Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 11]

Atheens kwartier
N. Scheepmaker

In 1834, toen Athene de hoofdstad werd van het koninkrijk Griekenland, telde de stad driehonderd huizen. Nu schatten de Grieken, niet zonder een lichte overdrijving, toegegeven, het inwonertal met de voorhaven Piraeus mee op een kleine twee miljoen, en dat is te merken ook. Athene is niet alleen een wereldstad, maar heeft daar ook de allure van. Vergelijking met Amsterdam leert dat het verkeer wereldstedelijker is, het nachtleven bruisender en Hilton groter en sjieker. Des te merkwaardiger doet het aan dat oude gebruiken nog altijd opgeld doen in deze stad, en het merkwaardigste daarvan vond ik het afdingen. Misschien heeft u wel eens iets op het Waterlooplein gekocht en daarbij, als experiment, uw walging tegen het afdingen overwonnen en tegen een koopman gezegd dat dat ding u geen tientje waard was terwijl u een onhandige wegloopbeweging maakte in de stellige, uit boeken opgedane overtuiging, dat zo'n man u dan terugroept om vooruit dan maar negen gulden te zeggen, en misschien is het u dan ook overkomen dat die koopman u rustig liet gaan totdat u na een kwartier rondslenteren weer terugkwam om dat ding dan toch maar voor een tientje te kopen - welnu, als u dat wel eens is overkomen, dan heeft u toch nog geen enkel idee van wat afdingen in Athene is.

Ik begin met een eenvoudig voorbeeld. Stel je koopt bij Kiklos, achter het Sindagmaplein, dus in het hartje van de stad, vier langspeelplaten en een stuk of zeven EP-tjes, allemaal met Griekse volksmuziek, wat dus eigentijdse muziek is. Je vertelt dat vervolgens aan a. je (Griekse) zwager en b. je Atheense correspondent van het Algemeen Handelsblad, en op navraag geef je toe geen korting te hebben bedongen. Reken maar dat zowel je zwager als je correspondent zoniet boos dan toch verdrietig is. ‘Heb je mijn naam dan niet genoemd?’ resp. ‘Als je mijn naam had genoemd...’, is het hoofdschuddend gegeven antwoord, want het noemen van een familie- of zakenrelatie is in de wereldstad Athene al voldoende om ook in een uitstekend gesorteerde grammofoonplatenzaak met zulke vastliggende artikelen als grammofoonplaten een korting te bewerkstelligen.

Het wordt daar ook geenszins als oneervol beschouwd als je afdingt, integendeel, wie het niet doet is een beetje een zak, want het is in de prijs inbegrepen. De eenvoudigste vorm waarin dit afdingen gebeurt is volgens die correspondent, Frans van Hasselt, dat men de winkelier of koopman rustig zijn prijs laat noemen en dan vraagt: ‘Maar wat kost het voor mij?’ In dat geval is er kennelijk van geen enkele familierelatie sprake en gooit men het geheel over de boeg van de nieuwe, maar toch waardevolle relatie die sinds enige ogenblikken tussen koper en koopman is ontstaan. Meestal echter koopt de Griek zijn kaas of zijn souvenirs of zijn slaapkamerameublement bij een neef, of op zijn minst bij een firma waar zijn neef ook geregeld zijn inkopen doet. Voor een half pond kaas worden zes winkels voorbijgelopen alvorens bij een neef, tegen een geringe maar toch aanwijsbare korting, de kaas wordt gekocht. Het maakt daarbij weinig verschil of men in povere omstandigheden verkeert of in goede doen is. Een Griek is een Griek.

En het mooie is dat de tegenaprtij het spel volgens alle regels van de kunst meespeelt. We moesten zeventig ansichtkaarten kopen, waaronder veertig van het plaatselijk stadion, want mijn vader heeft een heel geselecteerde vriendenkring (de halve familie zat in Athene omdat mijn zusje trouwde met Sakis, zodoende). We gaan dus naar een soort papeterie, een klein maar druk bevolkt winkeltje (er is een groot overschot aan winkelpersoneel) waar de ansichtkaarten toch al twee drachmen kosten tegenover de veelal drie drachmen bij de kiosken en grotere winkels. Twee drachmen is een kwartje, zoals u zich nog wel van het gymnasium herinnert. Alvorens naar binnen te gaan kijkt Sakis op het naambordje naast de winkel, hij gaat de winkel binnen, groet, pikt de kennelijke eigenaar uit het voltallige personeel en verklaart een naast familielid te zijn van meneer Peloponnesos, de buurman, die hem had aangeraden zijn zeventig ansicht-

[p. 12]

kaarten juist hier te kopen omdat ze ten eerste van goede kwaliteit zijn en ten tweede bij een zo grote hoeveelheid zeker tot korting aanleiding zullen geven. En inderdaad, het lukt, we krijgen de ansichten voor één drachme per stuk, dat scheelt toch weer in één klap een dikke acht gulden! Jaja, maar ook voor die arme sloeber van een koopman, zult u zeggen, maar zo moet u het niet zien, want zo zien de Grieken het ook niet. Die winkeleigenaar (met het ouderwets aangezette portret van zijn vader in de winkel aan de muur hangend, dat is daar een goed gebruik, vader als schutspatroon boven de toonbank zoals men in communistische landen de partijleider ingelijst heeft opgehangen) heeft natuurlijk weinig te schaften met zijn buurman, misschien ligt hij er wel mee overhoop, maar hij speelt het spel mee volgens de strenge regels die er voor gelden. Zo is het een stelregel voor het antieke Griekse drama dat niemand zichtbaar op het toneel sterft, wat mijn zwager, ik meen als Ajax, nog eens heeft moeten bezuren toen hij op de rand van de dood en tevens op de rand van het toneel al stervend merkte dat de toneelknecht vergeten had het matras neer te leggen in de diepte achter het podium, wat toch al gauw een meter of tweedrie was. Maar sterven op het toneel was een doodzonde, hij liet zich op hoop van zegen dus toch maar vallen en heeft nog dagen lang gekneusd naar lichaam en ziel rondgelopen. Zo'n koopman weet of vermoedt op zijn minst dat die bloedverwantschap met zijn buurman op fantasie berust of minstens irrelevant is, maar hij is een snelle rekenaar, leeft van de ene dag in de andere, en besluit steeds weer dat het beter is een kleinere winst te boeken dan in het geheel geen winst. Want een Griek gáát dan ook inderdaad een deur verder, of een straat verder, waar een achterneef in een zelfde soort winkel een zogenaamde ‘nevenfunctie’ vervult.

Op weg naar Delphi kwamen we tegen de schemer in het dorpje Arachova terecht. De Perzen en de Galliërs, zo weten de geschiedboeken te melden, werd in 480 en 279 voor Christus op weg naar Delphi met minder goede bedoelingen even voorbij Arachova door miraculeuze berginstortingen de weg versperd. Nu is het dorpje voornamelijk bekend om zijn kleden en borduurwerk, en het was hier, had Sakis gezegd, dat hij een oom had zitten in wiens winkel we op dit gebied zeer zeker een fikse korting zouden krijgen. Bij de grootste zaak, schilderachtig gepavoiseerd met veelkleurige kleedjes en tapijten, gingen we en masse naar binnen. Daar stond de oom al, om van de tante maar te zwijgen. Handen werden geschud, in onverstaanbaar



Grieks werden familiegroeten uitgewisseld (althans dat dachten wij) en een uur lang werden alle goederen in de schuurgrote winkel op hun merites bekeken. Inderdaad was de korting niet gering, hoewel toch weer geringer bij nader inzien dan je onwillekeurig al kopend geneigd was te denken, bij het afscheid kreeg mijn zusje nog een paar authentieke pantoffels cadeau als huwelijksgeschenk (het was tenslotte familie, biechtte Sakis op, die na een jaar of twee in Delft zijn Nederlandse pappenheimers wel kende en het veiliger had geoordeeld die familieindruk intact te laten om ons ongefrustreerd met korting te kunnen laten kopen. In werkelijkheid was hij willekeurig naar binnen gestapt (hij was er nooit eerder geweest), had de eigenaar en diens vrouw de hand gedrukt, verondersteld dat zij hem nog wel zouden kennen, zich verontschuldigd dat hij vorig jaar niet langs gekomen was, maar verteld dat hij in Nederland had gestudeerd en daarom niet, zoals twee jaar geleden, als gids met een troep toeristen op weg naar Delphi de winkel had kunnen aandoen. Nee, dat begrepen zij wel en billijkten zij ook. Terloops vertelde hij dat hij dezer dagen getrouwd was, en dat hij nu met zijn familie wat inkopen kwam doen. Dat hield uiteraard in dat hij de tien procent provisie, die hij als student gekregen had, niet wilde hebben deze keer, maar ik neem aan dat u het wel een beetje met ze ‘maakt’, wat de prijzen betreft? Ja hoor, dat deden ze, en er heerste inderdaad een zo hartelijke familiesfeer (iedereen een cognacje) dat we het op het laatst bijna genant vonden iets te betalen voor wat eigenlijk een uitwisseling van geschenken leek te zijn - zij het een ietwat eenzijdige...