Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 7]

Een klein volk groot
J.J. Peereboom

Voordat het te gek wordt om nog door te praten over het huwelijk van Prinses Beatrix dacht ik even in het midden te brengen dat die hele geschiedenis het land veel goed heeft gedaan. In geen jaren, tenminste niet sinds de tijd van Prinses Irene's liefdesperikelen, heeft het zoveel publiciteit genoten in alle delen van de beschaafde wereld. Het zal niemand ontgaan zijn die de laatste maanden de grens over geweest is: de mensen die vroeger bij het noemen van Holland twijfelend begonnen over hun dagje in Antwerpen of Kopenhagen twintig jaar geleden, praten er nu dadelijk op los over Uw Koninklijke Familie en vangen gretig ieder verhaaltje op dat hun aangeboden wordt.

Het huwelijk op zichzelf zou daar natuurlijk niet genoeg voor geweest zijn. Het is het hele complex van gebeurtenissen dat een dramatische aantrekkingskracht heeft die in Holland zelden voorkomt, en alle medewerkenden hebben recht op onze welgemeende dank. Niet alleen aan U dus, bruidspaar en familie; ook niet alleen aan de gasten die van het ochtendgloren af in de kerk moesten hangen, maar evenzeer aan hen die een uitnodiging hebben afgeslagen en hen die deden voorkomen dat ze hem hadden afgeslagen hoewel ze er geen ontvangen hadden; niet alleen aan de Oranjeklanten langs de straten die het thema van de nationale vreugd aangaven, maar ook aan de provo's en republikeinen die er de tegenmelodie van protest en rook bij speelden en aan de politie die onzelfzuchtig de rol van boeman op zich nam; niet alleen aan hen die de straten ontruimden en aan hun televisietoestel bleven zitten, maar ook aan hen die de feestdag als vakantie opvatten en zich de ongemakken van bos en hei lieten welgevallen - aan allen hulde.

Het is een mooie vertoning geweest, met goede voorafgaande publiciteit; ik zou niet weten wat iemand beter had kunnen wensen. Het Oranjehuis is uit de wereld van vrouwenbladen en prinsessenkalenders teruggekeerd in de prikkelende geur van buskruit waar het zich vanouds met gemak in beweegt: het buskruit van de Spanjaarden, de Fransen, de Belgen, de Duitsers, en in een minder letterlijke zin, van regenten, patriotten, SDAP-ers. Je kon het geraas buiten goed horen, zei iemand die bij de inzegening in de kerk was. Als het zo doorgaat zal Nederland nog eens een dramatische cultuur van zichzelf ontwikkelen. Eerst die Spanjaard, nu die Duitser, en een Leidenaar nog op komst. Er wordt gesproken over plannen om ook Prinses Margriet een groot huwelijk te geven: al zou dat in Den Haag zijn, het kan aangenomen worden dat de studenten van Amsterdam van hun misnoegen blijk zullen komen geven.

Het zou jammer zijn als de natie daarna weer ophield met het Oranjehuis in haar onenigheden te betrekken; het zou ook jammer zijn als de republikeinen hun zin kregen en het Huis gedenationaliseerd werd. De rationele gronden voor een koningschap zijn niet makkelijk te geven, maar voor een presidentschap evenmin. Zo'n saaie man met een hoed en een vrouw in een bloemetjesjurk; en katholiek ook nog van tijd tot tijd! In ieder geval, katholiek of PvdA, het is zeker dat hij steeds een toonloze onpartijdigheid zou moeten betrachten, en dat er geur noch smaak aan zijn ambt zou zijn. Waarom zoiets instellen, en er bekwame mannen met andere mogelijkheden aan besteden, als er een familie is die het werk al sinds mensenheugenis van moeder op dochter heeft uitgeoefend?

Het argument is dat een presidentschap rationeler zou zijn. Het volk heeft het recht om zijn staatshoofden zelf uit te kiezen, en hoeft niet zomaar om hun wiegjes te gaan staan. In de moderne tijd is het koningschap absurd: jawel, maar het is mogelijk om het te aanvaarden quia absurdum. De inspanning die in de eerste plaats de modernheid van de tijd bepaalt, om alle leden van de natie gelijke rechten en kansen te geven, stuit telkens weer op een onoverwinnelijke absurditeit in de natuur. Hoeveel er ook van uit de maatschappelijke orde geëlimineerd wordt, onrecht en ongelijkheid blijven onze verhoudingen domineren. Het is niet alleen dat sommigen van ons begaafder zijn dan anderen: sommigen zijn ook aardiger, en

[p. 8]

grappiger en mooier dan anderen; zij kunnen meer vrouwen krijgen of meer mannen; sommigen hebben gelukkige temperamenten en zijn altijd blij om hun gezin terug te zien, terwijl anderen gewoonlijk voor zich uit zitten te staren, te rot om op te staan en naar bed te gaan; sommigen leven vief door tot hun tachtigste, terwijl anderen hun been verliezen of hun ogen, of al hun naasten in een ongeluk. Die dingen zijn van een afschuwelijke onrechtvaardigheid, en niet te verhelpen totdat de mensheid gemechaniseerd is. Er is een hoeveelheid werk gedaan om er de ergste gevolgen van te verzachten; niettemin zijn wij zelden geneigd om te verwachten dat het leven ons op een herkenbare manier rechtvaardig zal behandelen - voorzover het ons met halve talenten en weerstaanbare charmes heeft afgescheept, is het trouwens al begonnen met dat niet te doen. Het pure toeval blijft het beslissende element in onze onderlinge rangorde.

Het koningschap kan gezien worden als een levend monument om ons te herinneren aan dat pure toeval. Geen banenjacht, geen



huizenzoeken, geen zucht naar erkenning, geen potjes voor de rekeningen: alles is voorhanden dank zij niets anders dan de erfelijkheid. Het is ons aller onderwerping aan de voorwaarden van onze geboorte doorgetrokken tot in het absurde; het is het teken van ons inzicht in de willekeur van de wereld die door de redelijke ordening van de maatschappij niet kan worden overwonnen.

Er zijn mensen voor wie dit argument geen kracht zou hebben: zij kunnen de absurditeit niet opmerken zonder ertegen te protesteren, behalve misschien in de litteratuur. Met de absolute redelijkheid valt niet te redeneren. Uit die hoek gezien lijkt het koningschap zelfs bepaald schadelijk omdat het niet in de rede van de rest van de staatsorde past. In praktische termen is het een onschuldig instituut, dat nergens kwaad doet en waaraan een veelheid van klusjes overgelaten kan worden tegen een vergoeding die hoewel hoog geen hinderlijke druk uitoefent op 's lands middelen. Het kan ook niet eens beschouwd worden als de hoeksteen van een standenstaat, voorzover daar in Nederland sprake van is. Er is geen enkele grond om aan te nemen dat de aanzienlijke families des lands nu meer dan in de stadhouderloze tijdperken uit hun doen zouden raken door de afzetting van de Oranjes.

Genoeg. Op deze manier kan er een indruk ontstaan van een inconsequente poging om het tere plantje van het republikanisme te vertrappen. Dat moet juist voorkomen worden. In een wereld waar internationale conflicten ons met massale ondergang bedreigen, moeten wij zuinig zijn op de binnenlandse ruzies waarin wij onze strijdlust een beetje kunnen afreageren; en het voornaamste punt waar het hier om gaat is dat het een mooi huwelijk is geweest. Het is nu de tweede keer in een paar jaar dat de wereld afgunstige glikken werpt op de intrigues en onenigheden in een natie die allang leek te kunnen worden afgeschreven als een van de stille broertjes in de Europese familie. Ik wil niet teveel nadruk leggen op de waarde van de PR-operatie; maar het is toch aardig als toeristen nu in Nederland de elementen van Stendhal en Offenbach komen zoeken waar Nederlandse toeristen altijd voor naar het buitenland zijn gereisd. Daarbij komt dat de Nederlander in den vreemde zich niet langer in de rol gedrongen hoeft te voelen van noeste polderjongen nu hij wordt omringd door bewonderaars die van een ingewijde willen horen hoe het was en hoe het kwam. Praat mij nog eens over wereldformaat!