Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 16]

Twee plannen
J.P. Guépin

I Een beurs voor iedereen in plaats van kinderbijslag

Wij nemen vader Alpha. Hij heeft twee zoons, Ad en Bert, en een dochter Cathérine. Alle drie de kinderen zijn iets meer dan middelmatig begaafd en kunnen dus het eindexamen HBS halen. Ad besluit te studeren, Bert gokt op een carrière bij een bank, en even later besluit Cathérine naar de kunstnijverheidsschool te gaan.

Ad doet tien jaar over zijn medicijnenstudie, wat zijn vader f 40.000 kost, en vestigt zich als huisarts. Dit levert hem na een aanloopperiode een inkomen van f 40.000 per jaar op.

Bert heeft in het begin meer geld dan zijn broer, maar daar hij middelmatig is als de rest van zijn familie en weinig geluk heeft brengt hij het niet verder dan kassier. Ondanks zijn aanvankelijke voorsprong verdient hij tenslotte veel minder dan zijn gestudeerde broer.

Cathérine verlaat na drie jaar de kunstnijverheidsschool, maar kan niet erg aan de slag komen. Zij wordt verkoopster en blijft ongehuwd.

Inmiddels is de zoon van dokter Ad opgegroeid en gaat studeren. Daar dankzij de S.V.B. nu de Integrale Studiekosten Vergoeding is ingevoerd, krijgt de zoon een studieloon van de staat. Veel is het niet, net ongeveer het bedrag dat de ongetrouwde Cathérine aan belasting betaalt.

Het is duidelijk dat vader Alpha zijn kinderen onrechtvaardig behandeld heeft. Ad heeft maar liefst f 40.000 extra gekregen en heeft dankzij dat geld een meer dan middelmatige welstand bereikt, terwijl hij een plezierige studietijd achter de rug heeft en het prestige van een arts bezit. Vader Alpha kon zoveel aan zijn zoon Ad spenderen omdat Bert na zijn achttiende financieel onafhankelijk werd. Bert moet dit offer bekopen met een bestaan op de rand van de armoede. Cathérine tenslotte heeft wel drie jaar op de zak van haar vader geteerd, maar dat is geen goede belegging gebleken. En het studieloon blijkt het toppunt van onrechtvaardigheid, want nu betaalt Cathérine op de koop toe de studie van de zoon van Ad, die dankzij zijn meesterstitel later meteen referendaris wordt.

Vader Bêta is veel rechtvaardiger, want veel rijker. Hij geeft zijn drie kinderen uit zijn immens vermogen meteen op hun achttiende f 40.000 als voorschot op de erfenis. De ene zoon gaat studeren, de ander koopt een huis en een bankstel en trouwt, de derde geeft het langzaam uit en vermaakt zich ondertussen creatief.

Maar niet iedereen is zo rijk als vader Bêta, of zelfs als vader Alpha. Daarbij hebben niet alleen middelmatige kinderen van rijke ouders, maar ook meer dan middelmatige kinderen van arme ouders, ja iedereen die daartoe in staat is, recht op studie. Bekwame afgestudeerden zijn trouwens een gemeenschapsbelang, de staat betaalt daarom de kosten van de universiteit en andere opleidingsinstituten.

Het is duidelijk dat de staat ook de kosten van levensonderhoud van de studenten moet betalen. Hij treedt dus in de plaats van de vader, en wel van vader Bêta, want de staat mag in het geheel niet discrimineren. Studiebeurzen die sommigen die willen en kunnen daartoe in staat stellen, met de financiële voorsprong die daarvan het gevolg is, zijn dus uit de boze: dat is het systeem van vader Alpha. Studieloon is discriminatie jegens diegenen die niet willen of kunnen studeren, maar die wel aan het studieloon meebetalen, als de arme Cathérine. Voorschotten dus, maar dat is gevaarlijk, want niet iedereen wordt rijker van zijn studie, en de terugbetaling zal niet al te lang uitgesteld kunnen worden.

Dus iedereen krijgt een beurs, en mag dan doen wat hij wil. Dat moet ergens vandaan komen, we schaffen dus de kinderbijslag af (schrik maar niet, hij komt zo weer terug). Het geld dat zo vrijkomt kan nu aangewend worden om iedereen van zijn achttiende jaar af op een door hem gekozen tijdstip een bepaald bedrag te geven, dat het bedrag niet

[p. 17]

overschrijdt dat zijn vader (de gemiddelde vader) anders voor hem als kinderbijslag had getoucheerd.

Ad gaat dus studeren, en krijgt na zijn kandidaatsexamen een beurs want hij blijkt uitstekende studieresultaten te hebben.

Bert gaat een jaartje reizen, trouwt dan, en vraagt of het geld van hem en zijn vrouw (of de rest ervan) over twintig jaar verspreid kan worden uitbetaald. Daarvoor bestaat een bijzondere gunstige regeling, want de overheid ziet dat graag. Het bedrag kan dus anderhalf keer zo hoog worden, samen met het geld van zijn vrouw wordt dat drie keer. Hij krijgt nu kinderbijslag voor drie kinderen (daar is hij al weer terug). Willen ze meer kinderen, dan moeten ze dat zelf maar weten, dat is geen gemeenschapsbelang meer, gezien de overbevolking. Krijgen ze er twee of een of geen, ze houden recht op hetzelfde bedrag, net als ieder ander. Ze hadden ook, via een speciale regeling, het bedrag kunnen gebruiken voor de gedeeltelijke financiering van een huis of zaak.

Cathérine tenslotte gaat eerst naar de kunstnijverheidsschool en is daarna nog een tijdje creatief werkzaam; ze heeft het geld over vijf jaar laten verdelen. Nu is het op en ze wordt verkoopster, en al moet ze nu verder als ongehuwde extra veel belasting betalen, ze heeft het plezierige gevoel dat ze het geld terugbetaalt waar ze zo van genoten heeft.

Het is duidelijk dat op deze manier alle problemen zijn opgelost, al komen er wel een paar bij (zelf verzinnen). De overbevolking wordt niet meer beloond, de bezitsvorming aangemoedigd, de beurzen kunnen op verantwoorde wijze worden verdeeld over diegenen die bijna afgestudeerd zijn. Het accent wordt gelegd op de persoonlijke verantwoordelijkheid, want de subsidies die de staat verleent worden nu niet meer onpersoonlijk of willekeurig opgedrongen. Ieder mag zelf beslissen hoe hij het geld wil besteden, en niemand betaalt onevenredig mee aan het budget van de ander.

II Geen inkomstenbelasting maar uitgavenbelasting

Geen mens betaalt natuurlijk zelf zijn inkomsten- (of loon-)belasting, iedereen laat hem door iemand anders betalen. Het is wel begrijpelijk hoe die fictie in de wereld gekomen is. Er is natuurlijk eens een koning geweest die geld nodig had. Hij zag dat zijn onderdanen haast allen van honger omkwamen en keek toen naar de heer A, die f 40.000 verdiende. Dat vond alleen A rechtvaardig; iedereen juichte dus toen er een progressieve inkomstenbelasting werd ingesteld, waardoor de staat het eerste jaar f 10.000 ontving, en A f 30.000 overhield. Maar dat gold alleen voor dat eerste jaar, want A liet het er niet bij zitten. Hij zag kans te bewijzen dat hij echt f 40.000 waard was (zoals hij nog steeds dacht), en zijn baas moest hem nu zoveel opslag geven dat hij weer netto f 40.000 verdiende. Dat kwam door de sterke progressie nogal duur uit: f 60.000, maar de baas verhoogde zijn prijzen, zodat iedereen tevreden was, want de armen begrepen niet dat zij op duivelse wijze waren beetgenomen doordat zij nu via de verhoogde prijzen de belasting voor heer A moesten betalen.

Dat het zo gegaan is blijkt uit het simpele feit dat ondanks de progressie de rijken nog steeds rijk of rijker zijn. Het hele systeem werd mij duidelijk toen ik het lijstje zag dat de hulpvaardige artsen in de kranten lieten zetten. Ze vinden dat ze f 100.000 moeten verdienen omdat ze f 35.000 willen uitgeven. Dat betekent dus dat ik, als ik mijn doktersrekening betaal, voor 60 procent van mijn rekening in zijn belasting en andere versieringen bijdraag. Nu trek ik dat weer af van mijn inkomen, of mijn ziekenfonds wordt door mijn werkgever of door de staat betaald, zodat we tenslotte een wilde rondedans krijgen waarin iedereen elkaars belasting betaalt, met als gevolg hogere prijzen, weer hogere looneisen - door de progressie met steeds grotere percentages, kortom inflatie.

De inkomstenbelasting heeft wel een voordeel, want het is een middel om voor een bonte reeks financiële calamiteiten als huwelijk, kinderen, scheiding en ziekte

[p. 18]

compensatie te krijgen. Maar deze hulp kan op een veel eerlijker manier gedistribueerd worden onder de mensen die het werkelijk nodig hebben, d.w.z. eigenlijk alleen bij de lagere inkomens, terwijl nu juist door de progressie de hogere inkomens er de meeste baat bij hebben.

Goed, de inkomstenbelasting is dus afgeschaft. Het gevolg is dat alles opeens de helft goedkoper wordt. Dat moet niet, want nu stijgt de consumptie met een klap, en er moet gespaard worden. De overheid gaat dus een uitgavenbelasting invoeren, en krijgt zo zijn geld weer binnen. Eerste levensbehoeften als grauwe erwten, spek, bruin brood en woningen blijven haast onbelast, maar alles wat daarboven ligt krijgt belasting, met een progressie die afhankelijk is van de overbodigheid, ongewenstheid of schadelijkheid van het artikel. Gemiddeld is dat 50 procent, zodat alles weer op hetzelfde neer komt. Ongewenste bestedingen kunnen nu soepel, zelfs van jaar tot jaar, worden afgeremd, en de overheid heeft een prachtig instrument om de conjunctuur en zijn eigen inkomen in de hand te houden.

Dit plan heeft vele voordelen. Ons volk wordt weer beloond als het sober en vlijtig leeft. Immers, het minimumbestaan wordt spotgoedkoop, en zelfs als een pakje sigaretten (overbodig, ongewenst en schadelijk, dus in het maximumtarief met alcohol en auto's) f 10 kost, dan is dat op zichzelf financieel geen bezwaar. Het wonen en andere eerste levensbehoeften zijn immers goedkoper. Maar je zult misschien toch wel het roken beperken, en voor je geld een ander luxeartikel, als televisie, kiezen.

De keuzemogelijkheid wordt dus enorm vergroot. En de mogelijkheid tot keuze maakt vrij. Iedereen beslist op eigen verantwoordelijkheid, door een bepaalde aankoop te kiezen, hoeveel belasting hij zal betalen. Daarbij moeten deze belastingen zoveel mogelijk bestemmingsbelastingen worden. Dus wegenbelasting, benzine-accijns e.d. dienen alleen voor het gerief van de automobilisten en om het ongerief dat ze veroorzaken te verminderen. Dat kan niet altijd, maar het is toch een prettig gevoel, als je belasting betaalt, te weten waar het geld precies naar toegaat.

Wie lui is of iets wil doen dat geen geld opbrengt, kan ascetisch gaan leven, dat kost hem dan haast niets. De weerzin tegen het betalen van belasting is weggenomen. Niemand wordt in de waan gebracht dat hij eerst f 20.000 in handen krijgt, of zou kunnen krijgen, waarvan hij dan een kwart aan de staat moet geven.

Belasting is mooi en goed, want er zijn nu eenmaal zoveel collectieve voorzieningen nodig. Die kosten enorm veel. Het is daarom mogelijk dat het mes, als er alleen nog maar directe belastingen bestaan, teveel consumptie afsnijdt, omdat allerlei produkten te duur worden. En juist de enorme consumptie van luxe goederen maakt de stijging van de produktie mogelijk waar we onze welvaart aan te danken hebben. Het plan gaat dus niet helemaal door, en we voeren weer een beetje inkomstenbelasting in om Philips aan het werk te houden. Maar nu zonder progressie, want 10 procent van een hoog inkomen is al meer geld dan 10 procent van een laag, en het streven naar meer geld, dat sommige mensen ijverig maakt, vooral door het aannemen van overwerk en schnabbels, mag best worden aangemoedigd.

Ik stel voor deze inkomstenbelasting te reserveren voor die onderdelen van de overheidsuitgaven die in principe iedereen ten goede komen, als defensie, en de kosten van het overheidsapparaat. Daarbij zou het

[p. 19]

het inzicht in de hoogte van de belastingen bevorderen als men op zijn aanslagbiljet een specificatie krijgt van de posten op de begroting die voor zijn rekening komen. Dus ik lees dat ik dit jaar voor f 500 in defensie bijdraag. Ik kan dan boos worden, maar het is niet meer die vage malaisestemming van vroeger; ik heb een gerichte woede. De ongelukkige minister van defensie moet dan maar, in het parlement, maar ook daarbuiten, op teach-ins en via het Amerikaanse systeem van hearings aan me uitleggen waarom het niet minder kan, en in hoeverre de Starfighters geen rouwkoop zijn.

Ook is het mogelijk om sommige omstreden bedragen die er niet zoveel toe doen facultatief te stellen. Het parlement bijvoorbeeld kan aanbevelen dat iedereen 2 procent van zijn inkomen voor ontwikkelingshulp betaalt. Iedereen vult dan zelf zijn bedrag in. Dat wordt dan een soort liefdadigheid, wat het in wezen ook is. Het zou best kunnen dat het eindresultaat meevalt, vooral als er rijke idealisten zijn die meer geven.

Inkomstenbelasting kan doorwerken onder nul. We kunnen dan een negatieve belasting instellen voor wie onder een vastgesteld bestaansminimum komt. Deze negatieve inkomstenbelasting moet dan wel progressief zijn.

Tenslotte worden erfenissen natuurlijk praktisch geheel wegbelast. Uitgangspunt van de verdelende rechtvaardigheid is immers dat we de omstandigheden waar we iets aan kunnen doen zoveel mogelijk hetzelfde moeten laten zijn, juist omdat we dat niet met de erfelijke factoren kunnen doen. Een erfenis hoort echter niet tot de erfelijke factoren, maar tot de omstandigheden die een onrechtvaardige voorsprong geven.

Er blijft een troost voor de rijken: kinderen van rijke en dus aanzienlijke ouders hebben al een voorsprong, door de solidariteit van de andere aanzienlijken en het snobisme van de rest.