Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 9]

De krotten van morgen
Wiek Roling

Prof. Pen was niet zo uitstekend tevreden over de woningnood-teach-in. In de krant stond dat hij het min vond dat de zaal begon te joelen bij het woordje ‘liberalisering’ - alsof dat een vies woord was. Nu wil het toeval dat liberalisering een vies woord is. Tenminste, ik heb toen later op de avond een heer zei: ‘we zouden de bouw vrij moeten maken - de bouwproductie liberaliseren’ zo hard als ik kon geroepen: ‘dat is een vies woord’. Die heer vond dat kennelijk ook, en hij hield er zeker niet van om viezepraat te houden, want hij pakte z'n papieren van de katheder en ging geschrokken heen. Ik had trouwens ook nog een vies woord geroepen, dat begint en eindigt met de L van rozewater: een heel lelijk woord^*).

Als je vindt dat liberaliseren vies is, moet je zeggen waarom - want alles mag maar tegenwoordig, en niet veel is vies meer. Maar eerst wilde ik iets zeggen over de ‘teach-in’ zelf. Die viel tegen, daar had prof. Pen gelijk in.

Ten eerste was het jammer dat minister Bogaers niet kon komen. Hij stuurde een briefje - evenals zijn geloofsgenoot Luns naar de teach-in over Viet Nam - en miste zo een gehoor van ruim 2000 meest jonge mensen. (Wil hij nu z'n beleid verkopen of niet?)

Ten tweede was het jammer dat het heertje dat de zaak zou leiden veel ontzag voor professoren en oudministers had, belangstelling voor doctorandi en gemeenteraadsleden, maar de bouwvakkers schier negeerde. Die hebben toch meer met het onderwerp te maken dan mannen met titels, vesten en fijne accenten die het probleem slechts kennen uit de kranten in de leunstoel bij de haard, of achter de commissarissentafel der bouwonderneming.

Verder werd een groot en belangrijk punt vergeten: in Nederland wordt het probleem van woonnood gecamoufleerd door het woningtekort. (Eerst ieder onder dak dan kwaliteit).

Men spreekt van woningnood, maar er zijn behalve te weinig woningen te veel slechte woningen. (We moeten steeds geloven dat dat de krotten zijn die nog zullen worden opgeruimd, maar het Amerikaanse Life schreef al ruim tien jaar geleden: ‘Amsterdam today is building the slums of tomorrow’ - en deze ‘slums’ staan niet op het programma om spoedig te worden opgeruimd.)

Nederland (of dit nu de individuele huurders zijn of de overheid) heeft te weinig over voor z'n huizen. Door een tragisch misverstand heeft men het idee, dat men voor 10% van zijn salaris goed gehuisvest kan worden. Voor de oorlog ging dat toch ook zegt men en vergeet gemakshalve hoe erbarmelijk slecht de arbeiders toen woonden.

Het probleem van het woningtekort is ellendig - mensen moeten wachten met trouwen, wonen te ver van hun werk etc. etc., maar het is op te lossen door woningen te bouwen.

Het probleem van de woonnood is nog ellendiger - heeft men eindelijk een huis, dan is men vaak verblijd met een dode mus. Het huis is lawaaiig, niet ieder kind heeft een eigen kamertje voor studie en hobby en gaat dus (met de brommer) de straat maar op, de straten zijn te gevaarlijk om in te spelen - tuinen zijn er niet, terrassen ontbreken, het uitzicht is ontmoedigend, de vormgeving is troosteloos. Deze misère staat met grote regelmaat op en naast elkaar.

Men moet zeer ver autorijden, bussen of fietsen (lopen lukt al lang niet meer) om eindelijk uit deze steenwoestijn (en alweer bijna in de volgende) te zijn. (Huwelijksmoeilijkheden, echtscheidingen, studie- en werkstoornissen, toenemende baldadigheid, wie is er nog verrast over het (escape) succes van auto en TV?). Kan het woningtekort met bouwen worden opgelost, de woonnood eist een lastiger aanpak: eerst afbreken, dan pas bouwen. Dubbel werk en kostbaar.

Zo gezien lijkt het woningtekort een zegen, want wat is natuurlijker dan nu we de woonnood kennen, de woningnood ineens in z'n geheel aan te pakken? Je kan het woningtekort opheffen en tegelijk de woonnood lenigen; je moet dan in een keer goed bou-

*) Liberaal.

[p. 10]

wen en vooral ook alle aandacht schenken aan de woonomgeving.

Kinderen moeten vrij kunnen spelen, ieder moet van zon en groen kunnen profiteren (dakterrassen), en ieder moet ruimte en mogelijkheid hebben voor individuele ontplooiing.

(Het zg. Pampusplan van Van den Broek & Bakema zowel als het Bijlmermeerplan van de gemeente Amsterdam geeft - ondanks de tegengestelde visies op stedebouw - een idee hoe de woonomgeving bij het wonen hoort.)

Goed bouwen kost ongelofelijk veel, hierbij moet geput worden uit de algemene middelen - het is dan ook een algemeen belang.

Er moet verder compact gebouwd worden, dat is nog duurder - maar onze grond is schaars en op de weinige grond die we nog hebben moeten we zuinig zijn. Die grond wordt nodiger en kostbaarder naarmate we talrijker worden en we door poly-professionalisme, vrijetijdsbesteding en andere werkverdeling de natuur meer nodig zullen hebben. Dit compact bouwen met garanties voor goed verkeer, parkjes, terrassen voor ieder gezin, leefbare woningen en optimale voorzieningen eist een landelijke organisatie en toezicht.

Nu komt het vieze woord weer. In Nederland staan ondanks het woningtekort ruim 40000 huizen leeg. Dat is niet zo erg, want dan kan je nog eens verhuizen (doorstromen heet dat). Alleen is het jammer dat de mensen die deze lege huizen zouden kunnen betalen, meestal helemaal niet zo nodig moeten doorstromen. Het zijn over het algemeen de ‘vrije sector’ huizen die leegstaan. De mensen die ze betalen kunnen, willen betere huizen en zoeken verder en de mensen die er graag zouden willen wonen, kunnen ze niet betalen. (Gemiddeld f 300,- p.m. Dit betekent, als je een kwart van je inkomen verwoont - hetgeen de Nederlander over het algemeen nog niet doet - dat je minstens f 1200, - p.m. moet verdienen.) De ‘vrije sector’ is een voorbeeld van geliberaliseerde bouw, en zo zou dan de hele bouw georganiseerd moeten worden?

De eigentuintje-filosofie waar de ‘vrije bouwer’ het hart van de bewoner mee hoopt te winnen is al rampzalig voor het aanzien van ons land. (Wij wonen niet in Amerika waar je na 3 uur highroad door huisjetuintje wijken in de vrije ruimte bent.) Maar de ‘vrije bouwer’ komt ermee in moeilijkheden, hij moet ‘aanbod naar vraag leveren’ en het zijn meestal de armeren die huizen dringend nodig hebben, dus gaat hij bouwen ‘voor iedere beurs’.

We kennen de bouwproducten van f 300, - p.m. U begrijpt hoe de huizen van f 100, - p.m. er uit zouden zien. Ik spreek maar niet over de stedebouw van dit particuliere initiatief, want de liberaliseerders zouden schrikken van de wijken waar ze met hun wagens door zouden rijden op weg naar hun buitenhuis.

Maar ieder wil iets doen aan de woningnood. Het blijkt dat het dubbele probleem - woningtekort en woonnood - tegelijk kan worden opgelost.

Er zijn op het ogenblik enkele uitstekende architecten - ons nationaal inkomen stijgt (hierover sprak prof. Pen voor Teleac inspirerend en hoopgevend) - de grond wordt zo krap, dat de noodzaak van ruimtelijke ordening evident geworden is. Moet dan minister Bogaers met z'n ‘Bogaerswoning’ de geschiedenis in? - Moeten we elkaar dan vieze woorden toeroepen? - Moeten onze kindertjes opgroeien in ‘the slums of tomorrow’?

Het is veel economischer hier zo te investeren, dat afbraak - psychische stoornissen - tijdverlies (door pendelen) - dode kindertjes (door verkeersongelukken) - extra politie en zorgen (door provo's?) - twee buitenlandse vacanties (door te weinig zon), grondmisbruik en natuurroof en al deze en dergelijke kwaden en verdrieten worden vermeden.

Het stukje van de Europese pannekoek dat Nederland heet heeft hier een unieke kans om te laten zien hoe veel mensen met weinig ruimte woekeren.