Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 13]

Politiek en universiteit in Amerika
Leon Gordenker

De aankondiging van president Johnson, dat hij zich niet herkiesbaar wilde stellen, was het begin van een aantal schokkende gebeurtenissen, die de politieke verhoudingen in de Amerikaanse universiteiten ingrijpend hebben veranderd. Vóór zijn opzienbarende verklaring - die kon worden opgevat als het uiteindelijke antwoord op de kritiek van intellectuelen van wie de meest gehoorde klacht was dat de ‘establishment’ in Washington nooit naar hen luisterde - handhaafden de zogenaamde ‘radicalen’ of New Left en hun sympathisanten een bittere solidariteit tegenover de regering onder leiding van een liberale hervormer, die, in hun ogen, veranderd was in de lompe barbaar uit Texas. Andere intellectuelen van de universiteiten onthielden zich van zeer persoonlijk gerichte en doctrinaire kritiek in de hoop dat zij op die manier nog iets goeds konden bijdragen aan de havik-duif strijd in Washington. Of zij hidden helemaal hun mond. Of, zoals in enkele opmerkelijke gevallen, zij steunden Johnson. Maar er was alles bij elkaar een duidelijke scheidslijn tussen uitgesproken radicalen en de rest.

Na Johnsons besluit is het voor de radicalen veel moeilijker geworden om in het publiek met hun ongenoegen goed voor de dag te komen. Weliswaar klinkt er van tijd tot tijd uit hun rijen een oproep tot totale revolutie van de hele maatschappij - zoals het recept voor een overwinning van de moraal dat een paar maanden geleden op een conferentie in Princeton werd gegeven door een jonge ‘don’, wiens beheersing van jargon zijn begrip voor geschiedenis en maatschappij verre overtreft. Maar daarna is er veel veranderd.

Ten eerste de moord op Martin Luther King. De vermoedelijke dader is een even afzichtelijk specimen van het schuim der aarde als de moordenaar van president Kennedy. De negers in Amerika ontstaken in een woede die meer dan honderd steden deed branden. Er was niemand in mijn universitaire omgeving die in die dagen de zuiverende werking van geweld bejubelde.

Daarna de moord op senator Robert Kennedy. De dader is een jonge immigrant uit Jordanië, die de weg gevolgd was naar de veilige schuilplaats Amerika zoals veel politieke ontevredenen voor hem, en die behoorde tot een volk dat terneergeslagen is door de gebeurtenissen in het Midden-Oosten of misschien meer door een persoonlijke psychologische geconditioneerdheid.

Terwijl deze gruwelen zich opstapelden en zelfs de minst gevoeligen in dit land erdoor werden geschokt, kwamen de studenten van de ene universiteit na de andere in opstand. Sommige van deze revoltes hadden ironische kanten. Aan de Northwestern University, een particuliere universiteit, duur, met een oude reputatie van exclusiviteit die intellectuele prestaties overschaduwt, sloten 124 zwarte studenten zich op in een gebouw om meer kracht te geven aan hun eis dat er een residence hall ‘alleen voor zwarten’ moest komen. Aan mijn eigen Princeton University, die zowel de reputatie heeft van voortreffelijkheid als die van rijkeluis-instituut, was een der voornaamste verlangens bij een studentendemonstratie gericht op afschaffing van de regel dat vrouwen 's avonds laat geen mannen mogen bezoeken op het terrein van de universiteit. Het oproer in de steden was het gevolg van racisme en het hopeloze bestaan van het proletariaat in een welvaartstaat, maar voor de jonge bourgeoisie van de universiteiten golden ook enige andere motieven.

Er waren studentenleiders die precies datgene wilden wat de radicale faculteitsleden voor ogen stond. Zij richtten losvaste organisaties op, daarbij soms geïnspireerd door een onrijpe quasi-marxistische, semi-nihilistische beweging met de naam Students for

[p. 14]

a Democratic Society (SDS). Zij wilden de invloed van industriëlen en militairen op de universiteiten doen verdwijnen, laboratoria en research-instituten bevrijden van onfrisse connecties met de oorlog in Vietnam, het onderwijs democratiseren (wat dat ook moge betekenen), en gezamenlijk opmarcheren naar een Nirwana van gelijkheid. Sommige Amerikaanse studenten - net als bijna overal elders in de wereld, daarbij mirabile dictu enige communistische landen inbegrepen - gingen over op de tactiek van directe actie. Zij namen gebouwen in beslag, maakten universitaire ambtenaren tot hun gevangenen, drongen colleges binnen en weigerden de regels van de universiteiten te gehoorzamen.

Het belang van de studentenopstand wordt er niet kleiner op als men er rekening mee houdt dat maar sommige, zelfs heel weinige studenten actief aan de meeste incidenten deelnamen. Het is nu eenmaal een ijzeren regel van de revolutie en van politiek in het algemeen, dat de leiding uitgaat van een kleine groep. Sinds het begin van dit jaar hebben enkele studenten van misschien honderd universiteiten de beslissingen genomen die grote aantallen van hun medestudenten hebben geactiveerd. Er zijn op het ogenblik zo'n 6.500.000 studenten, verdeeld over 2300 colleges waar zij hun inzicht scherpen in sociale en politieke zaken. Wat onder hen leeft is van belang voor de gehele Amerikaanse samenleving.

De gebeurtenissen aan de Columbia University, in New York, zijn een duidelijk voorbeeld van wat een handvol toegewijde radicale studenten en hun mentoren willen en ook kunnen bereiken. ‘Students seek a shift in the balance of power’, schreef een welsprekend studentenjournalist van Harvard in een commentaar op de activiteiten van zijn collega's van Columbia. ‘Students would like to see most of the power divided between themselves and the faculty’. Deze royale machtsverdeling zal ten koste moeten gaan van wie niet genoemd worden: de macht van de ‘trustees’ die een wettelijk vastgestelde verantwoordelijkheid hebben voor alle particuliere en de meeste overheidsuniversiteiten, en de macht der administratie, d.w.z. de permanente administratieve staf, waartoe ook de president en de ‘deans’ van de faculteiten worden gerekend.

Het streven naar meer macht voor studenten ging uit van een kleine groep leden van de SDS, waarschijnlijk minder dan honderd. Zij hadden steun van New Left-studenten van iets andere schakering en van een paar figuren buiten de universiteitswereld. Professor Dankwart Rustow, een goed socioloog en zelf zeer actief bij pogingen om Columbia University voor vernietiging te behoeden, taxeert dat niet meer dan tien percent van alle ‘undergraduates’ voorstanders waren van de radicale methode. Onder de oudere studenten was het percentage waarschijnlijk nog lager.

Maar het is altijd gewaagd om over de SDS in getallen te praten, omdat zij ‘participatory democracy’ in de praktijk brengen. Dat betekent - voorzover het iets betekent - dat iedereen die toevallig op een bijeenkomst aanwezig is mag meedoen met de besluitvorming en dat het iedereen vervolgens vrijstaat zich te onttrekken aan de consequenties van de genomen besluiten. Discussiëren of onderhandelen met een SDS-groep lijkt op een poging pijltjes te gooien naar een doel dat uit slagroom bestaat. Maar tegelijkertijd biedt de SDS ongeëvenaarde mogelijkheden voor de zelfbenoemde leider en zijn coterie. Het is daarom van belang te onderzoeken wat die leiders wilden bereiken.

De opvliegende,twintigjarige Mark Rudd, hoofd van de SDS, had dit voorjaar zes weken lang meer invloed in Columbia dan enig lid van faculteit of administratie. Toen een van de universiteitsbestuurders hem vroeg zijn programma te omschrijven, schreeuwde hij terug: ‘Ik heb geen programma. Ik heb alleen een visie van een betere wereld dan de jouwe’, met daarop volgend een scheldwoord dat niet eens in een goedkoop bordeel geoorloofd zou zijn. Het gebruik van obscene woorden is trouwens karakteristiek voor velen van de SDS-leiders. Ik moet bekennen dat ik ontzet was bij de gedachte aan studenten die verdienstelijke geleerden met dit soort taal de huid volschelden. Er zou makkelijk uit af te leiden zijn dat Rudd's visie van een betere wereld in ieder geval een niet-intellectuele is. Andere SDS-leiders van Columbia, die net als Rudd in een niet-officiële omgeving misschien iets innemends hebben, geven toe dat zij niet beschikken over een duidelijk beeld van de toekomst. Dat hebben zij gemeen met de meeste politieke activiteiten in het pragmatische klimaat dat de Verenigde Staten beheerst. De onruststokers van de SDS voelen zich moreel betrokken bij de verandering van wat zij beschouwen als een onderdrukkend, autoritair, rottend stelsel, in een schitterende en vredige maatschappij die geordend zal worden door een streven naar rechtvaardigheid en individueel geluk. Allemaal goed en wel. Maar door hun onbuigzaamheid, hun simpele opvattingen over geschiedenis en politiek die uitsluitend wor-

[p. 15]

den gezien als het werk van gemene samenzweerders, door hun eigengerechtigd optreden en door hun geloof in provocatie, zijn de leden van de SDS nog wel iets meer dan zo maar een groep vage, idealistische studenten. ‘Their moral arrogance is incredible’, zei Allan Silver, assistent-professor in de sociologie aan de Columbia-universiteit en sympathiserend gestemd lid van het faculteitscomité dat vergeefs heeft geprobeerd met de studenten te onderhandelen. Een ander faculteitslid heeft gezegd ‘dat deze studenten van anderen een conformisme eisen waarbij vergeleken Joe McCarthy er komt uit te zien als een fatsoenlijke liberaal’.

Vastomlijnde ideeën of niet, de SDS wilde de macht veroveren. Ze hoefden zich niet in te spannen om de waarheid te veroveren, want die hadden ze al. Om de studenten aan de macht te krijgen was het nodig om de universiteit te politiseren, zoals Lenin of Ho Chi Minh of Fidel Castro of Che Guevara hebben geprobeerd politieke ideeën tot het enige voedsel van hun tijd te maken.

Columbia bood genoeg wrijvingspunten. Om praktische en historische redenen doen de faculteiten daar alleen aan onderwijs en onderzoek; ze hebben geen aandeel in het bestuur zoals aan de meeste andere Amerikaanse universiteiten het geval is. De administratie had wettelijke macht en zij bestuurde, maar zij zorgde vrijwel niet voor een regelmatig contact en voor samenwerking met de studenten, zodat grieven gerechtvaardigd waren. President Grayson Krik cultiveerde een houding van afstand bewaren, misschien om zijn zwakheid te maskeren, en de veelbelovende en algemeen gewaardeerde provost David Truman, die door de Board of Trustees vermoedelijk als Kirk's opvolger uitgekozen was, had geen tijd gehad verandering te brengen in de slechte regelingen van voorgaande generaties. Columbia is daarbij ook sponsor van het Institute for Defense Analysis, opgezet door het Department of Defense, een research-organisatie waarvoor een interuniversitair bestuur verantwoordelijk was in legale, maar nauwelijks in bestuurlijke zin. Bovendien had Columbia een stuk grond opgekocht in de vervallen buurt waaraan het grenst om zichzelf een eiland-positie te verschaffen. Het had geen bijzonder harmonieuze relatie met zijn omgeving en in de afgelopen jaren heeft de universiteit misschien leiders van het nabijgelegen Harlem Ghetto geïrriteerd, hoewel dat niet duidelijk naar voren is gekomen. Tenslotte bouwde de universiteit een sporthal die in een park uitkwam en die een deel van zijn faciliteiten beschikbaar moest stellen voor inwoners van Harlem.

De opstand begon in april na een verwarde serie manoeuvres op een SDS-demonstratie waar al deze conflictpunten aan de orde kwamen. De demonstratie, waaraan ook niet-studenten meededen, had weinig effect, totdat tot slot iemand de protesterenden voorstelde - grotendeels gerecruteerd uit de 3500 full-time undergraduates -

[p. 16]

om de Hamilton Hall te bezetten en daarmee in te gaan tegen het verbod om in universiteitsgebouwen te demonstreren. Bij hen voegde zich een groep georganiseerde negers, die goed gedisciplineerd en goed voorbereid tegen het sportgebouw protesteerden en meer aandacht eisten voor ontwikkeling en cultuur van de Amerikaanse neger. Een dean werd een nacht gevangen gehouden door studenten die al gauw voldoende medestanders kregen om ook andere gebouwen te bezetten, o.a. het kantoor van de president. Daar doorzochten zij de dossiers en fotocopieerden zij ‘belastende’ brieven. De witte leiders hadden zelfs nog genoeg élan om de schok te weerstaan dat zij door hun minder politiek geëngageerde zwarte collega's uit Hamilton Hall werden gegooid.

Maar de situatie was nog niet voldoende verpolitiekt, want ondanks de verstoring van colleges en administratieve bezigheden waren nog maar betrekkelijk weinig van de 18.000 studenten direct bij de evenementen betrokken. In die toestand kwam snel verandering toen Kirk er niet in slaagde een stevig beleid te bepalen en de faculteit, niet opgewassen tegen zelfbestuur en zonder ervaring om met studenten om te gaan op andere dan intellectuele basis, uiteenviel, ruzie maakte en meer roddelde dan ooit. Tenslotte riep de wanhopig geworden administratie de politie erbij. Deze behandelde de zwarte studenten correct, maar was niet in staat haar kalmte te bewaren tegenover de vloekende witte studenten, die trots als pauwen met hun revolutie liepen te pronken.

De gevolgen bleven niet uit: gewonden, studenten beschuldigd van misdaden, zeventig man geschorst door de universiteit, de autoriteit en het fatsoen van de politie weer in het geding en een stroom nieuwe sympathisanten voor de linkse leiders op de campus. Op een faculteitsbijeenkomst werden Kirk en Truman veroordeeld, omdat ze de politie geroepen hadden.

De New Left en de SDS hadden een hoop plezier van hun overwinning. Zij hebben meer macht dan ooit tevoren. Ze zijn erin geslaagd een uitstekende universiteit te desorganiseren: colleges opgehouden, examens afgelast. Zij bevredigden hun psychologische behoeften aan identiteit in een instituut dat de nadruk legde op intellectuele criteria die hun om wat voor reden dan ook irrelevant en oneerlijk toeschenen. Het zal zeker tien jaar duren voordat Columbia University weer helemaal hersteld is, als dat al ooit gebeurt.

In die tussentijd zullen de studenten meer betrokken worden bij het bestuur van de universiteit, net zoals elders in de V.S. Want deze zomer zijn overal mensen van faculteiten en administratie bezig met het uitwerken van details voor schema's waarbij studenten meer deelnemen aan de besluitvorming. Op een paar plaatsen zal dit zich zelfs uitstrekken tot beslissingen over de vraag of jonge faculteitsleden een permanente aanstelling moeten krijgen. In sommige particuliere universiteiten zullen de studenten betrokken worden bij het doen van voorstellen voor de investering der stichtingsfondsen. Dit zal het gevolg zijn van een SDS-klacht, dat de schenkingen aan universiteiten een vorm van steun betekenen voor de militair-industriële establishment en de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika bevorderen. Ver gezocht of niet, zulke studenteneisen krijgen nu aandacht en dat betekent verandering in de onderlinge verhoudingen. De jonge fanatici van Hamilton Hall hebben enig recht van spreken als zij deze veranderingen op hun credit schrijven. Zij kunnen zich er niet op beroemen dat zij een systeem hebben geproduceerd dat flexibel genoeg is om hervormingen op te vangen.

Het grijpen naar de macht op Columbia-University en de stakingen en demonstraties elders hebben niet nagelaten hun invloed op de Amerikaanse politiek uit te oefenen. Dit werd zichtbaar in de onverwachte successen van senator Eugene McCarthy's campagne voor de presidentskandidatuur. Keurige zonen en dochters van nog keuriger ouders gingen aan politiek doen en gaven een deel van hun tijd aan het electorale leger van de senator. Vroeger zouden zij politiek maagdelijk zijn gebleven, totdat zij een ‘law school’ hadden afgemaakt en verbonden waren aan een firma met goede lokale connecties. Hun aanwezigheid in deze onofficiële vorm is op zichzelf te beschouwen als een gevolg van alle campus-beroering. Maar McCarthy's volgelingen zijn duidelijk verschillend van de campus-radicalen, die hem en zijn politiek zonder meer verwerpen. De radicalen geloven niet in het systeem, ook niet in dat van de verkiezingen, en het is moeilijk van hen te verwachten dat zij achter een man aanlopen die het gebracht heeft tot de senaat - wat toch een hoge trede is op de establishment-ladder.

De aantrekkingskracht van de universitaire radicalen verminderde, toen bleek dat McCarthy de vele college-vrijwilligers graag wilde hebben en goed wist te gebruiken. De aandacht voor de sociale problemen van de steden en voor de burgerrechten, het aanstekelijke enthousiasme in de omgeving van McCarthy en het succes bij de voorverkie-

[p. 17]

zingen toonden aan, dat ook jonge mensen de Amerikaanse politiek konden beïnvloeden. Sindsdien hebben ook andere leidende politici - Kennedy, Humphrey, Rockefeller, Nixon en zelfs Reagan - hun best gedaan studenten voor zich te winnen. Deze mensen, en Eugene McCarthy in het bijzonder, hebben zeker geen SDS-slogans overgenomen, maar hun activiteiten maken het onmogelijk nog langer vol te houden dat oude rotten van dertig jaar en ouder maar cynisch hun gang gaan zonder rekening te houden met de jongeren en hun idealen.

Een bijprodukt van de McCarthy-rage bij de studenten is, lijkt mij, het duidelijk bewijs dat het zelfs voor politieke nieuwelingen niet voldoende is om radicale veranderingen te bepleiten. McCarthy schoof zichzelf naar voren als anti-oorlogskandidaat. De oorlog in Vietnam heeft verwarring en afschuw gewekt bij de meeste studenten, zij het om uiteenlopende redenen. Eén daarvan is de onwil om hun studie af te breken ter wille van een verre en onbegrijpelijke strijd. En zoals vaak in de politieke praktijk: dit eigenbelang ging gepaard met een ongewoon felle ideologische uitstraling.

Bovendien kwamen sommige studenten terug uit Wisconsin en Indiana met een duidelijk inzicht in politieke macht en organisatie, en met wat minder belangstelling voor lange, moraliserende discussies. Een student uit Princeton vertelde mij na een verkiezingstocht door Wisconsin, dat hij vooral getroffen was door de slechte en rommelige organisatie waar McCarthy zelfs in de Mid-West - zijn geboorteland - van afhankelijk was. Volgens hem was het niet in de eerste plaats van belang wat tegen de kiezers werd gezegd, maar of er een organisatie bestaat om met de kiezers in contact te treden en hen voor te lichten. Dat was de weg naar politiek succes. Ik kon met moeite het docerende commentaar voor me houden, dat het in de democratische politiek bijna altijd de organisatie is die de doorslag geeft en niet het programma.

Zoals het fenomeen McCarthy één zijde van het radicale zwaard zijn scherpte ontnam, zo deed president Johnson dat met de andere kant door het strijdpunt van de vrede in Vietnam te herleiden tot een kwestie die nu in de eerste plaats afhangt van diplomatieke onderhandelingen. De aanvallen op leger en industrie en de fraaie manifesten op de advertentiepagina's van de voornaamste kranten zijn op het ogenblik verdwenen. Discussie over de Vietnam-politiek moet nu noodzakelijkerwijs draaien om de tactiek die in Parijs wordt gevolgd, zelfs al blijven er belangrijke punten over, zoals de kwaliteit van de regering in Saigon en de toekomstige Amerikaanse politiek in Azië. De discussie heeft weinig dramatische kanten.

Bovendien heeft het weinig zin meer Johnson te haten, omdat iedereen aanneemt dat hij volgend jaar uit het Witte Huis verdwenen zal zijn. Geen van beide kandidaten is van plan een terugkeer in uitzicht te stellen naar de politiek die escalatie in Vietnam tot gevolg had.

De Johnson-haters en de minder dogmatische tegenstanders van de oorlog hadden eerst zowel Robert Kennedy als Eugene McCarthy op wie zij hun loyaliteiten konden richten. Velen waren ervan overtuigd dat Kennedy had kunnen winnen als hij de kandidatuur gekregen had. Wat zullen de Kennedy-supporters nu doen? Een McCarthy, van wie geen overwinning verwacht kan worden, is voor velen van hen onaantrekkelijk. Maar Humphrey, van wie men mag aannemen dat hij zal kunnen winnen, heeft de smet op zich van een Johnson-strijder. Toch is het moeilijk Humphrey te haten. Zijn stijl past beter bij de intellectuele pretenties van de universiteiten dan die van Johnson, ondanks het vele uitstekende werk dat onder Johnsons bestuur voor het onderwijs is gedaan. Afgezien van Vietnam kunnen ook de liberalen weinig bezwaren hebben tegen Humphrey. De vice-president spreekt de vakverenigingen aan, hij maakt een veel grotere indruk op de negers van de steden dan McCarthy, en hij kant zich scherp tegen de misstanden in de Amerikaanse samenleving.

In de afgelopen zes maanden zijn de politieke verhoudingen op de universiteiten veranderd. Daarvóór konden studenten en stafleden verdeeld worden in degenen die zich openlijk tegen Johnsons Vietnampolitiek uitspraken en degenen die daarmee nog wachtten. Vietnam was de toetssteen en er waren maar weinigen die het regeringsbeleid steunden. Die situatie is veranderd door het besluit van Johnson, door Parijs, de moorden, de oproeren in de steden en de onrust en opstand op de campus. Wat eenvoudig was is ingewikkeld geworden. De komende campagne zal zonder twijfel de standpunten verduidelijken. De verkiezingen dwingen tot een of-of keus en daarna zal de vrijgekomen energie worden gekanaliseerd in kritiek op de nieuwe regering. Maar enkele veranderingen in de universiteit zelf - een andere status voor studenten, de opkomst van radicale politieke groepen en daarachter een grote belangstelling voor sociale problemen - zullen, naar het zich laat aanzien, blijvend zijn.