Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

Waarborg van hygiëne voorwaarde voor economische expansie
Televisiespel voor de lagere school
Jos Ruting

Alvorens het spel begint horen de kinderen een gesprekje.

A: ‘Er is op dit ogenblik in geen enkel opzicht sprake van een tweede olieraffinaderij op Amsterdams gebied.’

B: ‘God alleen weet waarvan op het volgend ogenblik sprake zal zijn. Door onbekende oorzaak is een pijpleiding ontstaan; aan het eind van die pijpleiding, in de stad Amsterdam, zouden door onbekende oorzaak fabrieken kunnen ontstaan.’

A: ‘Geen eventuele onderhandeling of ook maar een polsing.’

B: ‘Door uw verzekering is het mij duidelijk dat verdere onderhandeling over het leven van de bevolking van Amsterdam volstrekt niet denkbeeldig is. Dit maakt uw geruststelling in hoge mate verontrustend.’

A: ‘Het is moeilijk om de conclusies van deskundigen op te schrijven in voor de leek begrijpelijke rapporten.’

B: ‘Het is moeilijk om de conclusies van leken voor deskundigen onbegrijpelijk te maken. De leek is eenvoudig maar hij heeft enkele zintuigen. Met het oog ziet hij dat de witte was zwart is. Verder proeft hij olie, roet, rook, zwavel, azijnzuur en dergelijke in de lucht. Zijn kinderen zijn ziek en hij spuugt zijn longen uit. Vroeg of laat komt de dokter er achter en dan heb je conclusies van een deskundige. Tuinbouwgewassen gaan dood, dieren gaan dood, de bioloog komt er achter en dan heb je conclusies van een deskundige. Het is soms moeilijk om de conclusies van deskundigen in voor de leek volmaakt onbegrijpelijke rapporten voor de leek verborgen te houden.’

A: ‘Men zal nagaan hoe een “gemeentelijk-overlegorgaan-met-deskundigen-van-de-in-dustrie-en-de-burgerij” zal kunnen functioneren.’

B: ‘Door het functioneren van een dusdanig orgaan zou men de vestiging van Mobil Oil bij Amsterdam kunnen voorkomen.’

A: ‘Een havenmeester heeft een aanvulling van de politieverordening in studie om te bepalen dat schepen in de Amsterdamse haven niet meer roet mogen afblazen dan strikt noodzakelijk is.’

B: ‘Door deze verordening zijn de schepen dus in bescherming genomen. Ze móeten niet, maar ze mógen roet afblazen. Hoeveel? Zoveel als strikt noodzakelijk is. De noodzaak van de schepen kan uitbreiding van de Gemeentelijke Geneeskundige Dienst noodzakelijk maken. Mogelijk zal de noodzaak van de schepen de bevolking noodzaken om te vluchten. Schepen die roet afblazen lijken voor de leek op rokende fabrieksschoorstenen. Liggen de grote olietankers met 37 voet diepgang, 52000 ton en 43 voet diepgang, 75000 ton al in de binnenstad?’

A: ‘In Amsterdam-Noord soms vier keer

[p. 20]

zoveel ruikbare azijnzuurdamp in de lucht als toelaatbaar. Onderzocht wordt welke maatregelen hiertegen moeten worden genomen.’

B: ‘Uit uw mededeling blijkt dat men ook één keer, twee keer en drie keer zoveel azijnzuurdamp als toelaatbaar kent. Is de industrie dermate machtig dat men geen maatregelen kan nemen maar zich moet behelpen met het instellen van een onderzoek? Het komt mij voor dat de ontoelaatbare verontreiniging van water en lucht voor de industrie nadelig kan worden, onder andere door verlies van mensenmateriaal, geschikte arbeidskrachten. Het komt mij voor dat de toelaatbare verontreiniging van water en lucht in hoge mate nadelig voor de bevolking is. Als men zelfs bij vier keer zoveel gifdamp als toelaatbaar is nog moet onderzoeken welke maatregelen kunnen worden genomen, en als het kunnen nemen van maatregelen mij volstrekt niet garandeert dat die maatregelen ook zullen worden genomen, stelt men zeer extreme eisen aan levende organismen: gras, paarden, mensen. Men mag de burgerlijke gehoorzaamheid, goedgelovigheid en onderdanige volgzaamheid niet verwarren met werkelijk biologisch aanpassingsvermogen. Het is volstrekt onduidelijk of massasterfte, een grote volksverhuizing, dan wel binnenlandse oorlog de grens van het toelaatbare kunnen helpen bepalen.’

A: ‘Men klaagt over stank en verontreiniging door een carbidfabriek in Amsterdam-Noord. TNO in Delft weet het ook niet.’

B: ‘Als TNO niet meer kan adviseren om de carbidfabriek in bescherming te nemen, adviseer ik de overheid om deze industrie alsmede enige andere industrieën met financiële hulp naar Washington over te brengen. Men spreekt wel eens van een druppel die een emmer doet overlopen. In Nederland staan vele emmers in grote plassen. Vandaag of morgen zal een eenvoudige leek de spreekwoordelijke druppel opmerken en dit zou gevolgen kunnen hebben.’

Een koor zingt:

Merck toch, hoe sterck nu in 't werk sich al steld,
Die 't allen tij soo ons vrijheyt heeft bestreden.
Siet, hoe hij slaeft, graeft en draeft' met geweld,
Om onse goet en ons bloet en onse steden.

De familie Vastberaden-Heldhaftig-Barmhartig

Vader, moeder en enige bijslagkinderen bevinden zich in de kamer van een neuroseflat. Men hoort het suizen van gas.

Kind: ‘Pappa het gas... de gaskraan staat open en ik kan de kraan niet dichtdoen. In de keuken zijn vijftien rechercheurs met honden. Ze bewaken de gaskraan.’

Vader: ‘Kind ik ben een leek. Ik heb niet het recht een mening te hebben. Als ik toch een mening heb mag ik die niet uitspreken. Dat is in hoge mate strafbaar. De Unie beschikt en de overheid zegt dat zijn beschikking toelaatbaar is.’

Kind: ‘Mamma ik stik. Doe het raam dan open, ik wil niet dood.’

Moeder: ‘Er is op dit ogenblik geen sprake van een tweede raffinaderij van een tweede gaskraan die open gaat. Er is geen eventuele onderhandeling, zelfs geen polsing van een welvaart-heer. Drink wat dril uit de muizenfles-van-het-idee, dat is prettig.’

Kind: ‘Pappa kleine Elsje is blauw. Ze ligt dood in de wieg. Moeten wij allemaal dood voor de welvaart van die meneer en voor die andere meneer en voor die?’

Vader: ‘Ik beschik over wetenschappelijke rapporten inzake water- en luchtverontreiniging. Het is moeilijk om de conclusies van deskundigen uit te leggen in voor de leek begrijpelijke woorden.’

Moeder: ‘Echtgenoot en excellentie, mijn kinderen sterven. Ik voel de neiging opkomen om mijn overlegorgaan te laten functioneren.’

Vader: ‘Ik zal doen nagaan in hoeverre een overlegorgaan met deskundigen van de industrie met eenvoudige leken van de burgerij in de toekomst zal kunnen functioneren.’

Kind: ‘Pappa, we zijn allemaal zwart geworden. Ze blazen roet af. De grote olietankers zijn gekomen met 37 voet diepgang en 52000 ton olie en de grote olietankers met 43 voet diepgang en 75000 ton olie. Ze liggen in de haven in het zeewater in de stad en ze blazen roet af. Zaagt gij pappa ooit zoveel roet bijeen?’

Vader: ‘Mijn kind het olieboren gaat volgens de regels en de schepen mogen niet meer roet afblazen dan strikt noodzakelijk is voor de schepen. En als die mooie schepen zwart en vuil worden dan komt er wel een meneer of een juffrouw om de schepen te wassen. En ga nu met je straaljager spelen of met je pantservuist of met je snelvuurgeweer van de speelgoedindustrie van de bedrijfspsycholoog.’

Kind: ‘Pappa er is vier keer zoveel gifgasazijnzuurdamp in de lucht als volgens het toelaatbare vergiftigen mag.’

Vader: ‘Onderzocht wordt welke maatregelen

[p. 21]

hiertegen moeten worden genomen. En je moet geen cynische opmerkingen maken zoals “toelaatbaar vergiftigen”. Ik noem dit demagogisch. Als gedeputeerde staten van Noord-Holland meedelen dat men voor het vestigen van industrie aan het IJsselmeer en voor het verontreinigen van het meer een speciale vergunning nodig heeft, dan weet de leek dat de verontreiniging niet een zaak van particulier initiatief is, maar dat het verontreinigen volgens de regels gaat. Dat deze regels streng zijn blijkt onder meer ook uit het feit dat de Rijn en de Lek al veel vuiler zijn dan het IJsselmeer. Misschien heeft men zelfs ingezien dat verdere verontreiniging van het IJsselmeer niet minder dan een pestepidemie voor Amsterdam zal betekenen.’ Kind: ‘Mamma ze doen zo gek. Ze roken verdovende sigaretten. Ze stelen verdovende middelen en de meneren komen om de verdoofde kinderen te martelen en ze nemen slaappoeders in. En Jan schiet zich dood met zijn pantservuist en Piet heeft zich opgehangen bij de verklikker van het fluisterding en Alfred zegt: “Ik ga moordenaar worden”. En Annetje zegt: “Als ik blijf leven ga ik niet werken. Voor mij kunnen ze de welvaartkanker krijgen. Op werken staat straf en als je niks doet zullen ze je te vreten geven. Als je niks doet vallen de kwartjesvinders in slapzucht. Ze roepen van schoolbank naar baan, kom bij ons”. “Mammie zijn wij dan slecht geworden? Mijn broertjes lijken wel provo's. Hun haar is zo lang en dat mag voor de minister maar het gas en het grabbelen in geld, ik ben zo moe en zo vreselijk bang, mijn mond is vol met carbid en het schuimt en het bruist. Ik wil buiten spelen.’ Vader: ‘Ik heb met TNO in Delft gesproken. Ze weten het ook niet. Onder de Spaanse, Franse en Duitse bezetting adviseerde ik tot verzet. Nu adviseer ik aanpassen en nog eens aanpassen.’

De onderwijzer komt binnen. Hij zegt: ‘Ik ben optimistisch inzake het woningvraagstuk voor buitenlandse arbeidskrachten. Laat ons zingen: één, twee, drie...’

In Hollands duin prijs ik mijn vaderland,
Een rozentuin geurt aan der heuvelen rand;
Hier waait de frisse lucht; aan het land der vrije zee
Zingt nachtegaal en roos het lied der vrijheid mee.

Vrij naar: In Hollands duin

Welvaartkind: ‘Mamma de nachtegaal ligt dood in zijn kooitje.’

[p. 22]

Bijslagkind: ‘O mamma de roos is dood. De roos hangt dood over zijn vaasje. Wij moeten hem begraven.’

Moeder: ‘De aarde is een betonvloer geworden. Mensen en rozen worden niet meer begraven. Al het afval gaat in de hoge ovens.’

Extra kind: ‘Vader gooi dat televisietoestel door de ruiten. Gooi de transistor door de ruiten. Gooi de koelkast door de ruiten. Gooi de wasmachine door de ruiten. Ik wil water, ik wil lucht. Ik wil de lucht terug hebben, ik wil de lucht op de vijand heroveren. Ik ga een spandoek maken.’

Vader: ‘Wij zijn gevangenen van de planologische neurosestad. Wij mogen niet buiten lopen. Buiten lopen is verboden door de ja-knikkers. De stad staat vol met stereotype oliespuiters. In het centrum staat de Dodewaard-reactor. Het goede der aarde hangt ons boven het hoofd.’

Onderwijzer: ‘Hier is Ons Liedeboek, oct. 1916, 200 ex. en meer 10 cts. Bij J.B. Wolters' U.M. Groningen-Den Haag. Sla op bladzijde 22, lied 34, Vogelvlucht, één twee, drie...’

Vroolijk doorklieven wij, voog'len, de lucht,
Hoog in't oneindige blauw;
Dart'len en tuim'len in toom'loze vlucht'
Badend in hemelschen dauw.

Landen en volken verdwijnen in 't niet, Als... Stop. Ja als. En waarvoor? Sla op bladzijde 27, lied 41, Zingen, van J.P. Heye. Eén, twee, drie...

Gij leeuw'rik en gij nachtegaal!
Al zingt gij heel verscheiden,
Toch hou' ik van u beiden,
En hoor graag naar uw zoete taal,
Wanneer ik dwaal
Door bosch en veld en weiden!

En... Stop, de rest geloof ik wel. Sla op bladzijde 30, lied 44, De Kleinste, van J.P. Heye. Eén, twee, drie...

In 't groene dal, in 't stille dal,
waar kleine bloempjes groeien,

Daar... Stop. Heel mooi. Nu de laatste twee regels. Eén, twee, drie...

Toch blijf ik steeds naar mijn begeren, De kleinste! Heel mooi kinderen. Is elke truc schijnheilig? Nee, niet elke truc, maar deze wel. Sla op bladzijde 31, lied 46, Komt, vrienden! Door J.J.A. Goeverneur. Eén, twee, drie...

Komt, vrinden! op, naar buiten,
Tot wand'len aangetreen!
Daar, waar de vogels fluiten,

Klink... Stop. Dit lied heet Een lentedag. Ik lees thans twee fragmenten uit Naar Buiten, uit J. Bikkers, Het Nachtegaaltje.

Op nu, makkers, laat ons dwalen!
Op, naar buiten heengesneld!
Naar der eiken groene zalen,
Naar het open vrije veld!
en
Komt naar buiten, laat ons dwalen!
Zingen daar naar hartelust;
Vrijer, frisscher ademhalen,
Tot weer d'avond roept tot rust.

Tot slot nog twee regels uit Het Avondklokje van L. Looyen:

Reiger en kraan zoeken kleppend,
Zwevend de toppen van 't woud...

Die kraan was natuurlijk een gaskraan kinderen. Wie heeft een fout opgemerkt? Ja jij Erna, heel goed, het woord woud is een vreemd woord voor bos en een bos is iets waarin de wilden wonen. Een bos is heel gevaarlijk. Voor beloning mag Erna een solo zingen. Sla op bladzijde 57, lied 89, Lente, melodie van H.J. van Lummel, woorden van N. Beets:

Had ik uw adem, nachtegalen,
Uw zilvertoon!
Langs alle heuv'len, alle dalen

Zou ik... Prachtig, dat zou ik ook. Geen longontsteking, geen bronchitis jongens. Nooit een Jan Salie worden.’

De deur gaat open, daar is de psychiater.

Psychiater: ‘Dat is fijn, hier wordt gezongen. Het BLO heeft meer dan 60.000 leerlingen en wij hebben al heel wat scholen. Wij hebben al 364 scholen voor zwakzinnigen. Wij zien een verschuiving in de beroepen. Eerst was het Ooievaartje goud waard, nu begint de race om het Zwarte Kruis. Warme bakkers worden bedrijfspsychologen. Houthakkers worden pedagogen. Het hout is op. De boswachter neemt een kind gevangen om het op te voeden voor het opvoedkundig boekje van Staatsbosbeheer van Waterstaat. Goed hoor. De patiënten zingen: Sikkels blinken, sikkels klinken en van ruischend vallen en van de bindster en zo. Hardstikke goed.’

Onderwijzer: ‘Wij slaan de kinderen minder dan vroeger, maar laatst heb ik een jongen levend begraven, in het kolenhok. Wij hadden esnootjes tegen de zomerprijs. Een heel karwei maar het was nodig. De jongen had een onzedelijk plaatje getekend. Ik vond het plaatje verdacht, toen ik vroeg wat het was kwam het hoge woord eruit. Het was volgens de jongen een madeliefje, iets dat hij verzonnen had. Ik kan veel hebben maar erotische dromen in de klas zal ik niet toestaan.’

Psychiater: ‘Weerzinwekkend. Ik ken die dingen meester. En toch niet meteen levend verbranden. Men kan liederlijke beelden

[p. 23]

verdrijven met eenvoudig spel. Geef het patiëntje een bout en een moer, plaats het in de versnellingsbak. Ik ken een soortgelijk geval van zomerneurose. Een kind vindt een grassprietje tussen twee ja-knikkers, het krijgt een zenuwschok en gaat schreeuwen: “Een plantje, een plantje, ik heb een plantje gevonden, het is groen en het leeft, ik zal nooit meer meedoen ik wil nooit meer aanpassen.” Men maakt een analyse, herkent schokbetonneurose, gietijzercomplex en lente-delirium, totale verwarring in de ruimtelijke ordening, een instorting van cultuurbundeling, een agglomeratie-abces, een gebroken overlegorgaan. Kortom het kind was een wrak. En dit bewijst meneer dat groen een verduiveld gevaarlijke kleur is. Noch TNO noch de SER noch de planologen van het planbureau zagen de oplossing van het probleem. Het kind moest tenslotte in de hoge oven. Moeder natuurlijk eerst nog bezwaren. Zo gaat dat. Na het proces heeft de Sexeuropa-raad het hemdje van het kind alsnog aan de moeder toegewezen. Een echt Weu-ropa-geval en toch nog zoiets als “Dierbaar plekje grond” en “U, die mij woning boodt”.’

Volgt een explosie. Met toestemming van de minister van oorlog kunnen honderd Starfighters elk een geluidsbarrière boven de studio doorbreken. Eventueel op de band opnemen het opblazen van twee atoomonderzeeërs en de Karel Doorman. Zoveel mogelijk gelijktijdig laten exploderen met het oog op de geluidssterkte. Het geluid moet in kracht en omvang sterker zijn dan dat van een aardgasexplosie, als enige huizen of een stadswijk verwoest worden. Vooral geen beeld van mensen die levend uit het gaspuin komen en vervolgens krankzinnig worden omdat ze alles van hun ouders en grootouders verloren. Sentiment zou de volksgeest kunnen vergiftigen.

De beeldbuis is helder licht. Wij nemen een lichtsterkte van twee miljard decalumen, of iets moderns. In dit licht verschijnt de engel. Hij is in zwart satijn, doorschijnend als een nylon nachtjapon. Uiteraard draagt de engel ook een klein zwart slipje met witte kant. De kinderen merken dit nauwelijks. Meisjes denken aan een geliefde protestsongzanger met prachtig golvend haar. Kleine welvaartsjongens zien in hem het meisje van hun erotische dromen. De engel heeft grote meisjesogen en lange wimpers. Hij lacht als een bedroefd kind. Hij komt van de grote eenzaamheid. Het is moeilijk mijne heren, want wij hebben hier met de doodsengel te maken. Hij zal de eerstgeborenen slaan als de tiende plaag gekomen is. Hij verschijnt dan ook een beetje schrikwekkend maar is toch bijzonder mooi. Alleen het mooiste fotomodel kan deze rol spelen, maar er is meer, de engel zingt. Zijn stem is indringend als die van een grote sopraan maar ook klagend als een jongensalt. Hij zegt: ‘Vrees niet, maar vrees de daad die uw dagen ondraaglijk zal maken’.

De engel is derhalve enigszins onduidelijk en tevens zeer poëtisch. Hij staat in de neuroseflat, zijn zwarte vleugels door het beton en door de neonbuizen, roet van de schepen waait langs zijn gelaat. De wachters bij de gaskraan in de keuken worden als doden als de wachters bij het graf van Jezus die als doden werden door de stralende heerlijke herrijzenis.

Aangezien dit kijk- en luisterspel voor kinderen geschreven is, mag de tiende plaag nog niet in vervulling gaan. Dat die eens in vervulling zal gaan is voor ons volwassenen die dagbladen lezen wel heel waarschijnlijk en persoonlijk geloof ik niet dat bloed aan de deurposten de zwarte engel iets zal doen. Ik hoop dat wij er in slagen de beeldschone engel met haar beeldschone stem te vinden. Zij zal dan zingen Geluckig Vaderlant:

Geluckig is het lant,
Dat God den Heer beschermt,
Als daer met moord en brand
De vijand rontom swermt,
End' dat men meent, hij sal
't Schier overwinnen al,
Dat dan, dat dan, dat dan
Hij selfs komt tot den val.

Aan het slot een vrolijk muziekje. De kinderen moeten in opgewekte stemming blijven. Met neerslachtigheid zijn onze bondgenoten niet gebaat.