Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

De noozelen
A. Roland Holst

Het is mij opgevallen dat, als mijn leven weer verticaal gaat vibreeren en de woorden weer opgaan tot taal, ik mij nader ga voelen tot de niet talrijken in wie het kind bleef leven en spelen en die niet zelden ook zitten staren alsof zij zich niet door wat er zoo al te zien valt laten afleiden - van wat? Van een leven misschien waarmee het weten weinig heeft te maken.

Zij worden onnoozel genoemd door de zeer talrijken die op het weten uit zijn, en vooral op het beter weten.

Dat dit zich nader voelen tot die onnoozelen voorkomt onder dichters is niet verwonderlijk, want zij moeten het - al kunnen zij het niet stellen zonder de rede - toch hebben van wat de rede te buiten gaat. Maar het komt ook voor onder hen in wie de intelligentie zich zeer bewust - willens en wetens - onderscheidt van het intellect dat met het buitenredelijk bewustzijn geen weg weet - waarschijnlijk omdat het daar geen gelijk kan krijgen. De intelligenten zijn er maar weinig op uit, gelijk te krijgen; wetend hoe weinig er te weten valt, worden zij geboeid door die buitengebieden van het bewustzijn - onder- en bovenbewustzijn - waar de rede geen gids meer kan zijn, maar aarzelend gaat dolen.

Zij die het intellect beoefenen, missen niet wat zij niet hebben, zoals de taktloozen de takt niet missen. Vroeger noemde ik hen de breinwerkers, die altijd - net als de schrijnwerkers, maar eigenlijk minder ter zake doende - iets omhanden hebben en altijd wel iets bereiken. Als de dagtaak er weer bij is, komt de krant in de bus, en kunnen zij zich weer verdiepen in wat binnen en buiten de grenzen al zoo werd bereikt door wie, meer bekwaam dan zij, toch zijn als zij.

Hoe dan ook: zij hebben het voor het zeggen, en zoo hoort het ook. Als een van hen, voor hij naar bed gaat, nog even een brief op de bus gaat brengen, komt het soms voor dat een onnoozele hem voorbijgaat, die in zichzelf praat of die wat voor zich heen loopt te lachen.

Hij voelt zich dan voldaan omdat hij zoo niet is, en niet zonder spot kijkt hij hem even na. Misschien is in zijn blik ook nog iets van meewarigheid... Waarom zou ik hem en al die anderen nog breinwerkers noemen? Zij zijn de noozelen.

[p. 15]

Een onverklaarbaar tekort

De horizontale ijdelheid met al haar meervouden wordt verticaal doorbroken door haar twee vijanden, de Trots en de Hoogmoed, die geen meervoud hebben.

In het Fransch heeten zij Fierté en Orgeuil, en die taal heeft geen woord van hooger macht en pracht dan Orgeuil.

Het is verbazend en onverklaarbaar dat de Engelsche taal, die zoo rijk is en zulk een onvergelijkelijk instrument voor de dichtkunst, geen woord heeft voor Hoogmoed, voor Orgeuil. Het is te meer onverklaarbaar omdat de machtigste vleeschwording van de hoogmoed juist in die Engelsche taal gebeurde.

Bij mijn weten, tenminste, wordt daarvan het huiveringwekkend overeind komen van Satan uit de brandende zwavelpoelen in Milton's Paradise Lost in geen andere taal overtroffen, en werd die hoogmoed zelfs nergens ook maar geëvenaard in zijn heerschzuchtige verheviging door de wanhoop. Kan die verheviging volstrekter verwoord worden dan waar van Satan (Lucifer) wordt getuigd dat hij:

‘by despair

thus high uplifted beyond hope aspired
beyond thus high, insatiate to pursue
vain war with Heaven’

Niet ‘pride’, maar alleen ‘Orgeuil’ benadert deze staat: maakt, letterlijk, die staat tot klank.

Het blijft onverklaarbaar dat een taal geen woord heeft voor wat in geen andere taal zoo volstrekt waar werd gemaakt.

In een kroegje en in de trein

Altijd heb ik graag zitten dichten in een kleine dorpskroeg, waar oude menschen wat komen praten, en jonge menschen komen kaarten of, in een hoekje, wat vrijen. Er is dan van alles, en niets dat mij stoort, want wat mij zoo nu en dan even afleidt, is vlakbij en verwarmend en weet niet van mij, en ik weet er alles van.

De dichters, die aan een ‘bureau ministre’ zitten te dichten, missen veel, maar zij weten het niet en vermoeden het zelfs niet - en hoe zouden zij ook, die hun schouders op zouden halen als ik hen vertelde van onzichtbare maar bijna zichtbare vagebonden uit een vorig leven, die hier nog wel omzwerven, maar die nooit binnenkomen waar zij zitten.

Wél in zoo'n kroegje. Ik kan ervan meepraten, want het is mij wel overkomen, dat een van hen - terwijl om mij heen gekaart en gevrijd werd - aan mijn tafeltje kwam zitten en mij herinnerde aan voorvallen van voor mijn geboorte en die ik anders zou hebben vergeten.

Ook in de trein is mij dat wel gebeurd als ik uit het raampje keek of b.v. in Milton zat te lezen, terwijl naast en tegenover mij twee boeren zaten te praten en een handelsreiziger in zijn krant verdiept zat.

Bijna zou ik er toe komen, de Nederlandsche Spoorwegen om een tweede klasse all round-abonnement te vragen ter bevordering van de Nederlandsche dichtkunst-wel te verstaan tweede klasse, want in de eerste zijn die goede kansen al heel wat minder.