Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

Is Oud Links Mooi Rechts?

Ik weet niet of het mogelijk of zelfs wenselijk is dat onze maatschappij in plaats van van binnenuit verbeterd, radikaal veranderd wordt en evenmin acht ik een samenleving zonder ‘voorrechten en elites’ bestaanbaar, maar als ik de gepikeerde en autoritaire repliek lees van prof. Pen op de hoffelijke kritiek van G. van B. van den Bergh, weet ik één ding zeker: Pen is een typische vertegenwoordiger van oud links. Oud links is links omdat het op de V.V.D. niet zal stemmen en oud omdat het ervan overtuigd is dat alle werkelijk belangrijke veranderingen in onze maatschappij reeds lang door hun geestverwanten tot stand gebracht werden en nog slechts hier en daar een praktische verbetering behoeven.

Hoewel oud links gewoontegetrouw volhoudt dat het bereid is eventueel maatregelen te nemen ten einde deze verbeteringen sneller te doen plaats vinden, neigt het ertoe te geloven dat deze ook zo wel, door technische ontwikkelingen en het spel der maatschappelijke krachten, voor elkaar zullen komen. Oud links wordt daarom door verlicht rechts gerespecteerd, maar door onverlicht rechts gelukkig nog steeds gehaat als de pest. Gelukkig, omdat op deze manier links zijn image cadeau krijgt en oud en nieuw elkaar tegen verkiezingstijd vinden.

Oud links, tenslotte, haat nieuw links en zal geen gelegenheid voorbij laten gaan om het met het fascisme te vergelijken. De bewijskracht van deze saillante vergelijking wordt echter aanzienlijk verzwakt door oud links' totale gebrek aan kennis van de motieven en de argumenten van nieuw links. Niet dat die zo overtuigend zouden zijn dat er niets tegen in te brengen is, integendeel, maar het typerende van oud links is dat het ze wel haat, maar niet kent, en dat zijn polemieken daardoor steeds weer gekenmerkt worden door het gedreun van vuisten op tafels.

Zo blijkt Pen in zijn gedreunmakend artikel De linkse mythe: barre wereld van macht, uitbuiting en vervreemding in Het Parool (24-10-'68) van mening te zijn dat nieuw links gedreven wordt door twee waanideeën: ten eerste de idee dat de arbeiders in het neokapitalisme steeds meer uitgebuit worden en ten tweede dat de consument door de kapitalistische reclame overgehaald wordt om rommel te kopen, inferieure produkten, die hij niet werkelijk wil hebben.

Over het eerste kan ik kort zijn: nieuw links is zich van de hogere welvaart en de daardoor toegenomen verburgerlijking van de arbeidersklasse zo bewust dat het die arbeidersklasse als revolutionaire, want uitgebuite, onderdrukte, ontevreden klasse vervangen heeft door ‘de jeugd’, ‘de negers’ ‘de derde wereld’ of een conjunctie van de drie. Dit was het eerste wat er new was aan New Left. Niet de uitgebuite arbeider, maar de gediscrimineerde neger of de verhongerende Mexicaan, niet de vakbond, maar Black Power, zijn de begrippen waar nieuw links zich mee bezig houdt. Hierover is veel meer te zeggen en daarna is er waarschijnlijk evenveel tegenin te brengen, maar waar het mij hier alleen om gaat is dat het potsierlijk is nieuw links terecht te wijzen met het argument dat het arbeidsaandeel in het inkomen van Nederland groeiend is. Nieuw links heeft daar nooit aan getwijfeld en waar het, zoals in Frankrijk, een belangengemeenschap met de arbeiders probeerde aan te gaan, noemde het zich niet nieuw links en handelde het ouderwets links.

Ook het tweede argument is niet ter zake. De klacht van nieuw links is niet dat ‘monopolisten’ ons auto's van inferieure kwaliteit opdringen, maar dat onze maatschappij toestaat dat de lucht verkankerd, de steden verpest, de levens bedreigd worden door de ongelimiteerde toename van het stank en terreur verspreidend blikken monster. Links als nieuw links is, vecht het op dit door oud links veronachtzaamde terrein voor het algemeen belang tegen het privé belang. Maar aan deze kwestie besteedt Pen in zijn tirade tegen nieuw links geen woord, evenmin trouwens als aan nieuw links zoveel nader aan het hart liggende kwesties als de oorlog in Vietnam, de armoede van de ontwikkelingslanden en de controle van de communicatiemiddelen. Niettemin werd zijn artikel door iedereen, die van nieuw links eveneens niets anders weet dan dat die Lammers zo'n vervelende jongen is, beschouwd als een vernietigend weerwoord.

Interessant is echter dat Pen in zijn verwerping van vermeende nieuw linkse argumenten blijk geeft van een gezapigheid die nog maar moeilijk links, zelfs niet mooi links, te noemen is. Hij ergert zich vooral aan het gezeur over de macht van de reclame. ‘De reclame wakkert weliswaar de hebzucht aan,

[p. 41]

maar de spullen die de mensen kopen zijn geen andere dan die ze “werkelijk” hebben willen’. De klant immers is veeleisend en kan altijd naar de concurrent gaan als de rommel hem niet bevalt. ‘Misleidend’ schrijft Pen, ‘is voorts het gebruik van het woord “monopolist” waaraan de orthodoxe linksen herkend kunnen worden. General Motors mag dan het grootste bedrijf ter wereld zijn, een monopolist is het bepaald niet. De klant bepaalt of het nieuwe model verkocht zal worden en de bedrijfsleiding weet niet hoe hard zij zich uit moet sloven om die klant te bedienen. Soms vertikt die klant het opeens: de Ford Edsel, waar de ontwerpers zo hun best op hadden gedaan, viel als een steen. Hoe groter de bedrijven, hoe feller de concurrentie en zulks vooral ten bate van de afnemer - een gedachte waar iedere linkse romanticus van gruwt, maar niettemin een nuchtere waarheid’.

Een nuchtere waarheid - dat is juist de vraag. Ralph Nader, de schrijver van het beroemde Unsafe At Any Speed, heeft in het nummer van 21 nov. '68 van The New York Review of Books daarover een zeer behartigenswaardig stuk geschreven. Het is veel te lang en te gedétailleerd om samengevat te worden - misschien kan H.M. het stuk nog eens in zijn geheel overnemen? Ik zal de documentatie weg moeten laten en alleen een paar conclusies overschrijven.

De consumentenbeweging in de V.S. is in de laatste jaren met zoveel bewijzen gekomen van grootscheepse oplichterij, bedrog, overprijsde goederen, levensgevaarlijke apparatuur, misdadig onveilige autoconstructies etc, die stuk voor stuk honderdduizenden mensen per jaar verminken of doden, dat het simpele geloof in het aangeboren verstand van de consument wel opgegeven mag worden. Het zakenleven en de grote bedrijven zijn over deze onthullingen en vooral over de onthullingen van hoe gemakkelijk en goedkoop zij zich aan de schaarse controle en milde wetgeving op dit gebied weten te onttrekken, bijzonder verontrust geraakt. Ralph Nader weidt over deze verontrusting niet lang uit, waarschijnlijk omdat hij een bescheiden man is, die bovendien als bekend mag veronderstellen wat de auto-industrie niet allemaal ondernomen heeft om hem verdacht te maken, als onzedelijk levend persoon, respectievelijk homosexueel, respectievelijk communist. Er was tenslotte een hearing van het Congress nodig om te bewijzen dat hij geen van drieen is, en om te onthullen hoever deze industrie was gegaan in het verzamelen en uitlokken van de door haar verlangde ‘bewijzen’.

De systematische onthulling van al deze wanpraktijken tegen de consument wordt, volgens Nader, belemmerd door een paar mythen die het bedrijfsleven gebruikt ter bescherming van zijn activiteiten. De eerste mythe is die van de alleswetende consument, die zo'n veeleisende onderzoeker is van elk produkt dat op de markt een kans wil maken. Deze mythe werd gebruikt om de wet, die de waarheidsgetrouwe opgave van de samenstelling van een produkt op de verpakking eist, eerst tegen te houden en daarna te verzwakken. Volgen schitterende illustraties van deze mythe, die volgens Pen een ‘nuchtere waarheid’ is.

De tweede mythe is dat de meeste grote bedrijven eerlijke zaken doen, maar onverdiend een slechte naam krijgen door de onscrupuleusheid van een paar kleine handelaars en bedrijven. Ter illustratie van de onjuistheid van dit geloof volgt de documentatie van verschillende congressional hearings.

De allermisleidendste mythe is tenslotte die van de wetgevende macht, die met behulp van haar politie-apparaat onverantwoordelijke praktijken kan verhinderen. Volgt alweer een zakelijke opsomming van al wat een effectieve controle onmogelijk en een eventuele straf te licht maakt. Het woord ‘the system’ valt niet, maar een eenvoudige neo-marxistische van geest zou vergeven mogen worden wanneer hij het in de mond neemt, als men b.v. leest dat de twee laatste voorzitters van de controlerende

[p. 42]

Interstate Commerce Commission nu president zijn van de National Association of Business Carriers en vice-president van Penn Central. Het is regel dat de ambtenaren van de Federal Trade Commission na korte tijd beter betaalde banen in het bedrijfsleven accepteren, zodat hun kortstondige functie door velen beschouwd wordt als een handige training voor de praktijk van het zakenleven.

Wat tenslotte de reclame betreft, die is, zoals bekend, suggestief, onaccuraat en gericht op de veronderstelde dieper liggende motieven van de consument. De fraaie Ford Mustang b.v. ‘makes dull people interesting’, de nadruk in de autoreclame ligt op ‘vehicle personality’ etc. etc. Een kleiner bedrijf met een beter produkt kan moeilijk concurreren tegen de grote industrieën met hun enorme reclamebudget.

Er is reden om aan te nemen dat de consumenten-bescherming in Nederland eerder slechter dan beter is dan in de V.S. Nieuw links heeft het zich i.t.t. Ralph Nader, niet tot zijn taak gemaakt hiertegen ten strijde te trekken. Nieuw links wil meer, en blijft daardoor helaas vager. Maar het is curieus dat iemand als Pen, die ons tegen de linkse mythen wil wapenen, zo bijzonder onkritisch staat tegenover de mythen van rechts.

Renate Rubinstein