Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 17]

Een ongeloofwaardig verhaal
Raoul Chapkis

Gisteren belde mij een man op die zei dat hij Van der Aa heette, en dat hij iets beleefd had dat hij me graag wilde vertellen. Nou goed, zei ik, komt u morgenochtend om elf uur maar. Waar gaat het over? Ja, dat kon hij zo over de telefoon niet zeggen, want dan zou ik er vast niets van geloven. Maar waarom, zo vroeg ik hem, zou ik u dan morgen wel geloven? O, morgen zou hij mij dingen laten zien, die me zijn verhaal wel moesten doen geloven. Nou goed, komt u dan maar, zei ik.

Vanochtend om elf uur kwam meneer Van der Aa mijn kamer binnen. Hij leek me een man tussen de dertig en de zestig jaar, tussen de 1 meter 50 en 1 meter 90 lengte. Zijn gelaat was in sobere trekken uitgevoerd, op zijn hoofd was nog wat haar achtergebleven, hij reikte mij de hand en vroeg:

‘Zie ik er nu uit als een fantast?’

‘Nou nee. Rookt u?’

‘Nee dank u, nooit’.

Als het gesprek zo doorging, bedacht ik mij, met al die korte zinnetjes, die toch ieder, omdat ze nu eenmaal tezamen een dialoog uitmaken, een hele kolombreedte voor zich opeisen, dan kon ik met weinig woorden nog een lang verhaal maken. Wat zou hij mij te vertellen hebben?

‘Wat heeft u mij te vertellen?’

‘Ja meneer Chapkis, ik ben blij dat u mij er niet als een fantast vindt uitzien. Maar als u straks hoort wat ik te vertellen hebt, dan zult u vast aan mijn woorden twijfelen. Daarom verzoek ik u mijn verhaal in zijn geheel te willen aanhoren. Alles wat ik zeg, voor alles wat ik zeg, heb ik bewijzen.’

‘Begint u maar.’

‘Tja, waar moet ik beginnen? Kijk, ik vind het erg aardig van u om een onbekende met een vreemd verhaal te willen aanhoren, en ik verzeker u dat ik van uw tijd geen misbruik wil maken.’

‘Begint u toch’.

‘Als ik maar wist hoe. Het begin is al direct zo ongeloofwaardig.’

‘Geeft niet. Begint u maar met dat u die vliegende schotel zag.’

De man viel van zijn stoel. Hij ging er weer op zitten en zei:

‘Hoe weet u dat? Vliegende schotel. Zo had ik dat ding inderdaad willen noemen. Maar ik durfde het niet, omdat die dingen niet bestaan. Maar het had de vorm van een schotel, en het vloog.’

‘Laten we het dan een vliegende schotel noemen. En wat zeiden de heren die uit die vliegende schotel stapten tegen u? Spraken ze Nederlands?’

Het werd vervelend: Van der Aa viel weer op de grond. Mijn onderbuurman hield van uitslapen. Ik zou mijn bezoeker zijn verhaal maar verder alleen laten vertellen. Terwijl hij zich nu met beide handen aan zijn stoel vastklampte zei hij:

‘Hoe wist u dat ze inderdaad Nederlands tegen mij spraken?’

‘Meneer van der Aa, laten we openhartig spreken. Tot nu toe heb ik niet veel reden om te geloven wat u me gaat vertellen. Dat mijn guess, mijn raad... - is er dan werkelijk geen Nederlands woord voor “guess”? - dat mijn guess dat uw verhaal over vliegende schotels zou gaan net raak was, is puur toeval. Maar als er heren in zo'n schotel naar u toe zijn gekomen, dan lijkt het me toch redelijk dat ze, naast de grote beheersing van de techniek, want ze kwamen toch zeker van Venus of Mars, ook de moeite hebben genomen om uw taal te bestuderen.’

‘Nee, ze kwamen niet van een andere planeet, ze waren gewone mensen eigenlijk. Alleen, tenminste als je hen moest geloven, waren ze afkomstig uit een andere...’ ‘tijd?’

Van der Aa viel niet van zijn stoel. Maar zijn ontzag voor mij groeide nog meer.

‘Ja, uit een andere tijd, een paar honderd eeuwen verder. In die tijd hadden ze ontdekt hoe je in de tijd terug moest gaan. Weet u wat ze tegen me zeiden?’

‘Geen idee. Vertelt u nu maar rustig uw verhaal.’

‘Het eerste wat ze vroegen was of ik Van der Aa was. Ik zei ja en toen vertelden ze me dat van die tijdreizen enzo. Het jaartal ben ik vergeten, maar het was een heleboel eeuwen verder dan we nu zijn. Ik dacht natuurlijk dat ze me voor de gek hielden, hoewel: die vliegende schotel was wel echt. Ze gaven

[p. 18]

me een krant: de Volkskrant van vrijdag 18 november. Heeft u de Volkskrant?’

‘Nee.’

‘Ik heb hem vanochtend gekocht, kijk hier. En hier is de krant die die heren me gaven. Ziet u wel: precies hetzelfde. Nou kunt u natuurlijk denken: hij heeft er gewoon twee gekocht. Maar ik heb nog andere dingen. De oudejaarsavondkrant van de NRC, het novembernummer van het Hollands Maandblad, ik zal het u allemaal straks laten zien. Ik begreep direct wat een enorme kans dit was. Als ik nu de beurskoersen van de volgende week zou lezen, ik zou miljoenen kunnen verdienen.’

‘A, dacht ik, nu begrijp ik het. Deze fantast komt me geld afpersen met een krankzinnig idee om met toekomstige kranten te gaan speculeren.’

‘Nu denkt u misschien dat ik geld bij u wil lenen om deze speculaties met toekomstige kranten te financieren, maar als u het mij niet kwalijk neemt, dat doe ik liever zelf.



Als het dan verkeerd afloop is er tenminste geen geld van anderen bij betrokken. Trouwens, het is nog helemaal niet zeker dat de heren van de vliegende schotel me die toekomstkranten blijven leveren. Daar zou ik iets tegenover moeten stellen. Kijk, die tijdreizerij, dat was in het begin wel leuk, maar na een tijdje, vooral toen het zo goedkoop was geworden, was de hele maatschappij erdoor ontwricht. Er was een ware vlucht ontstaan van de mensen, zowel naar het verleden als naar de toekomst. En er kwamen ook voortdurend mensen uit die toekomst op bezoek, die wel nieuwsgierig overal rondhingen, maar natuurlijk te beroerd waren om de handen uit de mouwen te steken. Je kon nergens meer van op aan. Je melkboer kon ineens een paar eeuwen verderop zijn gaan wonen, enfin ga maar na. Dus had de regering besloten om aan het tijdreizen paal en perk te stellen. De mensen die ik voor me had waren een regeringsdelegatie die heel ver in het verleden was afgedaald om de uitvinding van de tijdreizen te verdonkeremanen. Ze kwamen eerst bij mij omdat ik, omdat u, ja, u kijkt nu wat ongelovig, maar laat u me nu eerst even uitvertellen. Volgens deze heren zou u, meneer Chapkis, over een paar jaar iets ontdekken dat al deze tijdreizen mogelijk maakt. Om die uitvinding te ontwikkelen zou u dan bij mij om geld komen. Ik zou u dat geld lenen, en zo zou het tijdreizen dan werkelijkheid worden. De heren wilden dus graag dat ik uw uitvinding, uw toekomstige uitvinding, niet zou financieren, maar omdat u dan natuurlijk naar een ander zou kunnen gaan, wilden ze u overhalen om die uitvinding van u niet verder te ontwikkelen. Ze willen u daarvoor een aanzienlijke schadeloosstelling ter beschikking stellen.’

Een gek, dacht ik, een amusante gek.

‘U zult mij nu wel voor een gek houden, meneer Chapkis, maar ik herhaal dat ik straks voor mijn verhaal de bewijzen op tafel zal leggen. Maar als we even hypothetisch onderstellen dat u mij wel gelooft, zou u dan eventueel bereid zijn om op een voldoende hoog bod van de heren uit de vliegende schotel in te gaan?’

‘U moet mij niet kwalijk nemen, meneer Van der Aa, maar ik geloof inderdaad geen woord van uw verhaal. Maar in het hypothetische geval dat het toch waar is, zou ik zeker voor onderhandelingen openstaan. Een geldelijk aanbod alleen zou ik echter niet voldoende vinden. De heren zouden mij ook bepaalde inzichten uit hun voor ons liggende tijd moeten geven, ik ben nu eenmaal nieuwgierig van aard.’

‘O, maar daar zullen ze zeker toe bereid

[p. 19]

zijn. Misschien kunnen we vast een lijstje maken van wat u zou willen weten over de toekomst?’

‘Nou, dat komt later wel. Een ding dat ik beslist van ze wil weten is het geheim van die tijdreizen. U zegt nu wel dat ik dat zelf zal uitvinden, maar aangezien al mijn financiële steungevers door uw geheimzinnige heren omgekocht zullen worden om me niet te steunen, zal het een moeizaam werk worden. Het is makkelijker als ze het me zo vertellen. Maar maakt u eerst uw verhaal af. Speciaal in de door u beloofde bewijzen van uw beweringen ben ik zeer geïnteresseerd.’

‘Ja, laat eens zien. Laat ik u eerst een kort historisch overzicht geven van de wereldgeschiedenis van de komende twintig eeuwen.’

Nu moest ik lachen. Om twaalf uur moest ik weg. Ik zei: ‘Nu moet ik toch werkelijk even lachen. Neemt u me niet kwalijk, ik vind uw verhaal ongelooflijk interessant, maar ik moet om twaalf uur weg, dus vertelt u me die wereldgeschiedenis later maar eens.’

‘Zoals u wilt. U wilt dus eerst de bewijzen dat mijn verhaal geen fantasie is?’

‘Heel graag.’

‘Gaat u even mee naar buiten. Het is nogal een groot pak, het ligt in mijn auto.’

We liepen de kamer uit, Van der Aa een beetje schuw. Vond het kennelijk toch niet leuk dat hij niet geloofd werd. Ach, gevaarlijk leek hij me niet. Ik deed de voordeur voor hem open. Van der Aa pakte een sleuteltje uit zijn zak.

‘Dus u gelooft helemaal niets van mijn verhaal?’

‘Nee, eigenlijk helemaal niets, nee.’

Mijn bezoeker liep op een fiets toe, waarvan hij het slot openmaakte. ‘U heeft gelijk’, zei hij, ‘het is allemaal verzonnen. Neemt u me niet kwalijk. Goede morgen.’

En hij fietste heen. In de kamer lagen nog twee Volkskranten van vanochtend.

De muziek en de vrouw
A. Roland Holst

Als de vraag zou worden gesteld, welke van de kunsten bij uitstek overeenstemt met het vrouwelijk wezen, zouden verreweg de meesten de muziek noemen, waarschijnlijk door associaties met gevoeligheid, aandoenlijkheid, weemoed en wat al niet, dat leeft in de vage schemer waarvan men gewaagt als ‘de ziel’.

In volstrekte tegenspraak daarmee is het feit, dat - waar vrouwen niet zelden hebben uitgemunt als dichteressen, schilderessen, en tegenwoordig zeer overtuigend ook in de beeldhouwkunst - er in de muziek geen enkele componiste van groot formaat kan worden genoemd.

Van de kunsten is de muziek de meest creatieve. Waar - althans ‘van huis uit’ - de beeldende kunsten nog uitgaan van een, al of niet duidelijke, nabootsing van iets uit de zichtbare wereld, waar dus aan een schilderij of een beeld iets voorafgaat, daar is dat niet zoo met de muziek... alweer ‘van huis uit’, want ik heb het niet over concrete muziek, en zelfs niet over heel wat van Beethoven, waar niet zelden buikpijn of wereldwee aan voorafgaat, maar wel over de meest wezenlijke composities van Bach.

[p. 20]

De muziek is ‘van huis uit’ oftewel ‘primair’, bovenpersoonlijk en uit het bovenbewustzijn. De term ‘de muziek der sferen’ is er niet voor niets. Zij gaat vooraf aan wat ook uit de hoorbare wereld. Het is zeer begrijpelijk dat dit voorafgaan aan alles wat zweemt naar nabootsing van zintuigelijke waarnemingen niet alleen, maar ook van persoonlijke ervaringen, een denker en dichter als Paul Valéry een ‘poésie pure’ deed zien als uiterste mogelijkheid, gedichten dus, die - althans van deze persoonlijke wederwaardigheden gezuiverd - enkel en alleen uit het woord zouden klinken, zooals de primaire muziek niet uit de natuurlijke geluiden klinkt, maar uit de toon.

Dat uit een mensch iets ontstaat waaraan niets voorafgaat, benadert het begrip ‘schepping’, als het verwekken van iets uit niets, in ten naaste bij volstrekte graad. Nog even verder, en wij krijgen O.L.H. in zicht, ware het niet dat dit niets dan toch de mensch nog veronderstelt, en met hem weer de natuur: de vrouw. De aanbidding van Maria stelt het katholieke geloof in het volstrekt gelijk ten overstaan van Reformatie en Calvinisme.

Met dat al is dat voortbrengsel waaraan niets waarneembaars voorafgaat, niet meer begrepen binnen de biologische orde van het worden. Van de horizontale orde onderscheidt het zich, door er uit overeind te komen. De schilderkunst en de beeldhouwkunst - tenminste voor zij met opzet van hun menschelijk geboorterecht afzagen - blijven, hoe weinig vaak ook, het verband met de natuur bewaren. Het is dan ook geen wonder dat de vrouw er aan mee kon doen, en zeker aan de dichtkunst, die - te beginnen met Sappho - haar graag aan het woord laat.

Maar de muziek, die nooit, welke theorie ook, noodig had om abstract te leven, omdat zij het van aard, levend en wel, is, kan in haar uitvoering nog zoozeer voor de vrouw zijn, in haar ontstaan is zij niet ván de vrouw, die van aard niet abstract is. Anders was er geen man.

Een levensloop

Na zijn puberteit gingen zijn erotische begeerten en zijn zoogenaamde literaire werk gelijk op: zij vingen elkaar op, en wakkerden elkaar aan. In zijn veertiger jaren nam hij zich, niet zonder zelfironie, plechtig voor, om zijn vijftigsten verjaardag met zijn dan belangrijkste vriendin te vieren in een of ander hotel boven op een of andere heuvel, en dan de volgende morgen voorgoed afscheid van haar te nemen, en haar, als zij de heuvel afdaalde, na te turen vanuit zijn dan volstrekt geworden onthouding. Hij had er zelfs een formule voor gevonden: tot dien zelfbepaalden dag was hij man geweest; daarna zou hij niet anders meer zijn dan mensch.

Het is hem niet gelukt, en van die mislukking heeft hij tot nu toe, behalve veel genoegen, ook voor dat zoogenaamde werk veel baat gehad.

Omtrent zijn zestigsten verjaardag begon hij zich soms, en niet zonder bezorgdheid, zij het met onverminderde zelfironie, af te vragen, hoe het met een in zicht komend afnemen van de erotische begeerten wel zou gaan met dat zoogenaamde werk, dat een leven lang aan dat wederzijdse opvangen zoozeer gewend en verwend was geraakt.

Thans, ver in de zeventiger jaren, ervaart hij deze bezorgheid als voorbarig en van geen belang. Van het afnemen der erotische begeerten begint hij het voorspel wel eens gewaar te worden, overigens nooit zonder binnenpret van die zelfironie. Dat afnemen blijkt echter, volkomen onvoorzien, een spoorslag tot het toenemen van dat werk, dat trouwens nooit werk was, maar een hevig omgaan met de woorden van Jan Alleman, om er zijn eigen taal uit te redden.

Het wordt hem een waar feest, met - zooals dat heet - de dood voor oogen.