Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 22]

De trap
D. Walda

We deden duistere spelletjes, van welke schuilhokje spelen wel het allerfijnste was. Onze trap was de donkerste van alle trappen in de straat. Dáár samen met Rietje zitten behoorde tot ons ideaal.

Ik heb dat geluk maar enkele keren mogen smaken, hoewel ik eigenlijk de meeste rechten had. Het was tenslotte mijn eigen trap.

Nadat iemand, die door aanwijzing van het aftelvers ‘Iet, wiet, waait weg’ de klos was geworden, de rechterarm voor de ogen hield en tot 100 had geteld, stoven we alle kanten uit. Ieder zocht zich een goed heenkomen, donker en beschut.

Schuilhokje spelen was een heerlijk excuus om met een meisje samen te zijn, hoewel er - gehurkt als we zaten - weinig meer te beleven viel dan een krachtig tegen elkaar aan drukken.

Meestal was mijn deur al dicht en de trap bezet. Als ik door de brievenbus gluurde werd er naar buiten gespogen. Dan wist ik - zonder dat ik enig geluid hoorde - dat er een jongen binnen zat al dan niet met een meisje. De meeste meisjes wilden niet met ons spelen. Rietje wel. Ze werd door de andere meisjes jongenslel genoemd, maar dat heeft haar, voor zover ik weet, nimmer gedeerd.

Ik heb hoogstens drie tot vier keer met Rietje in mijn eigen vieze donkere trapportaal gezeten, gehurkt en kleingemaakt. Ik had die keren mijn arm om haar heen geslagen. We bleven roerloos tegen elkaar aan zitten, als kleine liefhebbertjes.

Als er buiten geroepen werd, dat 't verraje was, moest iedereen uit de schuilhokken komen. Ik herinner me, dat Rietje en ik mankend en hupperig lopend tevoorschijn kwamen omdat onze benen waren gaan slapen.

Mijn deur moest met één hand dichtgehouden worden, omdat het slot defect was. Alle mensen van mijn trap hadden wel honderd keer aan Vijlbrief gevraagd om het slot te repareren en elke keer schreef hij wat op de achterkant van zijn bloknootje. In dat bloknootje zaten ook de huurbriefjes, want Vijlbrief - hoewel de huiseigenaar - haalde zelf de huurcenten op. Hij had niet zoveel adressen, zo'n stuk of twintig, verspreid over de hele buurt. Hij liep altijd de arme jongen te spelen. Repareerde alles eigenhandig. Maar het slot maken deed hij niet. Het trapportaal beneden had vroeger een lampje gekend. Dat had sinds heugenis niet meer gebrand, zodat je op de tast naar boven moest. Omdat alles wat ooit los had gezeten er uit was gesloopt, hadden ook de buren geen lamp. Als er onbekende bezoekers kwamen braken zij nagenoeg hun nek, tenzij de buren even hun deuren openden, zodat het licht uit hun huishalletjes de belangrijkste begintreden bescheen.

Ik liep altijd op het gevoel, met twee treden tegelijk, naar boven. Alleen de draai op éénhoog vereiste, vooral met de fiets die ik (trouwens mijn vader óók) naar boven moest tillen, een stukje manoeuvreerkunst. Maar meestal stampte ik, voordat de draai begon, met mijn voet op de grond en dan gooide tante Danie haar deur open en rolde er een troep kinderen naar buiten om naar me te kijken.

Tante Danie had veel kinderen. Zonder dikke buik heb ik haar zelden gezien. Haar man was een zenuwelijer. Mocht niet werken van de dokter. De grote jongens uit de straat zeiden, dat tante Danie op bed werd vastgebonden als de buurman haar wilde naaien. Zij zelf wilde geen kinderen meer. Maar hij bond haar vast en dan kon ze geen kant meer uit.

Ze hadden vaak ruzie, tante Danie en haar man. Ze zat meestal voor het raam te kijken en dan dachten we dat ze naar óns keek. Tante Danie was getikt, vonden de grote jongens. Ik vond haar wel aardig en kreeg soms een rol frujetta van haar. Dat hoefde ik niet aardig te vinden, het wás gewoon aardig. Want tenslotte had ze een grote verzameling eigen kinderen, van die kleine, die nog niet met ons mochten meespelen.

De kinderen van tante Danie sliepen in uiterst krappe door de zenuwelijer getimmerde bedjes. Ze waren heel erg arm. Als de buurman het niet op z'n zenuwen had, zat hij vliegers en schemerlampjes te maken. Die verkocht hij aan de Franse Bazar.

Een keer kwam hij, kort nadat de kinderbijslag was gebeurd, bij ons binnen met een mooi overhemd aan. Of m'n vader een stropdas wilde maken. Hij kon het niet. We zaten net brood-met-ham te eten. Dus het moet een zaterdag geweest zijn. We aten 's zaterdags altijd brood met verse ham en direct na

[p. 23]

het eten rookte mijn vader z'n zware shag, terwijl mijn moeder koffie zette. De geuren van koffie en zware shag heb ik sindsdien altijd verbonden met brood-met-ham. Misschien wel, omdat het de enige broodmaaltijd was die we samen aten. Een feestelijk gebeuren in onze propere keuken.

Mijn vader maakte dus een mooie strop bij de buurman. Een grote. Hij deed het eerst voor bij zichzelf. Dan kon buurman de kunst afkijken. Voor een volgende keer. Daarna moest buurman het bovenste knoopje van het nieuwe overhemd sluiten en het boord omhoog klappen. Omdat hij een zenuwelijer was, stond hij er van op z'n tenen te zweten zo moeilijk ging het bovenste knoopje dicht. Maar eindelijk was het zover. Daarna hield hij zijn hele lijf en z'n armen zo stijf als een plank. Zeker bang, dat het hemd los zou springen. Mijn vader haalde nog een stuk karton achter uit het boord. Dat was over van de verpakking.

Nadat de stropdas goed zat, bleef buurman nog een beetje blitzen in ons halletje, want daar hing de spiegel. Totdat tante Danie begon te roepen van ‘waar blijf je nou’. Toen ging hij naar beneden en tante Danie riep naar boven: ‘wat een kerel heb ik, hè buuf’. Zo trots was ze op haar man. Maar spoedig daarna kreeg buurman het weer op z'n heupen en gooide met alles en nog wat. Het was een heidens kabaal. Die keer maakte hij ook al zijn vliegers kapot. Hij bleef een zenuwelijer.

Mijn ouders wilden graag verhuizen, want het was een erg vieze trap en als er visite kwam brak iedereen bijna zijn nek. Eerst kreeg je het portaaltje beneden, waar het altijd naar pis stonk. Daarna kwam de moeilijke draai op één-hoog. Van één- naar tweehoog was er een gammele leuning, terwijl de trap naar ons huis geheel zonder leuning omhoog voerde.

Mijn vader had die leuning gesloopt in de hongerwinter. Eerst sloopte hij de spijltjes en later ging de hele leuning in de kachel. In samenwerking met de buren werd langzaamaan alles gesloopt wat maar van hout was. Toen het vrede werd, was de zolder ook bijna helemaal in de kacheltjes verdwenen.

De Moffen zochten mijn vader. Ik weet nog, dat hij zich eens in het geheimste plekje van het trappenhuis verschool. In het gat waar de hoofdkraan voor het water zat. Wij, kleine jongens, konden er net met z'n tweeën in zitten. We hebben het een keer geprobeerd. Een derde jongen gooide het luik dicht. Het was er stikdonker en tegen m'n buik voelde ik de waterleidingbuis drukken. Rondom me druk getrippel van ratten. Een rattenfabriek, daar onder de vloer. Alle mensen op de trap hadden veel last van de grote ratten. Maar mijn vader werd er niet bang van. Hij probeerde ze altijd dood te maken. Op een zaterdagmiddag in het voorjaar was mijn vader weg. We zochten hem overal. Niet in het kleine

[p. 24]

gat echter. Mijn moeder was ongerust. Toen mijn vader eindelijk boven kwam had hij spinnewebben in zijn gezicht, waardoor hij er gluiperig uitzag. Hij had vergif gestrooid. Nee, niemand kwam op het idee om onder de vuile rode mat te kijken, zeker de Moffen niet. Trouwens, mijn vader zei altijd dat ze dom waren. Domme gemene rotzakken. Maar hoe dan ook, die mat was stinkend vuil. Kun je wel nagaan, een mat van twaalf jaar oud. Maar er moest een mat liggen, voor als er nog eens visite kwam.

Vijlbrief had danig de pest in over zijn geschonden trappen. Hij zei, dat de bewoners de nieuwe leuningen zelf moesten betalen. Maar dat ging mooi niet door. Overmacht, zeiden we. Ten langen leste maakte hij ze er zelf in. Zolang Vijlbrief bezig was, mochten we niet in het trapportaal spelen. Dat was erg jammer, want we waren juist in de dagen van de kaarsen. Alle overgebleven stompjes van de kerstkaarsen brandden we elk jaar in de trap op. Het was óns feest. Het feest der kleine jongens. We zetten op iedere traptree een stompje neer, soms wel twee. Die staken we aan en dan leek het wel een kerk. Wel een gore kerk natuurlijk, maar 't was toch een prachtig gezicht. Als de stompjes bijna waren opgebrand, hup, weer nieuwe. Het gaf wel een druk heen en weer geloop. Tante Danie kwam altijd kijken. Maar later, als ons feest voorbij was, begon ze te schelden. Want al dat kaarsvet had van de trap een glibbertroep gemaakt. Goed, het glibberde wel, maar niemand zag het. Vooral in de wintermaanden was het er erg donker, omdat we de buitendeur dan dicht deden met een houtje. Achter onze trap was een bakkerij. Er waren veel van die grote bakkerstorren, maar er waren ook heerlijke geuren. Als ik naar school ging 's morgens en bijna beneden was, kwam de geur van vers gebakken brood me tegemoet. Je rook dan ook de pislucht niet meer zo. En een keer per week werd er speculaas gebakken. Dat bracht een doordringende, feestelijke geur, die door het hele trappenhuis trok.

De speculaas was de oven amper uit, of ik mocht van mijn moeder een half pondje halen. Dan at ik drie speculaasjes per uur. Meer niet, want op school zeiden ze dat zoetigheid heel slecht is voor je tanden en je kiezen.

De bakkerstorren verhuisden soms in kleine eenheden naar boven. Ik vroeg me dan af, of ze óók moeite hadden met de draai op éénhoog. In ieder geval was het voor die beesten een hele hijs. Misschien klommen ze wel tegen de muren omhoog. Het gaf een korte droge tik, als ik op een tor trapte. Dat kwam door het schild, dat barstte. Hoewel het uitvreters waren, de torren, vond ik ze toch wel aardig. Want ze waren maar kleine jongens vergeleken bij de muizen en ratten.

De ratten en muizen vormden een ware plaag. Ze hadden overal hun nesten, zelf op de zolder. En dat fokte maar aan, want die beesten kennen geen verantwoordelijkheidsgevoel. Hoewel mijn vader een groot dierenvriend is, was een nest met vijftien ratten op zolder hem teveel. Daarom werd hij rattenvanger, in samenwerking met de buurman van tweehoog. Eerst hadden we nog een poes genomen. Maar dat was een jong mager dier, die het leuk vond om met de muizen te spelen. Hij ving er nooit een, laat staan dat hij aan een rat begon. En we hoorden steeds meer rattennageltjes op het hout tikken. De grote ratten gingen zeker beneden vreten halen. Hadden allerlei geheime gaatjes in het portaal. Daarna kwamen ze weer naar boven. Mijn moeder vond het een akelig geluid en was bang, dat ze mijn zusje, die net geboren was, wat zouden doen.

Mijn vader ging dus ratten doden met een halve literfles, die vol zat met zand. In het donker was het geen doen, dus ging hij uitsluitend bij volle maan op jacht. Door het matglas op zolder kwam dan een dun schijnsel. Hij riep me altijd, mijn vader, als hij weer een rat had doodgeslagen. Of nee, hij riep me niet. Ik moest op tijd naar bed, maar lag net zo lang te wachten tot ik het angstige, bijna menselijke gepiep hoorde. Ik mocht dan uit bed komen om te kijken en mijn vader hield de dode rat bij de staart omhoog. Hij stond immer te gloriëren en wierp de rat, nadat ik ‘maar goed ook’ had geroepen met grote voldoening in de vuilnisbak. Maar, om de waarheid te zeggen, zo goed vond ik het helemaal niet. Ik was voor een eerlijk gevecht, waarbij de rat een redelijke kans zou krijgen. Natuurlijk mocht de sterkste winnen, maar met zo'n zware melkfles als wapen werd het allemaal oneerlijk. Hoewel, de markies (dat was de rattenleider, het grootste en oudste beest, die iedereen van aanzicht kende) beet mijn vader eens zomaar in de hand en liep daarna snel weg. Die keer bezwoer mijn vader ons, dat hij de markies eigenhandig zou afmaken. En dat zo gauw mogelijk.

Uitgerekend op de dag dat mijn vader moest overwerken schreeuwde tante Danie naar boven: ‘Help, help, d'r zit een rat in de kamer!’ De enigen die op dat moment in huis waren en op mannen leken, waren ik en de man van tante Danie, de zenuwelijer. Ik wilde voor tante Danie graag de held spelen,

[p. 25]

pakte de kachelpook en een schaar en rende als een duveltje de trap af, onwetend van het kleine drama waarin ik me zou storten. Beneden vernam ik, dat het de markies was, die als een gek in de huiskamer heen en weer liep. Tante Danie had alle kleine kinderen in het slaapkamertje geduwd en stond zelf in het halletje. De zenuwelijer stond lijkbleek in de keuken.

‘Vooruit, we gaan hem pakken’, riep ik hem toe. Op dat moment meende hij toch de leiding van de jacht te moeten nemen, schaamde zich waarschijnlijk voor zo'n klein fel jongetje, en kwam aarzelend de keuken uit.

Tante Danie stond als vastgenageld in het halletje. Ze had een hesje aan dat van voren helemaal open kon. Ik zag een kleine stukje van haar witte huid. Ze had van die grote zuigborsten. Ik keek er naar en dacht, dat ik haar ook wel eens zou willen vastbinden, maar dan heel voorzichtig en als ze het zelf wou. Maar wat er verder moest gebeuren wist ik niet. Eerst de markies vangen!

Buurman en ik gingen de kamer binnen. Op de grond lagen vliegers, zag ik. Misschien zat de markies er wel onder. We liepen heel zacht, hij ook met een pook. ‘We ja-ja-jagen 'm samen een kant op’, fluisterde buurman, helemaal krom lopend en starend naar de vliegers. In een flits schoot het zwarte kreng inderdaad plotseling onder een dubbeldekker uit en kroop achter de kachel. Ik wierp met alle kracht m'n schaar, maar die bleef rechtop staan in het behang. Het was blijkbaar laag-op-laag behang en daar blijven scharen altijd in staan. Eén wapen was ik dus al kwijt. Ik was, nu tante Danie niet keek, een bang kereltje. Buurman duwde mij in de richting van de kachel. Ik hield mijn linkerhand op m'n keel, zodat de markies me daar in ieder geval niet zou kunnen grijpen en verscheuren. Toen, terwijl ik nauwelijks durfde kijken, gaf ik een geweldige klap tegen de kachel aan. Veel geluid maken, veel geluid, vijand intimideren, leerde ik later van sergeant Stot.

De markies schrok goed en ik raakte hem bij de tweede klap met de pook op het achterlijf. Hij bleef even liggen, waarschijnlijk om op me af te springen, dacht ik. Ik sloeg nog een keer, met m'n ogen dicht. Ik hoorde piepen en blazen, sissen en gillen. Daarna sloeg ik almaar door, m'n ogen nog steeds dicht, m'n tanden op elkaar geklemd. en doodde voor de eerste keer in mijn leventje.

Jankend stond ik op het beest te hengsten, maar toen buurman zag dat de markies stervende was, trok hij me achteruit en begon er zelf op los te slaan. Dat was nog afschuwelijker. Hij sloeg de markies compleet tot moes en de smurrie spatte tegen de muur. Ik werd misselijk, ging in een hoek van de kamer op mijn hurken zitten en begon te braken.

Hoewel buurman op blote voeten liep, rende hij met de markies in de rechterhand de straat op. In een mum van tijd was er een geweldige oploop voor onze deur, want de markies was overal bekend.

[p. 26]

Buurman was de held van de dag, vertelde van de jacht in geuren en kleuren, en zei dat die kleine jongen van driehoog hem had geholpen. ‘Maar 't was net andersom’, zei ik. Hij duwde me echter, met de hand waarmee hij de rat had vastgehouden, naar achteren. Toen liep ik naar boven en ging me wassen. ‘Je handen wassen, als je aan viezigheid gezeten hebt’, zei m'n moeder altijd.

Jarenlang heb ik gedacht, dat Hiep ratten verkocht. Als je in zijn wagentje met verse waar keek, zou je het zeggen. Allemaal vreemde, griezelige stukken vlees, rare en glibberige vellen, vaak blauw-groenig. Hiep kwam eens per week in onze straat. Hiep was ook de man, die onze deur schond.

Hij reed op een kleine, vroeger aan een scharesliep toebehorende kar en van verre hoorde je hem al komen: ‘verse waaaaaaar’. De honden hoorden en roken hem ook al op een afstand. Aangezien onze straat een straat van dierenvrienden was, stond Hiep's kar altijd omringd door bedelaars en dan kon hij moeilijk opschieten. Onze honden bleven heel brutaal voor zijn kar liggen of sprongen er tegen op.

Hiep was een kleine nerveuze man, die helemaal geen Hiep heette, maar zo genoemd werd omdat hij veel leek op een figuur uit het stripverhaal van heer Olie B. Bommel. Hij had dezelfde achterbakse, gluiperige tronie als Hiep Hieper. Als we hem nariepen met de naam Hiep, werd hij des duivels. Dan smeet hij naar ons met vies stinkend vlees, onverkoopbaar spul. Werd hij nog kwaaier, dan gooide hij met zijn hakmes. Soms was hij nog erger dan de zenuwelijer. Hij gooide alleen maar naar de kleine jongens, want de grotere pakten het hakmes op en gooiden het terug. Hiep lag dan in dekking achter de kar, de honden jankten.

We stonden eens met vier kleine jongens bij elkaar toen Hiep, zwaar zuchtend en duwend, met z'n kar onze straat binnenreed. ‘Hiep’, riepen we, ‘Hiepie van de verse waar, Hiiiiiep!’ En we bleven staan kijken hoe deze heldendaad zou uitvallen. Maar Hiep deed niks. Bleef voortduwen, af en toe trappend naar zijn beste bedelaars. Hij greep zelfs niet naar het vieze gooi-vlees.

Toch bleven we op onze hoede. Bij Hiep Hieper wist je nooit waar je aan toe was. En toen gebeurde het. Hij pakte plotseling zijn hakmes en wierp het pijlsnel in onze richting. Maar het viel, een beetje zielig, op enige meters afstand van ons op de grond. Snel terugtrekken was nu onze enige redding. Het trapportaal in. We waren met z'n vieren, de deur was nog steeds kapot, en we zetten ons met alle kleine jongenskracht tegen de deur schrap, denkend aan Eric de Noorman en Winnetou tegelijk. Want dat waren onze goden. Ze bestonden en zouden ons helpen. Angstig, met een droge keel, wachtten we het moment af waarop Hiep tegen de deur zou drukken en het wellicht van ons zou winnen.

Toen opeens een harde slag tegen de deur. Het hakmes! Daarna even stilte en Hiep's stem: ‘Kolere jongens, altijd dat gesodemieter hier, wacht maar totdat ik 's raak gooi!’ Wij hoorden hem het hakmes uit de deur rukken en weglopen. Pas na een half uur durfden we naar buiten gaan. Hiep was nergens meer te zien. De deur toonde een diepe gapende wond. Het mes was er bijna helemaal doorheen gegaan.

Nu ik, na tientallen jaren, weer voor de deur sta, zie ik dat de kwetsuur is verdwenen, dichtgesmeerd met stopverf. Over de ganse deur glanst een donkere deftige verflaag. Kijkend door de brievenbus zie ik geen vieze trap meer. Alles is keurig netjes geworden en er ligt een loper naar éénhoog. Er blijven wat voorbijgangers staan, als ik daar zo sta te gluren. ‘Wég wezen’, denk ik, ‘misschien is Rietje er wel bij’.