Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 45]

Slijtage
D. Hillenius

Na de nachtmerrie van Johannesburg en de paradijselijkheid van de kudden zebra's en antilopen in het wijde Zuid-Afrikaanse landschap, had ik in de vriendelijke en voorlopig in geen enkele richting schokkende omgeving van Madagascar het gevoel dat ik over alles kon dichten. Kleine waarnemingen en de manier waarop ik ze onbedoeld formuleerde, hadden voor mij direct de samenhang van gedicht. Ik las toen een boek over de geschiedenis van Madagascar, en vooral de verhalen uit de tijd voordat de geschiedenis geschreven werd (dat gebeurde in Madagascar pas in het begin van de 19e eeuw, omdat toen een schrijfwijze van het Malgache werd opgesteld) kregen in mijn vers geschudde hersens een herinneringsvorm die voor mij niet van gedicht is te onderscheiden. Ik zal er een paar overschrijven, chronologisch. Toen ik ze slecht vertaald voorlas aan een Malgache handelsreiziger wist hij direct de namen te noemen van degenen die portret hadden gestaan.

Un peu d'histoire

En dan de koning
die een hele nacht
op één been bleef staan
aarzelend of hij zich zou overgeven
hij deed het
en ging gewoon op twee voeten verder
*
En de koning
die als maar veroverde
en geen bloed vergoot
hij ging alleen daar
waar geen mensen woonden
hij joeg de blanken weg
die geweren aanboden
in ruil voor slaven
*
Een groot koning
hij legde geen wegen aan
het wantrouwen van zijn vader
voor een inval van de vriendelijke machten
blanken reisden niet tijdens de regens
velen stierven aan koortsen
*
Ranavalona
de gele die later geplooid werd
tot pop, vet vrouwtje
gewoon, goede moeder
dankbaar voor bewezen diensten
Christenen vervolgend
door iedereen bestuurd
gelovend zelf godin te zijn
(net als haar vriendin Victoria
zoveel beroemder
ook vet, gewoon, moeder
zo trots om Keizerin te heten
van ongekend India)

Een zelfde verschijnsel vertoonden de geïsoleerde Europeanen die ik hier en daar ontmoette. Toen de volgeladen taxi-brousse in een klein dorpje even langer dan normaal moest wachten om een oude vrouw met al haar loslopende kippen en tassen groenten uit te laten, snelde er uit een inlandse hut een oude Fransman op me af. Ik moest mee naar binnen om een glas koud water te drinken, nog een glas koud water, in dertig seconden vertelde hij me zijn hele leven, zoveel jaar in China, zoveel jaar hier, enkele belevenissen, afgerond waarschijnlijk doordat die geschiedenis zo lang in zijn eenzaam hoofd had rondgedraaid dat alle franje er van was verdwenen, dat alleen een afgesleten kiezelsteen was overgebleven.

Zoiets gebeurde me verschilllende malen. Vaak kon ik na afloop woordelijk hun verhaal noteren, hoewel ik gewoonlijk een slecht geheugen heb voor dialoog, of in dit geval monoloog (zo benijdenswaardig bij Carmiggelt). In Périnet ontmoette ik een 84-jarige Canadees, met een ouderwetse tropenhelm op, een grote groene plantentrommel opzij, mank, kwaadaardig, een orchideeënspecialist, die in een verlaten hoek bij de rivier een collectie van levende orchideeën had aangelegd, meer dan 400 soorten. Zijn verhaal, op nurkse wijze uitgestoten, heeft voor mij nog steeds de spanning van een gedicht, de lengte van de zinnen bepaald door zijn kortademigheid, de concentratie bepaald door de korte duur van een toevalsgesprek waarin 84 jaar moest worden samangevat.

[p. 46]

 

Americans

 

Five of them

 

they had everything

 

landrovers, refrigerators

 

electric generators

 

With nets they caught birds

 

keeping them alive

 

till in the evening

 

down in the hotel

 

they took blood out of them

 

out of their hearts

 

with their damned instruments

 

sending the blood in phials

 

to America

 

*

 

And the German

 

- I hate them all -

 

Martens, when he comes to the hotel

 

day and night hundreds of boys

 

are waiting for him

 

bringing small animals

 

He pays little and sells them to zoos

 

a scoundrel, damned cruel too

 

*

 

I am eighty-four

 

Six years now in Madagascar

 

Wife and three daughters in Canada

 

I send them presents and they don't answer

 

One day they will see that I have thought of them

 

One day, of no importance

 

I don't miss them

 

that's because of my background

 

 

 

I have been born in Leicestershire

 

good dogs they have there

 

behind them I hunted fox

 

My father was clergyman

 

had a large place

 

I was never at home, always hunting

 

 

 

In 1903 I came to Canada

 

The finest place on earth

 

Vancouver Island, West Canada, British Columbia

 

The game, five sorts of bears I think

 

moose, elk, many sorts of deer

 

I had a permanent license, always hunting

 

 

 

Here, that's my yellow fever paper

 

Manilla ten years, Venezuela almost thirty

 

Always orchids

 

I have the finest the rarest

 

I pay good prizes tot the boys

 

cannot go out any more, very lame

 

Alone? Never, because of my terrible background

 

When I started, six years ago

 

a couple asked me to stay with them

 

large farm in Rhodesia

 

lots of game

 

my last years

 

 

 

I considered it and considered it

 

At long last I didn't do it

 

In Canada I told them I went to Madagascar

 

had I not gone there

 

they would have given me the horses laugh

 

 

 

One particular orchid I liked to see

 

Four hundred species I have now

 

living in a corner at the river

 

The last railway chief did not give a damn

 

but the new one, so slick, so deceitful

 

wants to know everything

 

Never trust those French

 

so damned clever, and their bastards

 

very deceitful

 

Two women in the village are doing my laundry

 

I cook in my room

 

Difficult to keep?

 

Everything florishes

 

when they are difficult

 

I throw them away

 

in the river

 

Everything florishes

Hij vond nog een open plek in zijn notitieboekje, waar ik mijn naam en adres moest schrijven. Ik las een oude notitie: ‘Passed my 80th birthday quietly’. Zo'n eenzaamheid lijkt me de nachtmerrieachtige vertekening van wat ik zelf op reis zoek; het afkappen van de gewenningen. De laatste avond op Madagascar, met de nieuwe vrienden in een Vietnamees restaurant, hoorde ik dat een hoger ambtenaar van de Eaux et Forêts (zoiets als ons Staatsbosbeheer) de Canadees vroeg naar zijn vergunning om al die orchideeën te laten zoeken en te houden. Het enige wat hij zei was dat hij aan zulke kleine idioten geen antwoord gaf. De gekwetste Malgache belde toen Hogerhand op en kort daarna kwam een vrachtauto alle orchideeën weg halen uit de tuin. Zo onnodige treurigheid. Als hij alleen maar iets aardigs had teruggezegd, alleen maar had gevraagd b.v. of zo'n vergunning nodig was. Al mijn wandelingen in de beschermde bossen waren in principe overtredingen. Ik had veel te laat gehoord dat je al maanden van te voren vergunning moest aanvragen. Maar de boswachters waren nooit vervelend, steeds bereid om de bijzonderheden van de aan hen toevertrouwde natuur te tonen en toch ook weer zo pedagogisch dat ze me voor een volgende keer dringend aanraadden om tijdig vergunning aan te vragen. Een mentaliteit die je alle boswachters en alle handhavers van de openbare orde zou toewensen.