Hollands Maandblad. Jaargang 9 (236-245)

[p. 3]

[237]

De Arabieren en Israel
J. Brugman

Het Nederlandse volk heeft op de emotionele wijze die we de laatste jaren gewoon zijn gaan vinden gereageerd op de jongste uitbarsting in het conflict tussen de Arabieren en Israel. Nu de emoties zich hebben geuit - in een regeringsverklaring, enkele orakels van Luns, optochten en een massale geldinzameling - en weer wat geluwd lijken, is het wellicht nuttig na te gaan wat er eigenlijk is gebeurd. Hiervoor bestaat te meer aanleiding omdat de oorlogshandelingen voorlopig beëindigd lijken, met een éclatante nederlaag van de Arabieren, die nu waarschijnlijk alles op alles zullen zetten om langs diplomatieke weg hun verliezen weer zoveel mogelijk in te halen.

De berichtgeving over het voorspel tot en het verloop van de oorlog is in de Nederlandse pers naar het lijkt verwarder en onduidelijker geweest dan in bijvoorbeeld de Franse of Engelse, waarschijnlijk door het gebrek aan correspondenten in het Midden-Oosten, en misschien ook weer door onze sentimentele houding ten opzichte van Israel. Voorzover uit de berichten valt op te maken is er het volgende gebeurd. De Syriërs zijn begonnen met de betrekkelijke rust te verstoren die tot voor kort aan de grenzen van Israel heerste. Van 1948 af, het jaar waarin Israel werd gesticht, tot de eerste opleving van de oorlog in 1956 had die rust zes jaar geduurd, en sindsdien is het elf jaar rustig geweest: bijna tweemaal zo lang. Het zijn de Syriërs geweest die met meer dan de gebruikelijke grensincidenten de stilte zijn gaan verbreken. Zij hebben dit gedaan op een manier die de jaren na de tweede wereldoorlog al weer bijna klassiek is geworden, namelijk door het organiseren van sabotagedaden door middel van vrijwilligers - waarschijnlijk meestal van Palestijnse afkomst - van Syrisch grondgebied uit.

Dit soort van halve guerilla was waarschijnlijk voor Israel een van de gevaarlijkste bedreigingen die er in de huidige verhoudingen denkbaar waren. In Algerije - maar ook elders, bijvoorbeeld Vietnam - is gebleken dat dit soort activiteiten heel moeilijk te bestrijden is als de vrijwilligers, guerilla's, fida'iyîn, of hoe men ze ook noemen mag, buiten het gebied waar ze opereren een basis hebben waarop ze terug kunnen vallen en van waaruit ze georganiseerd en zo nodig geleid kunnen worden.

In Israel was de situatie natuurlijk enigszins anders dan in Algerije, waar de Arabieren een grote meerderheid tegenover de Franse colons vormden, maar er is nog steeds een vrij aanzienlijk Arabisch volksdeel in Israel dat bij dit soort van halve guerilla plotseling zeer gevaarlijk had kunnen worden. Men kan dus van Israelisch standpunt uit begrijpen dat de Israeli's na enige locale zogenaamde vergeldingsdaden - die kennelijk weinig uitrichtten - inderdaad, zoals de Arabieren thans stellen, een vergeldingstocht tegen Syrië wilden beginnen teneinde de grens met Syrië voor goed, althans voor langere tijd, te pacificeren.

Ongelukkigerwijs is een dreigement met een veldtocht op grote schaal (bezetting van bijvoorbeeld Damascus) tegenover de Syrische regering, of liever het huidige Syrische regime, gebleken van geen waarde te zijn geweest. Syrië is nooit een erg stabiele staat onder de Arabische staten geweest en de tegenwoordige regering (aan het bewind na maar liefst zeven staatsgrepen in Damascus sinds 1949) is er niet een die een enigszins coherente Syrische politiek kan waarborgen.

Integendeel, er is nu een klein deel van de middelgrote zogenaamde Ba'thpartij aan het bewind, dezelfde die in 1958 de unie met Egypte had doorgedreven (in 1961 weer ongedaan gemaakt) en die sindsdien door enkele coups d'état zijn eigen basis voortdurend had verkleind. Om zijn bestaan te rechtvaardigen ging het Syrische regime opbieden tegen de andere Arabische staten in uitingen van Arabisch nationalisme, en pogen de leiding te nemen in de strijd tegen de indringer Israel. De Syriërs hielden tenslotte kennelijk geen rekening meer, en konden dat ook niet meer, met de feitelijke machtsverhoudingen.

Het schijnt dat Nasser, die tot nu toe, als het op het calculeren van de feitelijke risico's tegen Israel aankwam, zeer voorzichtig was geweest, zich heeft laten meeslepen door de Syriërs. Tijdens een recente Israelische vergeldingsaanval op Jordanië had hij zich nog ingehouden, maar misschien juist hierdoor is de pressie om de Syriërs nu niet in de steek te laten zo groot geworden dat hij zijn voorzichtigheid heeft laten varen. Hij begon

[p. 4]

met van de VN de terugtrekking te eisen van de op Egyptisch - niet op Israelisch! - grondgebied gelegerde VN-troepen teneinde duidelijk te maken dat het hem ernst was. Dit was een eerste fout, zoals we nu weten, want het Egyptische leger was niet klaar of ook maar enigszins opgewassen tegen het Israelische.

Het dreigement van Nasser was dus een loos dreigement en als hij geweten had dat zijn leger onvoorbereid was had hij moeten en kunnen verwachten dat de Israeli's bij een aanval op Syrië ‘would call his bluff’. En als hij niet geweten heeft hoe slecht zijn leger functioneerde, en dus blijkbaar aan zijn eigen propaganda is gaan geloven, is zijn fout nog ernstiger en nog fundamenteler geweest.

Hoe het zij, terwijl hij met zijn dreigementen aan Israel al gevaarlijk brinkmanship pleegt laat hij zich door zijn eigen enthousiasme - of dat van zijn achterban - meeslepen en sluit de straat van Tiran (de toegang tot de Israelische haven Eilath, de enige opening van Israel naar Zuid-Azië en Zuid-Oost-Afrika) voor scheepvaart op Israel af. Hij doet dit op de meest opvallende en uitdagende manier, waarschijnlijk om hier en passant een groot propagandistisch succes tegen ‘het Westen’, vooral de Verenigde Staten, in de wacht te slepen.

Dit was zijn tweede fout, want hij wist of moest weten dat de Israeli's in dat afsluiten een casus belli zouden zien. In plaats van zich te kunnen beperken tot een aanval in de rug van het Israelische leger in geval van een veldtocht tegen Damascus, moest hij verwachten dat Egypte de volle laag zou krijgen.

Daarna beging Nasser, althans zijn legerleiding, die waarschijnlijk geheel aan hem onderhorig was - Nasser zelf is luitenantkolonel geweest en bovendien nog stafofficier - een derde kapitale fout door geheel onvoorbereid, en waarschijnlijk in veel te ver vooruitgeschoven stelling, die Israelische aanval af te wachten. Gedurende de dagen dat de pressie van de Verenigde Staten op beide partijen voortduurde om het conflict op vreedzame wijze bij te leggen, heeft Nasser noch zelf een aanval ingezet, noch zich voldoende op een Israelische aanval voorbereid. Hij heeft waarschijnlijk - wat een vierde fout zou zijn - gedacht dat het zo'n vaart niet zou lopen, dat hij het propagandistisch succes van zijn afsluiting van de straat van Tiran in elk geval binnen had, en dat de Russen wel op een of andere manier zouden verhinderen dat de Israeli's inderdaad een nieuwe veldtocht tegen Egypte begonnen.

Hoe het zij, de rest weet men: na alle dagen van spanning en wapengekletter bleek de Egyptische luchtmacht geheel onvoorbereid te zijn, waardoor ze op de eerste dag al vrijwel uitgeschakeld is kunnen worden, en de Egyptische tanks hebben zich onbegrijpelijkerwijs in de Sinai-woestijn laten insluiten: wat ze daar deden is me nog steeds niet duidelijk geworden en het is onbegrijpelijk dat ze er niet eens weg konden komen.

De ironie van het lot heeft gewild dat Syrië, dat waarschijnlijk het hele vuurtje heeft aangewakkerd, er nog het beste van afgekomen is: Jordanië heeft bijna al het gebied verloren waarop nog iets groeit, en bovendien Jeruzalem, dat de voornaamste bron van de toeristische inkomsten was. Egypte is het grootste gedeelte van de uitrusting van zijn leger kwijt, de (steeds belangrijker wordende) oliebronnen in de Sinai, en voorlopig zijn inkomsten uit het kanaal van ongeveer een miljard gulden per jaar.

Maar voor de gehele Arabische wereld zijn de gevolgen ook in andere opzichten dan de economische verliezen en de verliezen aan grondgebied waarschijnlijk funest. Men moet hier geloof ik niet te licht over denken en men kan er zich zeker niet van afmaken met de redenering dat de politiek nu eenmaal een hard bedrijf is en dat de Arabieren maar eens moeten leren dat men niet ongestraft een tegenstander kan uitdagen wanneer die voor zijn bestaan vecht. Een dolkstootlegende - c.q. de beweerde Amerikaans-Britse hulp aan de Israelische luchtmacht - is al uitgevonden en het ziet er naar uit dat we een periode in de geschiedenis der Arabische staten tegemoet gaan die een even miserabele kater zal worden als die van Duitsland na de eerste wereldoorlog.

Want het is helemaal niet zo - wat naar mijn indruk, vooral van de laatste weken, wel de publieke opinie in Nederland is - dat de Arabieren er alleen maar op uit zijn om een klein land vol ongelukkige Israeli's, die nergens meer naar toe kunnen en die na al die vervolgingen toch eindelijk eens recht op een rustig nationaal bestaan hebben, te verdelgen en de inwoners in zee te drijven, waaronder dan meestal maar om de kleuren wat aan te zetten een wrede verdrinkingsdood wordt verstaan. De Arabieren hebben hun kaarten slecht gespeeld, maar op zichzelf zijn die kaarten zo gek niet, althans de moeite van het bestuderen waard.

Het Arabisch fanatisme ten opzichte van de staat Israel moge, zoals wel is gebleken, onverstandig zijn, onbegrijpelijk is het niet.

[p. 5]

Het is niet toevallig dat geen enkele Arabische regering, noch die van de luidruchtige Egyptenaren en Syriërs, noch die van de als pro-Westers beschouwde Jordaniërs, noch die van de woestijnvorsten, ooit van een verzoening met Israel rept, laat staan van een aanvaarding van het bestaan van Israel. President Bourguiba moge door zijn voorstel om eens met de Israeli's te gaan onderhandelen op basis van de VN-resoluties van 1947 wel door vele andere Arabieren als ‘verrader’ zijn uitgescholden, en door vele Europeanen als eigenlijk een vriend van Israel worden beschouwd, men vergisse zich niet: ook hij is niet geneigd om het bestaan van Israel in zijn huidige vorm te aanvaarden, en eigenlijk is zijn voorstel van terugkeer tot de VN-resoluties van 1947 (toen aan Israel een veel kleiner gebied werd toegedacht) veel gevaarlijker voor de Israeli's dan de botte afwijzingen van de andere Arabieren.

Laat men zich ook geen illusies maken over de houding van Libanon, waarvan ik vaak heb horen beweren dat het eigenlijk vrede met Israel zou wensen. Ik heb nog nooit een Libanees ontmoet die dat wilde, en Libanon spant zich misschien niet erg in, het wenst niets liever dan het vertrek van de 100.000 Arabische (Moslimse) vluchtelingen van zijn gebied, die het zo precaire evenwicht tussen christenen en moslims in deze republiek dreigen te verstoren.

Want wat betekende eigenlijk de stichting van de staat Israel in 1948? Het was het tweede grote succes van de Zionistische beweging die al tientallen jaren had geijverd voor een eigen Joodse staat waar alle Joden een tehuis konden vinden. Het eerste was behaald in de Balfourverklaring van 1917, een van die vage Engelse diplomatieke uitspraken, zoals er meer zijn, waarbij de Joden een Nationaal Tehuis in Palestina werd beloofd, een verklaring die zijn volle betekenis kreeg toen Engeland de oorlog tegen Turkije won en na afloop daarvan het mandaat over Palestina verkreeg.

In 1948 werd het Tehuis een Staat en daarmee was voorlopig bereikt wat de Zionisten hadden nagestreefd - ik zeg met opzet voorlopig, omdat het Zionisme streeft naar de terugkeer van alle Joden naar Israel en het is duidelijk dat voor alle Joden in het huidige Israel eenvoudig geen plaats is. Een zeker expansionisme zit dus als het ware in de Israelische staat ingebouwd - overigens een van de redenen van de angst van de Arabieren voor Israel als staat.

De Terugkeer vond echter niet in het luchtledige plaats: sinds het ‘vertrek’ van de Joden in de eerste eeuw na Christus was Palestina niet onbewoond gebleven en in de zevende eeuw was het land na de Arabische verovering en de islamisering langzamerhand verarabiseerd. De islamisering is overigens nooit totaal geweest, want een betrekkelijk groot gedeelte van de Palestijnse Arabieren was christen gebleven (10%). Deze verarabisering moet men zich niet voorstellen als een verdrijving van de oorspronkelijke inwoners en de vervanging daarvan door geimmigreerde (woestijn)-Arabieren. Waarschijnlijk woonden er al vóór de Arabische verovering veel Arabieren, en de andere oorspronkelijke inwoners zijn niet verdreven maar hebben geleidelijk de taal en de cultuur van de Arabische overwinnaars overgenomen.

Gedurende meer dan 1300 jaar is Palestina een Arabisch land geweest en van het begin af is het Zionisme dan ook op verzet gestuit van de Arabische bewoners van Palestina. Dat dit verzet niet meer effectief is geweest ligt behalve aan de bekwaamheid waarmee de Zionistische leiders hun politiek hebben uitgevoerd ook aan het feit dat Palestina tijdens de activiteit van het Zionisme nooit zelfstandig is geweest: tot 1918 stond het onder Turkse heerschappij en daarna onder Engels mandaat, dat geëindigd is met de uitroeping van de staat Israel.

Eén ding hebben de Arabieren echter wel gedaan, en wel voortdurend: geprotesteerd tegen de Joodse immigratie en het Zionis-

[p. 6]

tische streven in het algemeen. Reeds vóór het Engelse mandaat bestond er verzet, hoewel de Zionistische immigratie toen nog op slechts zeer kleine schaal plaats vond. Maar de protesten werden steeds luider naarmate er meer Joden binnenkwamen en het gevaar van een Joodse overheersing van Palestina groter werd. Zo luid - soms begeleid door bomaanslagen en relletjes - dat de Engelsen zich genoodzaakt hebben gezien de Joodse immigratie drastisch te beperken.

Men kan dus nooit stellen - en als het niet wordt gesteld dan heb ik het gevoel dat het wel vaak wordt gedacht - dat de Arabieren nu pas, omdat ze het niet goed kunnen hebben dat Israel zo veel van Palestina maakt, hun agitatie tegen Israel zijn begonnen. Ondanks het feit dat de Palestijnen onder buitenlandse heerschappij stonden hebben ze nooit nagelaten bij iedere gelegenheid weer zich, zij het meestal alleen vocaal, te verzetten tegen de Zionistische politiek. De Zionistische leiders wisten wat ze deden toen ze hun doel, de vestiging van een Joodse staat in Palestina, doorzetten, want de Palestijnse Arabieren hebben nooit afgelaten om hun weigering kenbaar te maken.

Indien een eventuele verdwijning van de Joodse staat of een gedeeltelijke liquidering daarvan - die bij een Arabische overwinning zeker zou zijn gebeurd - al voor de Israeli's een tragedie moge zijn, het is een tragedie die de leiders en de stichters van Israel hebben kunnen en moeten voorzien. Wanneer ik bijna twintig jaar in een huis woon dat niet van mij is, en de eigenaar elke dag komt protesteren dat ik er tegen zijn wil in woon en dat hij er zelf (weer) in wil, moet ik niet tragisch doen als ik er op een goede dag word uitgezet.

Van de argumenten die worden gebezigd om de stichting van Israel te rechtvaardigen lijken er mij twee de voornaamste. Het eerste is dat nu eenmaal de meeste staten door geweld en door gewelddadige verovering tot stand zijn gekomen, en dat het feit dat Israel in 1948 de Arabische legers heeft verslagen voldoende rechtsgrond is voor het bestaan van de staat. Het is een cynische redenering, maar een die mij eigenlijk de enige lijkt die enigszins houdbaar is. Israel bestaat inderdaad door zijn eigen overwinningen - overwinningen die het onlangs nog heeft weten te bevestigen en uit te breiden - en het maakt wat dat betreft geen uitzondering op de geschiedenis van de meeste staten. Maar het is duidelijk dat deze theorie alleen daarom sterk lijkt omdat hiermee wordt afgezien van een rechtvaardiging: het is de cynische toepassing van ‘macht maakt recht’, een leuze die zich onmiddellijk tegen Israel keert wanneer de Arabische staten sterk genoeg zijn om hunnerzijds door geweld een einde aan Israel te maken. Het is kortom een rechtvaardiging die er helemaal geen is.

De tweede rechtvaardiging die men veel hoort bezigen is de stelling dat Israel door de Verenigde Naties als lid is toegelaten, dat het sindsdien door de meeste leden van de Verenigde Naties is erkend, en dat het daarom een juridisch recht op bestaan heeft. Dit lijkt mij een aanvechtbare verklaring omdat hiermee door een juridische rechtvaardiging, door de toepassing van bepaalde juridische spelregels, een onrechtmatige daad, namelijk de ontarabisering van een gebied dat eeuwenlang Arabisch is geweest, wordt goedgepraat. Wie zegt mij dat Oost-Duitsland geen recht op een eigen bestaan heeft zolang het nog geen lid is van de VN en door vele staten niet erkend? Wie zegt mij dat het dit wèl zou hebben wanneer er in de VN een meerderheid te vinden is die het wèl lid maakt? De spelregels van het volkenrecht zijn ook hier weer willekeurig: zij zijn niet meer dan een juridische bemanteling van een hard feitelijk gebeuren, en zij zeggen eigenlijk niet meer dan wat de cynici van de eerste stelling doen: Israel mag bestaan omdat het bestaat.

Als dan de rechtvaardiging voor de stichting van de staat Israel zo zwak is, hoe komt het dan dat er telkens weer zo'n golf van sympathie met dit overigens slecht bekende land ontstaat, en wel juist in kringen die zich op alle andere gebied met afschuw uitspreken tegen het principe dat macht recht maakt? Enerzijds is dit te verklaren, zoals algemeen bekend is, door de sympathie met het lijden van de Joden in de tweede wereldoorlog. De Joden hebben recht op Israel omdat Auschwitz er geweest is. Een volk dat zó heeft geleden heeft er recht op overal ter wereld te wonen. Onze schuld aan het doden van de miljoenen Joden in de gaskamers is zo groot, dat wij alles moeten doen om een herhaling hiervan onmogelijk te maken.

Tegen dit soort argumenten is doorgaans weinig in te brengen omdat het geen argumenten zijn. Het is een van de sprekendste voorbeelden van het resultaat waartoe onze Europa-centristische geschiedbeschouwing kan leiden. Als er één volk ter wereld is geweest dat de Joden redelijk heeft behandeld, dan zijn het de Arabieren geweest. Het antisemitisme heeft in de Arabische wereld nooit enige betekenis gehad - en het heeft dat nog niet, alle geruchten over nazipropaganda in Egypte ten spijt. Is het ver-

[p. 7]

wonderlijk dat de Arabieren woedend worden wanneer men ze tracht op te schepen met een Wiedergutmachung van wat alleen een Europees - en gedeeltelijk Amerikaans - verschijnsel is geweest? Het hele begrip collectieve schuld - zoals trouwens het begrip schuld in het algemeen - is zwak gefundeerd, maar indien men het al wenst te hanteren dan toch niet tegen de Arabieren die nooit iets met de gaskamers te maken hebben gehad. Het is een illusie te menen dat het onrecht tegen de Joden ooit goed gemaakt kan worden. Wat men ook doet, het wordt niet uitgewist: de slachtoffers zijn dood en het onrecht hun aangedaan is onherroepelijk geworden. Men maakt een moord niet goed door de nabestaanden wat geld uit te betalen, en zeker niet wanneer men er nieuw onrecht voor in de plaats stelt. Het is trouwens ook onjuist om te menen dat de Joden door de verschrikkingen die zij hebben ondergaan een beter soort mensen dan welk volk ook zijn geworden. Zij hebben niet meer recht op Palestina na Hitler dan er voor. Zij kunnen zich net zo min veroorloven andermans huis en hof te nemen als ieder ander.

Er zit trouwens nog een andere kant aan die sympathie voor Israel in Europa, namelijk een bedenkelijke, hoewel begrijpelijke irritatie tegen de Arabieren. Het is een zekere grimmige voldoening dat het de Europeanen - want als zodanig zien velen toch de Joden ook in Israel nog - lukt zich te handhaven in de voormalige koloniale gebieden onder de voormalige gekoloniseerde rassen. Het is soms een bijna zoete wraak voor onze nederlaag in Indonesië, en, in het geval van Frankrijk, voor Algerije. Overigens is de irritatie begrijpelijk omdat de Arabieren de laatste jaren niets hebben nagelaten om Europa en de Verenigde Staten tegen zich in te nemen, ook in zaken die hun belangen niet rechtstreeks raakten, zoals Cuba, Vietnam en de Congo.

Hiermee komen we op het uitgangspunt terug: de Arabieren hebben eigenlijk alles gedaan om hun eigen zaak te bederven. Zij kunnen het onderling niet eens worden omdat de verschillende regeringen elkaar op leven en dood bevechten om de hegemonie, en om bepaalde sociale idealen door te zetten. Ondanks hun uitgebreide hulpbronnen en bijna ongelimiteerde wapenleveranties zijn ze er niet in geslaagd behoorlijke legers op te bouwen, hoewel ze tezamen een meerderheid van 20 op 1 tegen Israel kunnen opbrengen. Ze isoleren zich economisch van het rijkste economische blok in hun nabijheid, de Euromarkt, door hun economische prestigepolitiek. Ze doen alles om de Verenigde Staten tegen zich in te nemen hoewel dit land in 1956 heeft getoond in staat te zijn de Israelische invasie geheel ongedaan te maken. Tezelfdertijd zijn ze zo naïef te menen dat de Sovjet-Unie een oorlog met de Verenigde Staten zal riskeren om de Arabieren terwille te zijn.

Het is moeilijk sympathie te voelen voor iemand die voortdurend zijn eigen glazen ingooit en zich bovendien nog alle moeite geeft om je het leven zuur te maken. Het is ook bijzonder vervelend als zo iemand je buur is, want allicht lijd je er zelf ook schade van. De Arabieren hebben ongetwijfeld in de zaak als geheel bezien het gelijk aan hun kant, maar ze hebben dat gelijk niet waar kunnen maken. Macht maakt geen recht, maar recht zonder enige macht betekent ook weinig. Het is te hopen dat de nederlaag tegen Israel een ontnuchterende uitwerking op de Arabieren zal hebben en hen ertoe zal brengen om met het halve pond genoegen te nemen als ze het volle pond niet kunnen krijgen.

Aanvaarden van het bestaan van Israel, hoe het ook indruist tegen het Arabische rechtsgevoel, zal zoals de zaken nu staan voor de Arabieren alleen maar voordeel kunnen afwerpen. Het zal de energie die tot nu toe is gebruikt voor de vruchteloze bestrijding van Israel, met een soort omgekeerde kruistochtmentaliteit, kunnen vrijmaken voor andere doeleinden. Voorlopig ziet het er echter niet naar uit dat de nederlaag op de Arabieren het effect zal hebben van die van Japan van 1945. Daarvoor is hij waarschijnlijk niet totaal genoeg geweest. We lijken voorlopig opgescheept te zitten met een atmosfeer die voor langere tijd vergiftigd is.