Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 16]

De leesbril en de zandloper
W.D. Kuik

In deze moerassige streken maakt men nog wel eens gebruik van stelten; op zichzelf ingenieus, men ontloopt het gevaar om in een verraderlijke modderpoel jammerlijk te verstikken. Daar staat tegenover dat men tijdens het verplaatsen heel gemakkelijk de benen kan breken.
(Uit Hullmantle's Frans reisjournaal)

Van Galen Last: Is pessimisme ongeoorloofd?^*)

Antwoord: Geoorloofd is alles, dus nee; zelf heb ik het genoegen pessimist te zijn, Patrick ook, haast een aangeboren zaak als wintervoeten. Een door mij bewonderde dichter Leopardi was het; zijn eenvoudige dialoog van de mode en de dood geeft aan waarom men pessimist zou moeten zijn. Verval en sterven zijn onfrisse zaken. Men kan ze maar het beste in poëzie omzetten. Gaat men zich echter in de praktijk van het zogeheten staatkundig leven bewegen dan is een gematigd optimisme verkiesbaar.

W.D. Kuik

Two Adventures

On a bus the other day a woman with a baby sat opposite, the baby bawled, and the woman at once began to unlace herself, exposing a large, red udder, which she swung into the baby's face. The infant, however, continued to cry and the woman said: ‘Come on, there's a good boy - if you don't, I shall give it to the gentleman opposite’.

Do I look ill-nourished?

‘Arma virumque cano’, a beggar said to me this morning in the High Street, ‘or as the boy said: “Arms and the man with a dog”, mistaking the verb for the noun. Oh! yes sir, I remember my Latin. Of course, I feel it's rather invidious my coming to you like this, but everything is absolutely “non est” with me’, and so on.

‘My dear sir’, I answered expansively, ‘I am as poor as you are. You at least have seen better days, you say - but I never have’.

He changed in a minute his cringeing manner and rejoined: ‘No I shouldn't think you had’, eyeing me critically and slinking off.

Am I so shabby?

By Jove! I hope I live!... Why does an old crock like myself go on living? It causes me genuine amazement. I feel almost ashamed of myself because I am not yet dead seeing that so many of my full-blooded contemporaries have perished in this War. I am so grateful for being allowed to live so long that nothing that happens to me except death could upset me much. I should be happy in a coal mine.

W.N.P. Barbellion

Van Galen Last: Gepsychologiseer.

Antwoord: Met deze term trachtte Van Galen Last het volgende weer te geven. Het uitspreken van een naar Kuiks mening bestaande beperkte invloed van meer emotionele factoren die het pessimisme als geesteshouding kunnen bevorderen, onderhouden, veroorzaken, zoals daar zijn: kleine persoonlijke mistroostigheden, slechte gezondheid, smerig klimaat, geen vrouwen, wel vrouwen, bedonderd uiterlijk, vervelende stem etc. etc.

(Patrick Pollock Whels, na lezing van Kuiks stuk)

Deze factoren waren weinig gebruikt, soms zelfs geheel vergeten door Swart. Hij maakte trouwens in zijn boek heel weinig gebruik van de ‘kleine historie’. Daardoor kregen zijn pessimisten iets rationeels en logisch dat zij in werkelijkheid lang niet altijd zo sterk vertoonden. Daarom heb ik juist om mijn stelling te verdedigen illustratiemateriaal gebruikt dat op het oog zo onverdacht mogelijk was. Ik heb daarmede vanzelf geen aanval willen doen op de door mij aangehaalde voorbeelden, daarvoor zou ook mijn stelling te eenzijdig zijn. Ik toonde slechts de andere kant van de medaille, door Swart vergeten, de rationele kant van hun pessimisme; de historische en politieke achtergronden waren door Swart genoegzaam be-

*) Dit stuk is een reactie op Is het pessimisme ongeoorloofd? in het novembernummer door H. van Galen Last, die weer reageerde op Kuiks Het schuldgevoel van de heren Thiers en Co. in het nummer van juli/augustus.

[p. 17]

licht. Daarnaast heb ik veel meer figuren aangehaald in mijn critiek op Swarts studie over het franse pessimisme in de 19e eeuw dan Van Galen Last laat blijken. De Tocqueville was voor mij als illustratie zeker niet belangrijker dan b.v. Baudelaire, Balzac of Lamennais. Valéry komt slechts één keer in mijn stuk voor, overigens in een aanhaling van Benda waarvan ik de algemene kant belangrijker vond dan de slachtoffers die hij koos.

Zou er over Barrès nog te praten zijn, inderdaad, Valéry kan men zo niet beschuldigen, want hij heeft zich wel degelijk geinteresseerd voor de ‘vooruitgang’, was daar niet eens pessimistisch over. Hij heeft o.a. eens beweerd dat onder de vooruitgang meestal verstaan moest worden dat er meer schoenen, broeken, huizen en etenswaren werden geproduceerd. En dat vond hij op zichzelf helemaal niet zo gek. Alleen werd hij een beetje huiverig als men via de vooruitgang de toekomst der wereld ging voorspellen. Daar schreef hij over: Waar het met de wereld naar toe draait dat weet niemand, dat is onvoorspelbaar.

Resumerend: Benda beschuldigde Valéry vals, maar mijn uitspraak aan het einde van het pleidooi tegen het verheffen van de pessimisten tot profeten door Swart - ‘over het einde van de mensheid, laat staan de wereld, is ons niets bekend’ - brengt me in het gezelschap van Valéry. Weer eens een bewijs hoe gevaarlijk het is, ja zelfs een hond te citeren. Je weet nooit wat voor staart hij heeft.

Swart echter noemt Valéry en Benda in één adem, zet ze bij elkaar in een ivoren toren. Zie zijn studie. Het is dan wellicht nu duidelijk: dat kon hij niet doen. Benda en Valéry zijn geen gelijkgerichte figuren, dat blijkt wel uit de uitspraak van Benda, hoe onjuist zijn beschuldiging ook was ten opzichte van Valéry. Enfin, alle jezuïetenfinesse terzijde: zonder Benda's tekst te verminken - weglaten zou onjuist zijn geweest - hadden een voetnoot of haakjes om Valéry uitkomst kunnen brengen.

W.D. Kuik

Van Galen Last: satisfactie = optimisme (dus).

Antwoord: Satisfactie geeft lang niet altijd optimisme. Integendeel: tevreden mensen zijn meestal bijzonder benauwd de reden van hun tevredenheid verloren te zien gaan (een zekere welvaart en geborgenheid). Zij zijn eerder geneigd pessimistisch te staan ten opzichte van de toekomst. Men weet wat men heeft, niet wat men krijgt.

(Whels over de welvaartstaat)

Van Galen Last: Als algemene regel van het cultuurpessimisme is Kuiks verklaring in ieder geval onhoudbaar.

Antwoord: Heeft Kuik ook nooit zo gesteld. Wel heeft hij het als een bijverschijnsel gezien dat Swart niet had mogen vergeten.

Patrick Pollock Whels

Van Galen Last: De ellende van de roodhuiden in vergelijking met de ellende van het Europees industrieproletariaat. Het anders zijn, maar vermoedelijk niet minder. Antwoord: Het was meen ik Buret die al in 1840 opmerkte dat de industrie-arbeiders in Frankrijk en Engeland beroerder af waren dan de negerslaven op Jamaïca.

W.D. Kuik

De Tocqueville. Zie artikel Van Galen Last. Hoewel ik naar ik meen al voldoende heb uitgelegd dat mijn kritiek op de Tocqueville slechts aanvullend bedoeld was, vind ik het toch aardig om even in te gaan op de naar mijn smaak al te grote waardering van Van Galen Last. Gaf Swart hem vooral een religieus tintje (zie zijn boek pag. 58-60), Van Galen Last maakt hem tot een illusieloze maar glasheldere rationele figuur, die uitsluitend met de hoge en edele idealen ‘vrijheid’ en ‘waardigheid’ het staatkundig leven in zijn dagen tegemoet treedt.

M.i. bestaat ook nog zoiets als de ambitieuze politicus de Tocqueville, die na 1839 een rol heeft willen spelen en faalde. Dat maakt hem niet minder groot als theoreticus, maar wellicht zit er aan dat falen toch een kantje dat zijn pessimisme beinvloed heeft, wat minder rationeel maakt na zijn praktijkoptreden. Vandaar wellicht de veel hardere toon in zijn souvenirs en hier en daar brieven uit die tijd, terwijl hij in zijn andere geschriften bijzonder waardig en beheerst is.

[p. 18]

Enige voorbeelden:

Een beschrijving van Blanqui: ‘Het was op dit ogenblik dat ik, op zijn beurt, op het spreekgestoelte een man verschijnen zag dien ik alleen dien dag heb gezien, maar wiens herinnering mij altijd met walging en afschuw vervuld heeft. Zijn wangen waren bleek en flets; hij had witte lippen, een ziekelijk, boosaardig en smerig uiterlijk, een vieze doodskleur; zijn lichaam was als beschimmeld; linnengoed had hij blijkbaar niet aan, alleen een oude zwarte jas, vastgeplakt op spichtige, uitgeteerde ledematen; hij zag eruit of hij zijn leven in een riool^*) had doorgebracht en er zo uitgekropen was; men zeide mij dat hij Blanqui heette’.

Een zeer hatelijke beschrijving van een man die nu dacht ik wel anders bezien wordt.

Hetzelfde haalt hij uit met Louis Blanc, die, toegegeven, ook faalde, maar tijdens 1848 toch een wat waardiger rol heeft gespeeld en zich wel iets van de ellende heeft aangetrokken.

Aardig, en ook heel wat beminnelijker, is de beschrijving van Louis Napoleon, die later als Napoleon III de door de Tocqueville zo beminde vrijheid en waardigheid werkelijk in gevaar zal brengen.

Van Galen Last: De Tocqueville in zijn hart reactionair?

Antwoord: Ter illustratie:

‘Ik zal nu niet verder gewagen van de juni-gevechten. De herinneringen aan de laatste twee dagen zijn gelijk aan die der eerste en ik zou maar verwarren. Het is bekend dat de faubourg Saint-Antoine, het laatste bolwerk van den burgeroorlog, pas des Maandags de wapenen streek, d.w.z. op den vierden dag na den aanvang van den strijd. Eerst den ochtend van dien dag hadden de vrijwilligers van la Manche Parijs kunnen bereiken. Zij hadden grooten spoed betracht, maar zij kwamen van meer dan tachtig mijlen ver en door streken waar geen spoorwegen zijn. Zij waren ten getale van vijftien-honderd. Ik herkende onder hen, met ontroering, grondeigenaars, advocaten, dokters, landbouwers: mijn vrienden en mijn buren. Bijna de geheele oude adel van de streek had de wapenen opgenomen en maakte deel uit van de schare. En zoo was het in schier heel Frankrijk gegaan. Van het landjonkertje af, dat in zijn provincie zijn fatsoen het meest had weggegooid, tot aan de elegante en nuttelooze erfgenamen der groote huizen, allen herinnerden zich dat zij behoord hadden tot een oorloglievende en regeerende kaste, en overal gaven zij het voorbeeld van vastberadenheid en kloekheid, zóó sterk is de levenskracht in die oude aristocratische lichamen.

Dit was het verloop der Juni-dagen: noodzakelijke, maar noodlottige dagen. Zij bluschten in Frankrijk het revolutionnaire vuur niet uit, doch zij maakten ten minste voorloopig een eind aan wat men noemen kan het eigenlijke werk van de Februariomwenteling. Zij bevrijdden het vaderland van de overheersching der werklieden van Parijs en gaven het terug aan zèlfbeheer.

De socialistische theorieën hielden niet op den geest van 't volk te bekoren in den vorm van begeerige en wangunstige hartstochten en legden er het zaad van toekomstige omwentelingen’.

Souvenirs A. de Tocqueville

Misschien is een opmerking die Stendhal eens maakte wel verhelderend, en niemand zal deze man toch verdenken van een al te grote volksvriendschap.

‘Un noble, quoi qu'il en dise, ne peut plus être libéral. Il y a une guerre à mort contre les privilèges, et peut-on attendre de coeurs plus froids, et même en général d'aucun homme, d'agir contre ses intérêts’.

Marginalia sur Rome, Naples et Florence, 1818

De Sainte-Beuve vergelijkt Tocqueville met een arts die over de aard van de ziekte bijzonder fraai theoretiseert met een collega, terwijl de patient onderhand sterft. Waar ik aan toe zou willen voegen: en het dan de patient ook nog kwalijk neemt.

Van Galen Last (over de Tocqueville): de helderste politieke denker sinds Montesquieu.

Antwoord: M. Royer-Collard, complimentant l'auteur qu'il voyait pour la première fois, put lui dire que ‘son livre était le livre politique le plus remarquable qui eût paru depuis trente ans’. S'il est exact qu'il ait dit encore par une sorte de renchérissement: ‘Depuis Montesquieu, il n'a rien paru de pareil’, il aurait provoqué une comparaison qui ne servirait qu'à éclairer ce qui, au milieu de tous ses mérites, a manqué pourtant à l'auteur. Montesquieu, en effet, auquel l'ouvrage de M. de Tocqueville faisait naturellement songer, et dont il affectait de reproduire quelques-unes des formes, telles que la fréquence, la coupe des chapitres, leur intitulé, etc.

*) Niet alleen uit een riool, maar ook in een paar franse staatsgevangenissen, waar hij dusdanig behandeld werd dat zijn gezondheid na die tijd zeer te wensen overliet.

[p. 19]

Hans Vlek
(Van onze correspondent)

Als er dan niets meer is
wat lippen tot een glimlach plooien kan
en men tot het middel
waadt door de kwade gesprekken
van gisteren, dezelfde kamer,
mensen met een mond vol strooisel
waar alleen nog stervende grijsaards
brood van lusten, terwijl ook het patroon
van die gesprekken met dat van
het vloerkleed niet veranderd is,
dan dooft de kachel, wordt
het vuur uitgestoten en gaan de
kerkgangers in ons zwijgend naar bed.

Montesquieu est un philosophe politique supérieur, en ce qu'il est souverainement indifférent et calme, se plaçant dès l'origine au vrai point de vue de la nécessité et de la réalité des choses, s'y conformant selon les lieux, les climats, les races, sans y apporter en travers un idéal préconçu qui pourrait bien être une idole. Montesquieu, ami de la civilisation et de l'avancement humain autant que personne, n'avait pas sur l'origine des sociétés de ces hypothèses dites les plus honorables, mais qui s'interposent ensuite, pour les fausser et les faire dévier jusque dans les résultats directs de l'observation.

Sainte-Beuve

Van Galen Last: Over de privileges van de elite, de aristocratie van de geest, ter bescherming van hun onafhankelijkheid.

Antwoord: Deze zogenaamde aristocratie schijnt zich toch weer te buiten te moeten gaan aan privileges. Daar ben ik niet zo op gesteld. Onafhankelijkheid verkrijgt men door geest, niet door privileges.

W.D. Kuik

Van Galen Last: Over het profeterende van het pessimisme.

This is the sort of remark 1 like to make: Someone says to me: You are a pessimist.

‘Ah well’, I say, looking infernally deep, ‘pessimism is a good policy; it's like having your cake and eating it at the same time’.

Chorus: ‘Why?’

‘Because if the future turns out badly you can say, “I told you so”, to your own satisfaction, and if all is well, why you share everyone else's satisfaction’.

W.N.P. Barbellion

Van Galen Last: Honger billijkt veel.

Antwoord: Honger billijkt alles.

Patrick Pollock Whels

Van Galen Last: De sociale bewogenheid van Dostojewski.

Antwoord: Ik geloof dat men erg moet oppassen om Dostojewski dit te veel aan te wrijven. Aan zijn beschrijvingen van onrecht, misdaad etc. etc. zit ook een verlekkerd kantje.

Naar mijn mening had Van Galen Last beter Toergenjew kunnen noemen. Men leze memoires en het essay van Edmund Wilson over deze schrijver. Toergenjew was geen reactionair.

W.D. Kuik

Van Galen Last: Het opruimen van de sociale nood.

Antwoord: Die mogelijkheid bestond inderdaad, althans de eerste stappen daartoe had men zeker kunnen nemen.

The schemes for social reconstruction which he contemplated were certainly not carried out in the national workshops of that year. From the report of the Commission of Inquiry into the subject, subsequently instituted by the French Government, and from the History of the National Workshops, written by their director, Emile Thomas, it is perfectly clear that the national workshops

[p. 20]

were simply a travesty of the proposals of Louis Blanc, established expressly to discredit them. They were a means of finding work for the motley proletariat thrown out of employment during the period of revolutionary disturbance, and those men were put to unproductive labour; whereas of course Louise Blanc contemplated nothing but productive work, and the men he proposed inviting to join his associations were to give guarantees of character. It was intended, too, by his opponents that the mob of workmen whom they employed in the so-called national workshops would be ready to assist their masters in the event of a struggle with the Socialist party. A number of private associations of a kind similar to those proposed by Louis Blanc were indeed subsidised by the Government. But of the whole sum voted for this end, which amounted to only £ 120.000, the greater part was applied to purposes quite foreign from the grant. It was not the intention of the moving spirits of the Government that they should succeed. Moreover, the months following the revolution of February were a period of industrial



stagnation and insecurity, when any project of trade, either on the old or on the new lines, had little prospect of success. Under these circumstances, the fact that a few of the associations did prosper very fairly may be accepted as proof that the scheme of Louis Blanc had in it the elements of vitality. The history of the whole matter fully justifies the exclamation of Lassalle that ‘lying is a European power’. It has been the subject of endless misrepresentation by writers who have taken no pains to verify the facts.

It cannot be said that this plans obtained a fair hearing or a fair trial.

Kirkup over Louis Blanc

Samenvatting: Het uitgangspunt van de kritiek van Van Galen Last was verkeerd. Hij heeft een kritiek van Kuik op het werk van Swart verdraaid tot een studie over de Tocqueville, hetgeen geheel niet in de bedoeling lag van Kuik. Daarnaast meent hij te doen te hebben met een mensenvrindelijke middernachtszendeling. Hij zal me op mijn woord moeten geloven: dat ben ik niet. Op zijn vraag of ik me dan soms niet verkocht heb: natuurlijk, maar ik ben ook pessimist.

Whistler heeft eens gezegd: het is beter vijanden te maken dan ze af te maken en gedachtig aan de allerchristelijkste influisteringen van Patrick Pollock Whels: hebt uw vijanden lief, kwam ik tot het besluit deze samenspraak wat vriendelijk beeldend te beeindigen. Kleine geschenken onderhouden trouwens, enfin ik heb, dat mag ik wel zeggen, mijn vriend Slachters Keesje gevraagd enige tekeningen te maken die hij zal opdragen aan Van Galen Last, te weten van een Leesbril,

een Zandloper,

en een Vals Gebit.

Patrick Pollock Whels,
W.D. Kuik en anderen