met een nauwelijks zichtbaar optillen van de vleugels sprong de meeuw op de grond. Hij liep voor Adriaan uit, zijn kopje steeds opzij om hem in de gaten te kunnen houden. Wat als hij zich omdraaide en op hém afkwam, wat werd je verondersteld te doen in zo'n geval? Hij had allang gemerkt dat hij een bijzonder soort aandacht voor de vogel had. Had hij iets met meeuwen? Er verscheen geen enkel beeld, herinneringen waren er niet of bleven in het vat. Alleen de eerste auto van zijn moeder. Die zag hij helder voor zich. De tweepersoons sportwagen. Het snelheidsmonster. Het waren stugge beelden. De wagen stond ergens geparkeerd. Er zat niemand in. Je zag hem vanaf een stoep. Het portier van degene die niet rijdt. Je zag de zwarte, diep weggezonken stoeltjes die, als je erin zat, het gevoel gaven in het binnenste van de motor opgenomen te zijn.

Er was heel wat over die auto te berde te brengen. Ze had hem niet lang na de dood van zijn vader gekocht. Het was haar zucht van verlichting. De weekends bracht ze rijdend door. Hij had kunnen weten dat hij haar niet thuis zou treffen toen hij haar een jaar na het overlijden van zijn vader had willen opzoeken. De buren wisten te vertellen dat ze naar Zandvoort was. De teleurstelling moet groot geweest zijn, want hij reisde per bus naar Zandvoort op grond van een vaag vermoeden dat hij haar zou weten te vinden. In Zandvoort liep hij over de boulevard richting Bloemendaal. Hij klom aan de landkant over een prikkeldraadhek, liep tussen wat slappe duintjes door en kwam achter de tribune van het circuit uit. Hij nam plaats. Zo nu en dan reed er een auto op topsnelheid voorbij. In de meeste zaten hele gezinnen samengeperst, in andere zaten eenlingen met verbeten gezichten die in de Tarzanbocht zo weinig mogelijk gas zouden terugnemen. Dan reden ze nogmaals langs de tribune om achter een heuvel te verdwijnen tot de volgende ronde.

Zijn vermoeden was juist geweest. Het duurde niet lang of moeder reeste voorbij. Voor ze de tribune voor de tweede maal passeerde om de Hunzerug te beklimmen, had ze drie anderen op levensgevaarlijke wijze ingehaald.

[p. 31]

Adriaan klom andermaal over een hek en stond in de berm van de baan. Toen de sportwagen voorbijraasde wees niets erop dat zijn moeder hem gezien had, maar de ronde daarna kwam ze aanzienlijk langzamer aanrijden, keek opzij en zwaaide. Ze reed door naar de pits. Daar wenkte ze hem. Adriaan stak de baan over en sprong in het zwarte stoeltje. Zonder een woord gaf ze gas en draaide het circuit op. Hij had alle aandacht nodig om zijn angst te overwinnen. Pas na een vijftal ronden begreep hij dat de op hem afstormende denneboompjes, hekken en bochten geen wisse dood betekenden en kon hij zich enigszins ontspannen.

Hij bekeek haar. Hij verbaasde zich over haar veranderde gezicht. De stiekeme eigenzinnigheid was eruit verdwenen. Kijkend naar de handen die het stuurwiel omklemden, zo hard dat de knokkels scherp uit de rug van haar hand staken, voelde hij de streling van vroeger over zijn nekvel.

Aan het begin van de negende ronde begon ze te praten. Hoe het met hem ging. Waar hij zo lang gebleven was. Stijve, beleefde vragen. Adriaan antwoordde in dezelfde stijl.

Ze minderde vaart en verliet het circuit. Over de boulevard reed ze Zandvoort binnen. Ze stopte voor een duur hotel. Adriaan ging met haar mee. Hij reserveerde een kamer. Zijn moeder ging zich verkleden, Adriaan bestelde vast een maaltijd. Het was warm in de dikbeklede eetzaal, het geluid van de pratende mensen en het strijkje was dik. Vanuit zijn onderlichaam voelde hij een wolk van loomheid opstijgen die, eenmaal door zijn nauwe hals gekropen, zijn gezicht deed gloeien.

Hij merkte zijn moeder pas op toen ze voor hem stond. Ze had een zachtrode jurk aan die met dunne bandjes aan haar schouders hing. Ze leek wat te vol voor de bandjes die diep in haar vel sneden, alsof ze aan zichzelf opgehangen was. Maar haar lange armen, uitlopend in spitse handen, hieven alle zwaarte op ondanks de koepelronde heupen, omdat ze verwezen naar haar benen, ook al gebouwd voor een wezen dat zich van gewicht nauwelijks bewust hoeft te zijn. Adriaan had het gevoel dat hij kunstbenen had toen hij opstond en haar stoel voor haar achteruit schoof. Hij hield zich steviger vast dan nodig was en hij bleef staan terwijl ze al zat. Er was ook iets met zijn ogen die door twee kokers onafgebroken naar de smetteloze huid van schouders en borst keken. Het waren de gaten waardoor hij haar vroeger eens had gadegeslagen toen ze naakt op een bed lag, met een wit kussen onder haar buik, zachtjes deinend, eindeloos en toen hij met



droge mond en bang naar boven gevlucht was, waar hij zichzelf tot kalmte bracht, almaar strelend over het vel van een opgezette marmot.

Onder het eten ontdekte hij enkele witte bloemetjes in haar ingewikkeld kapsel. Hij dacht aan de bloemen die zij op zijn vaders kist had gestrooid, een eerbetoon waaraan hij en zijn broer zich onttrokken hadden. Ook voelde hij de neiging om over de tafel heen zijn hand op de hare te leggen omdat het gevoel van hoop herleefde. Over de mogelijkheid dat ze bevrijd zou zijn, dat met zijn vader allerlei eisen verdwenen en dat ze misschien zou veranderen zodat hij geen hekel aan haar hoefde te hebben.

Hadden ze een gesprek gevoerd? Vast wel, maar waarover wist hij niet meer. Veel beter herinnerde hij zich de ober die glad en buigend als een vangrail tussen hen in stond, telkens wanneer hij schalen en borden kwam verwisselen. Hij zag de glimlach waarmee ze geamuseerd, nee niet geamuseerd, de witte handen hun werk zag doen en hoe hij door haar verkleefdheid aan dat tafereel zelf beter keek en ontdekte dat schalen lichaampjes waren die onder het verdriet van het afkoelen gestreeld werden door handen die daar speciaal voor waren ontworpen.

Het had niks met meeuwen te maken. De vogel had het einde van zijn overpeinzingen niet afgewacht en tenslotte toch maar het luchtruim gekozen. Adriaan miste hem wel. Het was niet gering dat zo'n dier je voor tenminste tien minuten had vertrouwd of er althans de tijd voor had genomen om te vluchten.

Hij verliet het kerkhof. Op de stoep, op weg naar het centrum van het provincie-

[p. 32]

plaatsje was er weer sprake van tijd en een bepaalde dag. Zondag.

Daar had je het dan. Hij stond ervan stil. De herinnering was er. Het was op een zondag. Met Maria. Hij had haar nog geen tien jaar na hun scheiding verward met zijn moeder. Hij zag zichzelf met haar op het strand, verliefd en nog niet getrouwd, met de ontroering van het voor het eerst elkaar half naakt zien erbij. De opwinding over roze gelakte teennageltjes, de kinderlijke knieën en polsen. Eindeloos hadden ze gelopen, tot en met daar waar niemand meer was, met zoute monden elkaar gekust. Hij voelde nóg de bevrijding van zijn schaamte. Ze had niets van zijn lichaam gezegd. Hij had geen afkeurende blik opgevangen. De driestheid die hem overviel, de dolle neiging om te happen en te bijten. Hij hoorde ook de plotselinge stiltes weer, hij voelde de trillende vingers waarmee ze elkaar aftastten, anders dan in de portieken.

Maar met dat almaar naar het noorden lopen hadden ze hun krachten overschat. Op de terugweg veranderde het weer bovendien. Ze kregen het koud. Ze gingen zo nu en dan in looppas over, maar dat was niet lang vol te houden. Er werd niet meer gesproken. Wel hielden ze elkaars hand nog vast, maar bloed stroomt niet door.

Die dode zeehond had er óók niet moeten zijn. Die was er op de heenweg niet geweest. Het beest was al een hele tijd dood. Het water had hem overal aangevreten, het was een vel met gaten en binnenin het lijf hield er niet veel meer stand. De huid omhulde een vormloze modder die hier en daar naar buiten stulpte. Je herkende hem aan zijn kop. De rest was in elkaar gezakt. Er zat een meeuw bovenop. De meeuw pikte en beet in het vel en scheurde het open. Zijn snavel zat vol drab. Adriaan had een meeuw nog nooit zoiets zien doen, maar deze meeuw deed het. Hij werd er misselijk van en wilde snel doorlopen, maar Maria bleef staan, hield zijn hand vast en keek. Er was op haar gezicht niets van afschuw te bespeuren, geen enkele neiging om zichzelf tegen deze aanblik te beschermen. Hij vond haar plotseling lelijk. Hij zag de door de kou blauwig gekleurde huid, het kippevel en wenste dat ze aangekleed was. Ze was een magere jongen zoals hij, waar nodeloze borsten tegenaan geplakt waren. Van achteren was het badpak opgekropen waardoor een bil teveel bloot kwam. Hij huiverde van afkeer. Hij trok haar mee.

Later ging het weer over, maar hij had er een teken in moeten zien. Hij draaide zich om. Hij had geen zin in de zondagse straten. Als hij een beetje doorliep was hij binnen een paar minuten buiten de bebouwde kom. Het weer liet niets te wensen over. Het leek wel volop zomer terwijl de lente nog moest aanbreken. Hij volgde een modderig pad met kale bomen erlangs. Er liep waarachtig al een schaap met lammetjes in de wei. Er was geen mens te bekennen.

Hij trok zijn armen naast zijn borstkas en zette een looppas in. Zijn schoenen kleefden aan de taaie modder. De kluiten sprongen hoog op achter zijn voeten. Hij probeerde tevergeefs zijn ademhaling te regelen. Het werden korte, oppervlakkige ademstootjes. Als je omhoog keek, tussen de kale kronen door naar de lucht, kon je ontkennen dat je buiten adem was en geloven dat je die lucht met volle teugen inhaleerde. Het waren eerder de steken van zijn milt die hem aan zijn lichaam herinnerden. Als je daar een hand oplegde dan was je minder bang dat de boel zou springen, met de andere arm kon je je in evenwicht houden mits je hem ver genoeg strekte. Op een geasfalteerde weg zou het beter gaan. Nu werden je benen uit hun koers geslingerd en had je het gevoel dat je elk moment kon struikelen. Je werd bang, je vroeg je af of je wel wist wanneer je op mocht houden. Er viel een steen op het pad. Vlak voor zijn voeten. Ondanks de hevige kramp in zijn benen die de eenmaal begonnen beweging wilden voortzetten, stond hij stil. Hij was duizelig, de hitte die onder zijn kleren vandaan kwam woei over zijn gezicht. Hij keek naar boven. Het pad werd hier begrensd door hoge wallen. De steen was daarachter vandaan gekomen, want hij hoorde gejoel van kinderen die zich erachter verscholen hadden. Hij vloekte. Ze hadden hem gemakkelijk kunnen raken. Hij griste een tak van de grond en bestormde de wal. Dat was niet gemakkelijk. Hij moest de tak laten vallen om zich met beide handen aan de steile helling te kunnen vastgrijpen. Er stonden vier jongens op de top. Ze trokken graspollen uit de grond en wierpen die naar beneden. Dat waren de dappersten. Achter de heuvel moesten er nog veel meer verborgen zitten. Adriaan werd verscheidene malen getroffen. Op zijn schouders, zijn rug en zijn hoofd. Zijn haren dropen van de modder, het kroop langs hals en nek naar binnen. Toch vorderde hij. De jongensgezichten waren vlakbij. Het waren er nu een heleboel. Ze lachten niet meer, maar verhevigden hun bombardement.

Hij werd getroffen door iets hards. De tweede steen. Deze keer was het raak. Hij greep naar zijn hoofd, verloor het evenwicht en rolde de helling af. Er klonk gejuich. Op het pad bleef hij liggen. Beschaamd drukte hij zijn gezicht tegen de grond. De kille modder drong door tot op zijn huid.