Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 8]

Tegen de nieuwe preutsheid
H. van Galen Last

Als De Kadts stuk van alle struikgewas wordt ontdaan, houdt men over: een lange opsomming van zijn bezwaren tegen Amerika, voorlopig eindigend in deze conclusie: ‘Voor een anti-Amerikanisme van dit type zou ik alle begrip hebben’. De Kadt heeft dus alle begrip voor zijn eigen anti-Amerikanisme. Hij gaat dan nog verder in deze richting, tot de volgende pleisterplaats: ‘de Amerikaanse politiek... heeft kritiek bitter nodig’. Maar, waarschijnlijk voor de zwakbegaafden onder ons, voegt hij er aan toe: ‘Wat niet zeggen wil dat àlle kritiek van waarde zou zijn’. Twee bladzijden verder een nieuwe conclusie: hij heeft het nog niet gehad over het anti-Amerikanisme dat ‘thans overal in omloop is. Dat “echte” anti-Amerikanisme is alleen bevredigd als de macht van Amerika gebroken wordt...’ Dat is dus het drama, volgens De Kadt: er is een ‘goed’ anti-Amerikanisme dat geen ‘echt’ anti-Amerikanisme is, en het enige ‘echte’ anti-Amerikanisme is nu juist dooren-door ‘fout’!

Deze onhelderheid bij een anders zo helder en onsentimenteel man als De Kadt, en het feit dat wij zoveel onhelderheid toch belangrijk genoeg achten om er op in te gaan, is voor mij een symptoom van die ziekte waaraan Nederland werkelijk lijdt: de amerikanofilie. Dat is ons probleem. Het is zeker een minder kwaadaardige ziekte dan het anti-Amerikanisme, dat hier wel voorkomt, maar toch niet zo goed gedijt als in zonniger streken. Niettemin is het niet iets om maar op zijn beloop te laten: daarvoor richt de Amerikanofilie elke dag te veel ravages aan in de betrouwbaarheid van de politieke inlichtingen van onze massa-media, de zuiverheid van onze taal, de objectiviteit van ons onderwijs, de ‘disponibilité’ van onze wetenschapsbeoefenaren.

De ruimte ontbreekt om deze beweringen met voorbeelden te staven, maar is het geval De Kadt zelf als voorbeeld niet sprekend genoeg? Iemand die zichzelf een ‘goede’, maar geen ‘echte’ anti-Amerikaan noemt: wat is dat voor een man, aan welk van deze, elkaar schijnbaar opheffende adjectieven moet een beslissende waarde worden toegekend? Men lette op de gronden waarop De Kadt zichzelf als anti-Amerikaan beschouwt: geen andere dan de kritiek die hij heeft op bepaalde aspecten van het Amerikaanse leven, op bepaalde Amerikaanse politici. Als zulk een kritiek al anti-Amerikaans heet, dan kan om dezelfde redenen De Gaulle anti-Frans en dus het tegendeel van een nationalist worden genoemd.

Ondanks alle kritiek op vele Amerikanen is De Kadt geen anti-Amerikaan, zoals hij van zichzelf beweert. Integendeel, alleen een Amerikanofiel kan geloven, zoals De Kadt doet, dat Nederland wordt beheerst door anti-Amerikanisme, of dat er, zoals hij schreef, moed voor nodig zou zijn om hier een proefschrift als dat van de heer Van der Beugel te schrijven (die zich dan blijkbaar voor zijn moed beloond zag met een bijzonder hoogleraarschap in Leiden). Alleen een Amierikanofiel tenslotte verraadt zichzelf op de wijze van De Kadt: door alle anti-Amerikanen die zijn, De Kadts, anti-Amerikanisme niet delen, te schelden voor ‘echte’ anti-Amerikanen? De Kadt doet denken aan een minnares, die ook zichzelf het alleenrecht toekent om haar geliefde te ‘critiseren’

Het is overigens waar dat De Kadt niet meer in zijn Amerikaanse wittebroodsweken verkeert. Zijn geliefde heeft hem al de eerste teleurstellingen bezorgd. Om dat te begrijpen moet men bedenken dat De Kadt de wereld nog altijd verdeeld ziet in een ‘goede’, democratische, en een ‘slechte’, communistische helft. Zijn voorkeur gaat uit naar een ‘flinke’ democratie. En Amerika nu was flink in de dagen van de concentratiekamphouder en massamoordenaar Stalin, maar sindsdien zijn er, met de Amerikaans-Russische ‘dooi’, barsten gekomen in het beeld van Amerika als de kampioen van het licht in De Kadts manicheïstische wereld. Toch, zolang hij in dat wereldbeeld gelooft, zal hij Amerikanofiel blijven, zal hij zich blijven identificeren, niet met Amerikaanse groeperingen of individuen, maar met Amerika's macht.

Misschien verklaart dat ook bij vele Amerikanofielen, met minder inzicht in het wezen van hun eigen sympatieën dan De Kadt, het starre, het plichtmatige en krampachtige van hun liefde (of hun haat). Zij kunnen geen kritiek op Amerika meer slikken zonder pijnstillende woorden (‘het is natuurlijk een ongenuanceerd oordeel’ of ‘hoe mooi dat de Amerikanen zoveel zelf-

[p. 9]

kritiek hebben’), omdat deze kritiek voor hun gevoel eigenlijk ondenkbaar is. Kritiek op Amerika choqueert dan ook in sommige kringen, waarin overigens op zeer concrete wijze ieders liefdeleven wordt besproken. Voor deze nieuwe preutsheid is de mening dat Amerika zijn macht vandaag in Zuidoost-Azië en Latijns-Amerika op een ontoelaatbare en politiek verkeerde wijze gebruikt een vorm van verraad, want een geniepige poging tot het ‘breken’ van de Amerikaanse macht tout court.

Ik hoop intussen duidelijk te hebben gemaakt dat dezelfde bezwaren gelden voor de anti-Amerikanen, tot wie ik De Kadt niet reken. Zij zijn de op hun kop gezette Amerikanofielen. Zij denken in soortgelijke starre, abstracte schema's, alleen komt voor hen niet alle goeds, maar alle kwaad uit ‘God's own country’. Zij zien ‘Amerika’ als een gesloten geheel, waarin alles, van Time magazine tot Coca Cola, dezelfde geest van vergif ademt. Zij zijn niet meer in staat onbevangen te reageren op individuele Amerikanen of op concrete aspecten van Amerika. Niet dat ik de anti-Amerikaan zijn afkeer, de Amerikanofiel zijn voorkeur misgun. Niemand is vrij van sympathieën of antipathiëen tegenover andere volken, andere groepen van mensen. Het komt er maar op aan zo'n gevoel niet te generaliseren tot anti-Amerikanisme of Amerikanofilie, de kritische zin niet te laten uitschakelen door nijd of bewondering.

Wat mij betreft, ik ben ingenomen met De Gaulles reis naar Zuid-Amerika en met zijn redevoering in Pnom-penh, de enige redevoering van een regerend staatsman die over de Vietnamese oorlog dingen zei die nodig gezegd moesten worden. De Gaulle, wiens binnenlandse politiek steeds minder aanvaardbaar wordt, steekt in dit opzicht gunstig af bij die droevige figuren, de ‘socialisten’ Harold Wilson en George Brown! Gunstig acht ik het ook dat zijn optreden de langzame, stille dood van de Navo - een noodzakelijk verbond in de dagen van Stalin - lijkt te hebben aangekondigd. In tegenstelling tot Herman Wigbold geloof ik niet dat een land dat er nog altijd niet toe gekomen is Sacco en Vanzetti in eer te herstellen (wat een treurig verschil in dit opzicht met de zaak-Dreyfus!) geen ‘regenten’ heeft; geloof ik evenmin dat de pers van dat land geen geheimen voor zichzelf bewaart. Ik geloof dat men in Nederland, sinds 1945, de omvang van de anti-democratische krachten in Amerika heeft onderschat; dat onze pers doet alsof de vrijheid van meningsuiting in Amerika een onbedreigde zaak is.^*)

Ben ik nu toch anti-Amerikaan?

Allerminst. Maar hoeveel kranten en weekbladen en al of niet kritische televisieprogramma's durven kwesties als deze op een enigszins serieuze, onbevangen manier te bespreken? Bij hoeveel Nederlanders kan men ze ter discussie stellen zonder onmiddellijk ‘verdacht’ te worden, of bij voorbaat omhelsd? Maar in dit land is de Amerikanofilie de meest voorkomende van de twee kwalen. Anders dan in andere landen heerst hier vooral de angst om voor anti-Amerikaan te worden aangezien, of de anti-Amerikanen ‘in de kaart te spelen’. Bewijs: ook voor onze politici zou de verzuchting geslaakt kunnen worden van de Amerikaan (en geen beatnik, hipster of sympathisant van het communisme) Richard Hofstadter in zijn Anti-intellectualism in American life: ‘How many of our politicians dare to talk like adults about the problem of Red China?’ Alleen zou voor onze politici Rood China ook vervangen kunnen worden door: ‘de buitenlandse politiek van Amerika’. Deze twee onderwerpen hebben voor onze, over ‘duidelijkheid’ zeurende politici tenminste eén duidelijke eigenschap gemeen: ze zijn beide taboe.

*) Zie bv. het artikel van Arthur M. Schlesinger jr. in de Post van 13 augustus 1966, McCarthyism is threatening us again.