Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 31]

Dierenvrienden onder mekaar
Dick Walda

‘Hij zou 'r best willen. Maar dat kan zeker niet hè? Ja, ja, u ziet het zelf. Hij staat maar te kwispelen en te snuffelen aan die hond van u. Ze is loops hè?’

Voor de huisdeur stond Jenning met een riem in de hand. Zijn loopse hond van onbestemd ras stond zeer wellustig tegen de keeshond van de oude vrouw te hijgen.

‘Ik ben op weg naar de melkboer’, zei de vrouw. ‘Toen zag ik u naar buiten komen. En Keesie meteen - de vrouw snufte met haar neus - ruiken, ruiken. Die heeft zoiets meteen in de gaten. Maar ik neem Keesie wel mee. Komt u eens bij me langs. Dan kunnen we wat praten.’

‘Ja, ja, ze is loops’ zei Jenning, terwijl hij zijn hond de halsband omdeed.

‘U woont hier nog niet zo lang hè, in onze straat’, vervolgde de vrouw. ‘Ik woon op de hoek. U komt dus 's langs? Ik zeg altijd dierenvrienden onder mekaar, die klaren het wel. Maar u wilt zeker niet hebben dat Kees een beetje met uw hond speelt? Nee, want dan wordt 't gauw menes. En dan zit u straks met de jonkies. Hoewel...’

De keeshond, zijn geweldige staart almaar heen en weer schuddend, bezat een enorme snijtand die voortdurend uit zijn bek stak. De oude vrouw, op lichtbruine pantoffels, het grijze haar in een knot op het hoofd, stond rustig toe te kijken hoe de honden elkaar beroken.

‘Nee, deze keer maar niet’, zei Jenning. ‘Ze is pas ziek geweest. En dan nog, ik heb geen ruimte voor jonkies.’

‘Vooruit, mee’, commandeerde hij, en sleurde zijn hond de smalle, uitgestorven straat in.

De hond deed niets anders dan achterom kijken. En steeds als Jenning de riem iets liet vieren wilde zij terstond terug naar de keeshond met de grote snijtand.

Slordig lopend vervolgde de oude vrouw, een lege melkfles in de hand, haar tocht.

Veel kon Jenning niet zien van de tuinen, die aan de achterzijde lagen. Er was een klein raam en als je op een stoel ging staan kon je in het bijna verlaten parkje kijken. Ergens was een klein meisje bezig met wat tijdschriften. Ze legde ze naast en op elkaar. Door zijn oogharen zag Jenning een schilderij dat slechts drie minuten duurde. Want het meisje ging over tot kringen tekenen op het tegelpaadje.

Enkele dagen later werd er bij Jenning tegen het raam getikt. Snel en roffelend. Dat kan niet voor mij zijn, dacht hij. Maar hij liep toch naar de deur, deed die open en zag de oude vrouw van de keeshond staan.

‘Hoe gaat het nou met uw hond?’ vroeg ze met een dunne stem. ‘Nog steeds loops?’

De vrouw droeg het grijze haar nu in een vlecht op de rug, alsof ze pas uit bed kwam.

‘Ach, komt u effe bij me binnen, gaat u effe mee. Ik vind het altijd zo fijn als ik bezoek krijg. U bent geen vreemde voor me. Trouwens, uw hond vond mijn kees direct aardig!’

Jenning liep met haar mee. Toen ze beiden haar huis betraden sloeg Kees aan, de snijtand agressief buiten de bek.

‘Hoe komt die tand zo?’ informeerde Jenning, terwijl hij de huiskamer bekeek die boordevol boeken stond en in de grootste wanorde verkeerde.

‘Ja, ja, Kees is een ouwe vechter. Hé Kees? Zóóó, ga maar in de mand!’

‘U heeft hier, eh, wel wat staan!’ zei Jenning.

‘Ja, allemaal van m'n goeie man. Hij is dood. Ik heb eerst gedaan of hij 'r nog was, of hij achter 't gordijn zat te lezen. Dat deed ie wel 's. Als hij een moeilijk boek had. Dan ging ie achter het gordijn zitten lezen. Daar had ie een lampie gemaakt. Ja, hij is gewoon doodgegaan. Want we hebben alletwee in het kamp gezeten, begrijpt u wel?’ verklaarde de vrouw op een toon, alsof alles nu duidelijk was.

‘Maar gaat u vooral zitten, hier’, zei de vrouw en wees op een enorme stoel waar het leer was afgesleten.

‘Maar dat was niet te doen. Op 't laatst ga je zelfs z'n stem na doen hè? Dan geef je jezelf antwoord. Dan zei ik: ‘Gijs, zullen we samen even de hond uitlaten? En dan was het even stil en dan zei ik weer met een ande-

[p. 32]

re stem: Ja, vrouw laten we dat maar doen! Dus, ik werd een beetje malende, al zeg ik het zelf. Ik denk, weet je wat? Daar moet je voor oppassen. Want als ze het merken, dan ga je uit je huis. Maar ik kan het u wel vertellen natuurlijk. U zegt niks. Dierenvrienden onder mekaar. Meneer wil suiker en melk in de thee?’

Het grijze vrouwtje slofte weg, terwijl de keeshond Jenning met prachtige, treurige ogen aankeek.

De boeken stonden overal in de kleine lage kamer op stapels tussen de donkere, zware meubels in. Boven de schoorsteen hing een groot portret van een knappe jongeman uit de twintiger jaren met versierende snor.

‘Ga maar lekker zitten meneer’, riep de vrouw vanuit de keuken. ‘Ik ben ook n' liefhebber van lezen hè. Ik knip van alles uit de krant. Kijk maar 's in de hoek bij de grote lamp’, ging ze verder.

Jenning keek en zag een gigantische stapel knipsels liggen. ‘Moet ik nog allemaal uitzoeken, meneer. Gaat over van alles’, riep de oude vrouw weer.

Ze kwam even later binnen met een blad. Kopjes, theepot onder barokke theemuts, melkflesje en grote suikerpot.

‘Geen melk hoor!’ zei Jenning.

‘Oh, u weet niet wat u mist. Kijk, als het te stil wordt in huis, dan zet ik de radio aan. Ik blijf wel 's tot een uur of vier in de nacht opzitten. Gewoon in deze stoel. Dan slaapt Kees allang. Dan maak ik het een beetje donker in zijn hoekie. Want hij moet de volgende dag weer kunnen draven op het landje. Daar laat ik hem elke dag een paar uur lopen. Ik heb wel 's dat gevoel van: als ik nou ga slapen dan word ik nooit meer wakker. Dat is natuurlijk flauwekul, dat weet ik wel, maar als je wakker blijft dan weet je zeker dat je niet dood gaat als je slaapt.

Ik loop ook wel 's langs het ouwe van dagenhuis. En dan zie ik ze zo stumperig zitten, achter van die lange tafels. De huisbaas heeft gezegd: zo lang u netjes en zindelijk bent, mag u hier blijven. Nou, ik betaal toch elke week? Ja, wat denkt hij wel! D'r uitzetten kan hij me niet. Of ik zou mezelf moeten bevuilen en het huis verwaarlozen. Maar ik zorg er wel voor dat alles in het nette blijft.’

‘De huisbaas?’ vroeg Jenning.

‘Ja, zuchtte de vrouw en schonk de kopjes nog eens vol. ‘Dan komt ie binnen met zo'n boekje met een elastiek van een ouwe binnenband 'r om heen. Elke week dezelfde poespas. Komt ie binnen, kijkt ie rond... Weet u wel meneer? Of hij alles controleert. Hij heeft wel 's gevraagd: Al die boeken, wat moet u daar toch mee? En dan trok hij een vies gezicht.

Ik zeg: U kan er eentje lenen! En hij weer: oh nee, ik hou er andere liefhebberijen op na hoor!

Nou, ik zou wel 's willen weten wat voor hobbies zo'n man heeft. Maar ik blijf onderdanig hè. Dat vinden die mensen mooi. Dus ik laat hem uit en ik denk: weer een weekie korter in dat ouwe van dagenhuis. Ja, want het is toch m'n voorland...

En 's nachts lees ik de berichten nog 's. Uit de ouwe kranten. Want weet u wat het is: toen Gijs, zo heette m'n man, er nog was, toen was de oorlog gewoon voorbij. Hij heeft nog gewerkt in de fabriek. D'r kwam hier wel 's een Italiaan eten, aardige jongen, die zat bij m'n man op het werk. Dus de oorlog? Afgelopen d'r mee. Vergeten waren we die tijd. Ja, af en toe kreeg je een nachtmerrie, een bioscopie voor niks. Dan werd je stuiptrekkend en doodmoe wakker, dan wist je dat je 'r weer midden in zat. Maar we hadden een jaarabonnement op Artis, we konden inen uitlopen, bij wijze van spreken. En later kwam Keesie er bij. Maar nou lees ik de kranten. Ik kan 'r niet genoeg van krijgen. Meneer, als ik 'r over begin...’

De vrouw dronk voorzichtig uit haar kopje. Ze deed wat thee op een schoteltje en schoof dat Kees toe die traag uit de mand sprong.

‘Ja, u denkt misschien, die vrouw is gek, die praat maar wat, maar in m'n mooie jaren zal ik maar zeggen, ach meneer, toen liep ik met m'n man de vergaderingen af, we zaten samen in de politiek.

En kijk uit voor de anarchisten, meneer, asjeblieft. Ik heb hier een plank vol met van die druktemakers, maar als 't puntje bij paaltje komt, dan zijn ze er niet. Al die wilde hervormers en vlugge tovenaars, hou ze in de gaten.’

‘Verveelt u zich niet?’ vroeg Jenning, terwijl hij achterover ging leunen, tegen de rug van de leren stoel aan.

‘Vervelen? Ach nee, vroeger werkte ik veel in de tuin. Maar nu is het armoe hoor. Alles groeit er maar raak. Ik heb die tuin laten verwilderen. Kees komt 'r nog wel 's. Maar ik niet meer. Ik doe m'n boodschappen, ik ga naar de markt, ik lees wat. Hier komt bijna nooit iemand. Daarom vind ik het zo fijn, dat u ook een dierenvriend bent. Die hebben mekaar wat te zeggen, dacht ik.’

‘Och, een dierenvriend, ik weet het niet’, zei Jenning aarzelend. ‘Ik vind een hond wel leuk, maar katten bijvoorbeeld, nee die moet ik niet. En in Artis ben ik ook al in geen jaren geweest.’

‘Nou meneer, wij deden dat vaak, naar

[p. 33]

Artis gaan. En dan was je in een totaal ander land. Gijs wist 'r een hoop van. Meteen bij de dromedaris dan had ie een heel verhaal. Meneer wil nog thee. Zie je dat Kees? Meneer wil nog thee.’

‘Ja, nog één kopje, dan ga ik weer,’ zei Jenning.

De vrouw liep opnieuw naar de keuken en bleef doorpraten. Ze riep plotseling: ‘Wat doet u d'r nou tegen, tegen al die ellende? Weet u, vandaag of morgen begint 't weer. En ze gaan d'r vandaag de dag veel sneller aan dan vroeger. In de eerste oorlog vonden we 't al erg dat ze bommen, van die gewone, uit de vliegtuigen smeten. Dat was nog handbediening. Maar tegenwoordig... Ik ga op donderdagmorgen altijd naar de Cineac. Dan is er een nieuw programma en dan blijf ik twee keer zitten. De eerste keer kijk ik oppervlakkig, weet u wel, maar de tweede keer neem ik alles goed in me op.’

Jenning knikte een beetje afwezig en staarde naar de rijen opgestapelde boeken. Hij herinnerde zich plotseling de donkere achterkamer van de Russische schrijver Toergenjew. Hij was er eens geweest, met een reisgezelschap. Het rook er net als hier naar oude boeken, de geur van veel, vergeeld papier.

De vrouw kwam weer binnen: ‘Gijs zei altijd tegen me: Jossie huilt, Jossie lacht. Ja, dat is zomaar gebeurd bij mij. En al die tijd daar, in het kamp weet u wel, geen enkele traan. En nou heb ik af en toe dagen dat ik zoveel jank dat ik geen druppie meer over heb. Ik kijk bijvoorbeeld naar de kop van die man, die Boger. Keurig nette man zo te zien, met een mooie stropdas voor. Kon een Nederlander zijn. Die had in het kamp een speciale martelstoel, de Bogerstoel. En nou weet ik wel, die Boger is alleen maar een symbool van het kwaad. Want m'n eigen neef, die was in de Congo. Dat was een nette missionaris, die kwam een boodschap brengen aan die zwarte mensen. Ze hebben z'n baard afgebrand. Dus daar gaat het niet om. U weet het dus, meneer, Jossie is de naam.’

De man sprak nadrukkelijk: ‘Jenning heet ik, Jenning.’

De keeshond in de mand verroerde zich niet, hoewel je kon zien dat hij de bewegingen en de stem van de vrouw volgde. Af en toe, bij hoge geluiden, strekte hij de oren even.

‘Ja, ik stelde alles uit, vooral toen Gijs nog leefde. Dit boek nog lezen, die grammofoonplaat kopen, de bioscoop bezoeken, 't kon allemaal wel effe wachten.

Maar nou is het op. Gewoon op. Het enige wat me nog bezig houdt is kijken naar wat anderen doen. Ik sta soms midden in de nacht op en dan denk ik, waarom zal ik 'r nog langer in blijven? Waarom stap ik er niet uit? Niemand die het me kwalijk zou nemen. Is het waar of niet? Ja, ik zit maar tegen u aan te praten, meneer Jenning. Bevalt het u hier in de straat?’

‘Nou bevallen’, weifelde Jenning. ‘De kamers die ik heb zijn erg goedkoop. Maar ik denk dat het niet zo lang duurt. Ik kan

[p. 34]

werk krijgen in Maastricht.’

‘U zult het gek vinden’, zei de vrouw, ‘maar over die heb ik heel lang niet kunnen praten. Ze hebben mijn moeder weggehaald uit de Joodse Invalide op het Weesperplein. En u mag best denken, die ouwe vrouw met 'r hondje die is een beetje vreemd. Maar daar staat tegenover dat ik van binnen leeg ben. Ik bedoel, alles wat een mens te missen heeft, dat hebben ze bij me weggehaald, die jongens van de experimenteerafdeling. Gijs heeft zaterdags en zondags wel in Zandvoort gelopen. Speuren of ie 'n bekende Mof op het strand zag. Maar niks. Ja, die mensen worden ook ouwer. Die veranderen net als wij. Ik kreeg injecties, van alles. Ze hebben me wel een keer of twaalf op die tafel gehad, ze hebben van alles met me uitgeprobeerd.

Ik ben sindsdien nooit meer op reis geweest. Ja, wel eens een klein stukkie, maar nooit lang. Het ging niet meer. Ik kreeg heimwee naar hier, naar m'n huis. Want denk maar niet dat wij, Gijs en ik, voor de oorlog niet op stap gingen. We pakten bijvoorbeeld gewoon de motor en gingen naar Antwerpen. De eerste keer toen, in Antwerpen, regende het 's avonds. Wij eerst nog schuilen, maar op het laatst lieten we ons kletsnat, klétsnat regenen. En we gingen mekaar afdrogen, weet u wel, dat soort dingen. We hadden het goed met mekaar, Gijs en ik. En nou zit ik 's nachts boekies te kijken, plaatjes. Gewoon uit die tijd. Alle kampen kan ik op de kaart aanwijzen. Je mag het gerust een afwijking noemen.’

Jenning zei: ‘Nee, nee, ik heb 'r wel wat over gelezen. Ik begrijp het wel. Hoewel, de politiek hangt me zo langzamerhand de keel uit. Al dat gehuichel. Ik word zo moe als ik naar dat gepraat van al die mensen moet luisteren. Ik scharrel 'r maar zo'n beetje tussen door.’

De oude vrouw knikte nadrukkelijk. Ze bood een schaaltje met borstplaatjes aan en wierp de hond er ook een toe.

‘Vertellen over die tijd, over het kampleven zal ik maar zeggen, is moeilijk heb ik gehoord’, zei Jenning vragend.

De vrouw keek om zich heen: ‘Het gaat helemaal niet meer. Ik weet 'r niks over te vertellen. Ik herinner me fragmenten, niet die hele tijd. Het zijn geluiden, kleuren, die ik terugkrijg. De liedjes die we moesten zingen van Milhauser. Hij leeft nog. Ik zat niet bij m'n man. Die zat in een ander kamp. En midden in de nacht moest we 'r uit. Alle vrouwen bij mekaar. Zingen. Van Milhauser. En hij controleren of we echt zongen. Van die Duitse soldatenliedjes. Achter mekaar. Hij kon er niet genoeg van krijgen. Dan stonden we daar met z'n honderden midden in de nacht op de appelplaats. Zomer of winter, het maakte niks uit. Wie niet zong werd geschopt. Ja het zingen voor Milhauser. Ik heb hem precies beschreven aan Gijs. Het was een mooie, donkere kerel die Milhauser, goed in het pak, een slavisch type, weet u wel. Misschien komt ie wel elke zomer pootje baden aan de Noordzee.

Je kon na de oorlog lid worden van zo'n vereniging. Van mensen die met mekaar in het kamp hebben gezeten. Met herdenkingen enzo. Maar daar hadden Gijs en ik helemaal geen zin in. Dan sta ik liever 's morgens om een uur of negen de meeuwen te voeren. Oud brood, ik koop altijd teveel brood. Een half brood per dag, daar hou ik van over.

Als het effe kon, kocht Gijs een boek over het kamp of over die Duitsers. Als het maar over die tijd ging. Speciaal die boeken borg Gijs in een grote boekenkist, met koper beslagen. En af en toe - midden op de dag - zocht hij wat op en ging hij zitten lezen.’

Jenning ging staan en zei, terwijl hij naar buiten keek: ‘Mevrouw, ik moet eens gaan. Ik kom nog wel 's langs. Eerst ga ik voor een paar weken de stad uit. M'n hond gaat zo lang bij vrienden in huis.’

‘U kan 'r ook gerust hier laten’, zei de oude vrouw, ‘Ach nee, natuurlijk niet. Dan pakt Keesie haar. Want zo is ie. Ik zeg het waar hij bij staat.’

Kees was gaan staan, rekte zich uit en snuffelde aan de broek van Jenning.

‘Meneer komt gauw terug, Kees. Jenning, zal ik maar zeggen. Meneer Jenning komt gauw weer bij het vrouwtje. Ik vind het altijd fijn als er mensen op bezoek komen. In de straat heb je ze niet veel, dierenvrienden. Ik zal u even uitlaten.’

De vrouw liep de gang in waar een gescheurde affiche van Toulouse Lautrec hing, de dame met de toneelkijker. ‘Dag meneer Jenning’, zei ze toen hij de deur uitstapte. Thuis ging hij op bed liggen. Hij had geen zin om te koken en bakte daarom wat eieren.

Toen Jenning drie weken later terugkwam had hij de vrouw vergeten. Pas toen hij zijn hond weer uitliet, herinnerde hij zich het merkwaardige bezoek.

Hij liep met de hond naar haar huis en staarde gedurende enkele minuten in de kamer, waar hij had gezeten.

Er was niets van haar wereld gebleven. Het stampvolle vertrek met de boeken, de plaatjes, het portret bij de schoorsteen, de knipsels overal, alles was weg. Alleen de scheur in de schoorsteenmantel zat er nog.