Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 11]

Het sprookje van een ressentimentspoliticus
Arthur Lehning

Wie zich op verzoek van de redactie van het Hollands Maandblad door de rijstebrij van het ter discussie gestelde artikel, naar des schrijvers gewoonte gekruid met wat invectieve krenten, heeft heengewerkt, blijft met een wat mager resultaat zitten. Zeer uitvoerig zet de schrijver zijn anti-amerikanisme uiteen: een opsomming van de bekende euvelen van de amerikaanse democratie en de amerikaanse politiek (waarbij overigens hoogst bedenkelijke verschijnselen als b.v. het McCarthyisme ontbreken), met als conclusie dat de Augiasstal der amerikaanse runderen dringend reiniging behoeft, niet minder overigens dan die der Europese ezels. So far, so good.

Ook de afrekening van de auteur met socialistische beginselen en socialistische mythen is niets nieuws, al is er reden zich steeds weer opnieuw te verbazen hoe weinig er bij deze ex-marxist is overgebleven van de leerschool die hij eens heeft doorlopen en die toch een vruchtbare methode heeft opgeleverd om politieke ideologieën en politieke praktijken te begrijpen door de analyse van de daaraan ten grondslag liggende ekonomische processen en sociale structuren. Als de schrijver beweert, dat de grotere vrijheid van de oosteuropese satellieten toch maar te danken is aan de koude oorlog en de sterke amerikaanse buitenwereld, dan vraagt men zich af of soms de politieke ontwikkeling in Rusland, na de dood van Stalin, mede als gevolg van de sociale veranderingen in de sovjet-russische samenleving, daar niet een beslissende rol heeft gespeeld; of men het wellicht niet juist andersom moet stellen: de mogelijkheid van grotere vrijheid nam toe naarmate de, ook door J. de Kadt hier te lande gepredikte politiek van Dulles van de roll-back, gebleken was een (gevaarlijke) illusie te zijn; naar gelang ook de NATO haar bestaansreden verloor. Want de experts hebben zich intussen afgevraagd of de Russen wel ooit van plan zijn geweest West-Europa aan te vallen. De premisse waarop de gehele westelijke politiek sinds 1948 is gebouwd blijkt twijfelachtig. Stalin's politiek om in Oost-Europa satellietregeringen in het zadel te helpen moet beschouwd worden als maatregelen tegen gevreesde bedreiging van agressie.

De ontwikkeling der oosteuropese staten naar meer onafhankelijkheid naar buiten en ‘liberalisering’ naar binnen - zou zich misschien nog sneller en radicaler voltrekken, ware het niet dat de onstilbare germaanse ‘drang nach Osten’ dank zij de hermilitarisatie van het Herrenvolk door de geallieerde overwinnaars opnieuw een politieke factor kon worden in Europa.

De schrijver van De anti-Amerikanismen geeft ook nu uiting aan zijn steeds gehuldigd ideaal, Rusland tot een democratische staat te maken. Waren het eens de wapenen van de NATO die de Russen binnen de oude grenzen moesten terugdringen, door de atlantische alliantie zo sterk te maken dat we tegen de Russen zouden kunnen zeggen, aldus indertijd De Kadt, als we willen kunnen we je doodslaan, waarop de Russen dan maar liever democraten zouden worden... nu is al zijn hoop voor zulk een proces gevestigd op de Chinezen: Samenwerking met Rusland is eerst mogelijk als de Russen zo bang zijn geworden voor China, dat zij de samenwerking met Amerika zoeken en daarvoor de democratisering van hun eigen systeem over hebben. Voordien dus, volgens de auteur, geen ontspanning tussen Oost en West!

Een aantal jaren geleden moest dezelfde procedure ten opzichte van de Chinezen worden toegepast. Nadat de economische, financiële en militaire hulp van miljarden dollars de ineenstorting van het reactionaire en feodale regime van Tsjiang Kai Tsjek niet had kunnen verhinderen, had volgens J. de Kadt Amerika rechtstreeks militair moeten ingrijpen. Het State Department ontbrak echter het inzicht hiertoe. In feite kwam dit fantastische idee neer op een poging van China een amerikaans protectoraat te maken. Toen de chinese revolutie een feit was, wenste De Kadt geen enkele concessie aan Mao Tse Toeng alvorens deze gekozen had tussen Chinese slavernij ten aanzien van Rusland of opstand tegen Rusland. In de amokterminologie van de schrijver werd de chinese revolutie betiteld als een verovering van het land van Tsjiang door communistische (door Rusland gesteunde) invallers... Niemand kan voorspellen wat de consequenties zullen zijn van de huidige chinese binnenlandse conflicten: een verscherping of verzwakking van de tegenstellingen met Sovjet-Rusland; maar één ding is zeker: een uitbreiding van

[p. 12]

de huidige amerikaanse interventies in Azië zou een derde wereldoorlog slechts naderbij brengen. Men moet De Kadt de eer geven die hem toekomt: ondanks al zijn ontevredenheid met de bekrompen amerikaanse staatspolitiek, moet het hem deugd doen dat althans één suggestie, reeds door hem gedaan tijdens de oorlog in Korea, door Amerika nu wordt uitgevoerd: de militaire bezetting van Indo-China.

Nieuw is, voor zover ik zie, de suggestie van de schrijver dat Amerika de UNO moet verlaten. Deze wereldorganisatie is inderdaad geen geschikt instrument meer voor de amerikaanse machtspolitiek. Het uittreden van Amerika moet gevolgd worden door het uittreden van alle behoorlijke of naar behoorlijkheid strevende staten, die dan een nieuwe wereldorganisatie moeten vormen.

Deze suggestie is eigenlijk meer iets voor minister Luns dan voor de lezers van dit blad, maar na zijn laatste optreden voor het forum van de volkerenorganisatie inzake Vietnam is er geen schaduw van twijfel dat als Amerika deze stap zou doen, hij ook hier zou volgen. Welke kritiek men ook op zijn beleid moge hebben: niemand zal in alle redelijkheid van hem mogen verwachten - het zou ongehoord zijn - dat hij na het uittreden van de behoorlijke leden, alleen met de volgens de schrijver nog overgebleven communisten en andere barbaren in de UNO zou blijven zitten.

(Deze zonderlinge politieke kwalificatie herinnert mij aan die van de fatsoenlijke leden, waarmee Het Parool tijdens de hongaarse opstand een aantal leden aanduidde - voornamelijk redacteuren en medewerkers van dit blad - die uit het Nederlands PEN-centrum waren getreden waardoor deze literaire club volgens het blad tot een communistische mantelorganisatie was geworden.)

De behoorlijke staten dat zijn de Amerikanistische landen van Europa (die ook alleen de europese eenheid kunnen vormen) en naar men mag aannemen ook onze democratische bondgenoten zoals Portugal en Spanje. Zulk een westers bondgenootschap onder leiding van Amerika, het tegenwoordige centrum van de europese beschavingen, moet zulk een sterke militaire macht vormen - en hier komt de aap uit de rijstebrij - dat alle aanvallers in bedwang kunnen worden gehouden.

Vroeger waren de ‘aanvallers’ nader gespecificeerd, zoals russische aanvallers of russische vazallenlegers, of kortom van het wereldcommunisme, - het zijn in de conceptie



van De Kadt steeds alle communistische regimes en alle bewegingen van nationaalrevolutionnaire of sociaal-revolutionnaire aard, die in verzet zijn gekomen en zullen komen tegen het kolonialisme, het feodalisme en het economische imperalisme, in het bijzonder dat van Amerika.

Zulk een amerikaans wereldverbond voor een westerse vrede zou vrijheid, welvaart en beschaving tot stand brengen en zou door zijn voorbeeld ook voor andere landen aantrekkingskracht bezitten en mede daardoor alle anti-amerikanismen van de aardbodem doen verdwijnen... Zo eindigt het sprookje van deze ressentimentspoliticus.

Deze heilsverwachting is helaas van alle realiteit gespeend. De politieke en sociale problemen, in het leven geroepen door de anti-imperialistische bewegingen en sociale revoluties, kunnen niet meer door 19e eeuwse methoden van westerse machtspolitiek worden opgelost. Het ingrijpen van Amerika in de Vietnamese burgeroorlog, de wanhopige pogingen om van Vietnam een amerikaans protectoraat te maken en een bastion voor de amerikaanse machtspolitiek op het aziatische vasteland, zal niet bijdragen tot een westerse vrede. Zelfs de huidige inzet van een half miljoen amerikaanse soldaten en 72 miljard gulden waarborgt geen succes. Wèl staat dit resultaat vast: nooit sinds de laatste kwart eeuw is het anti-amerikanisme, het ‘echte’ anti-Amerikanisme, tot zulk een hoogte opgelaaid en heeft het zulk een omvang over de gehele wereld aangenomen.

Voor de europese landen is het zaak geen satellieten te worden van de amerikaanse machtspolitiek, - integendeel: zich hiervan los te maken en hun eigen bijdrage te leveren voor de sociale en economische hervormingen die in de ‘derde wereld’ op de historische agenda staan. Wat de vrijheid, welvaart en beschaving van een Pax Americana voor de wereld zou betekenen, leert Vietnam.