Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 12]

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

De Bezige Bij houdt ieder jaar een nieuwjaarsreceptie met een bijzondere attractie. Dit jaar waren dat er zelfs twee, te weten een ‘ready made’ van K. Schippers (die weliswaar bij Querido uitgeeft, maar toen Querido vorig jaar zijn vermakelijkheidszaaltje opende werd dit verricht door Bezige-Bij-auteur Holsbergen, voor wat hoort wat), en een optreden van Johnny de Selfkicker, waarover straks meer. Zo'n nieuwjaarsreceptie van de B.B. is een soort boekenbal in klein bestek, met aftrek van de boekhandelaren en studentendelegaties (de aftrekbare lasten), en zonder verplichting komisch te dansen, hoewel Eddy Posthuma de Boer wel aanwezig was met zijn camera. Wie er allemaal waren weiger ik te melden, nu en dan zal wel een naam vallen, de volledige lijst is meer iets voor Barbarber, waarbij ik wel eens een onderverdeling in groepen zou willen zien. J.B. Charles, met wie ik een allergenoegelijkst gesprek over het ‘korte gedicht’ had gehad, opende de feestelijkheden met een speechje waarin hij Geert Lubberhuizen lof toezwaaide (‘bravo’, riep deze ad rem, dat maakt hem zo geliefd onder zijn vrienden), waarna Geert zelf een telegram voorlas dat die ochtend bij de B.B. gearriveerd was. Het is altijd verwonderlijk hoe Lubberhuizen op de juiste momenten (bij jubilea, herdenkingen en nieuwjaarsrecepties) de beschikking blijkt te hebben over brieven of telegrammen die maar voorgelezen hoeven te worden om een grote vrolijkheid los te slaan. Hij zal ze zelf wel fabriceren, als zijn bijdrage aan de Nederlandse literatuur. Het telegram maakte overigens een zeer authentieke indruk, kwam inderdaad uit Garderen, en was op 14 januari gedagtekend (dat klopte dus). De tekst ervan luidde: ter attentie van dhr. lubberhuizen - uw afwijzing heeft mij geschokt dat u dit positief opbouwend werkje niet uit wil geven noopt mij ertoe u te adviseren de naam uwer onderneming te wijzigen in de zoemende strondvlieg - c.h. gart garderen.

Het betrof (legde Lubberhuizenit) een werkje over de sexuele verhoudingen binnen een gezin - ‘wij dachten uit Garderen, en daarom minder geschikt voor het grote publiek’. Een verklaring die iedereen bevredigde. Vervolgens kreeg K. Schippers het woord. Tegen het gedruis van het monkeldemonkeldemonkel-publiek in (een publiek van allemaal mensen die zich dag in dag uit moeten uiten en dus weinig geneigd zijn te luisteren) las hij een tekst op, waarin hij La peau douce van Truffaut de beste film van 1965 noemde, omdat Truffaut bewust het misverstand uit de weg probeert te ruimen dat er zoiets als verveling zou bestaan, net als de Amerikaan Andy Warhol, die een film van achttien uur lengte maakte met alleen een close-up van de Empire State Building (op zichzelf overigens ook weer een concessie, want de Empire State Building is ontzagwekkend groot, een close up van achttien uur van een tuindershuisje in Dedemsvaart zou op mij meer indruk maken, maar enfin). Schippers stelde vervolgens voor te stoppen met de zogenaamde kunstfilm en terug te keren tot de cameravoering van de amateur. ‘Laten we alle zolders en kasten afzoeken naar films door wie-dan-ook over wat-dan-ook gemaakt. (...) Laten we kijken naar de opnamen door de man die alleen trams filmt die het eindpunt naderen. Of naar de shots van een oude man die thee drinkt in een tuin. Bij deze laatste film kan men pas werkelijk van een anonieme amateur spreken, want noch de acteurs, noch de cameraman zijn bekend. Iemand die voor de oorlog een filmpje voor ontwikkeling naar zijn filmhandelaar bracht, kreeg de film met deze oude man terug die hij nog nooit gezien had. Een bijna symbolische vergissing, die de cinematografische anonimiteit van dit meesterwerkje een prettig-natuurlijk en onnadrukkelijk karakter geeft’. Daarna volgde dit filmpje van anderhalve minuut, een ‘ready made’, althans ‘objet trouvé’ van voor de oorlog, gezinnetje in tuin, oude man, aan komen lopende man, amateurfilmpje. Een verdienste van deze bijdrage was dat zij kort duurde, wat niet gezegd kan worden van het optreden van Johnny de Selfkicker, die vervolgens enige gedichten ging voordragen en daartoe op een bank ging staan en de microfoon ter hand nam. Hij begon vervaarlijk, het gilde door de volgepakte ruimte, kreten om aandacht, die hij dan ook kreeg. De gedichten

[p. 13]

die hij daarna voorlas hadden iets bezwerends, iets van Under Milkwood, iets. Het effect werd wel voornamelijk bereikt door de geluidssterkte van de loudspeaker, vooral toen Johnny aan zijn geluiden begon, een nagebootste mitrailleur en andere kreten die we gewend zijn met het oerwoud te vereenzelvigen. Het publiek, toch ook bestaande uit bedaagde figuren als Aleida G. Schot, Victor van Vriesland en Willem Hussem, toonde zich eerder geshockeerd dan vermaakt, laat staan opgetogen en bevangen door ‘eerbied voor het oerwoud’. Opmerkingen als ‘ja hoor, en nu weer zoet zijn’ werden Johnny tegengeworpen, iemand (zo werd mij door een ooggetuige verzekerd) had midden onder de mitraillade (op zichzelf een virtuoos en wat mij betreft toch ook bezwerend nummertje mondacrobatiek) met de knokkels tegen de muur geklopt en ‘hear, hear!!’ gezegd (sotte voce, natuurlijk), en Lotte Rueting, helemaal in het groen gekleed, had tranen in haar ogen - wat haar heel goed en zachtzinnig stond - omdat ze zo'n intens medelijden met Johnny (de Selfkicker) had. Vermoedelijk meende Simon Vinkenoog iets te moeten ondernemen tegen dit klankbord van ongeloof en wenkbrauwfronsen, hij nam plotseling het ritme van Johnny over en schreeuwde (als een oververhitte cheerleader voorovergebogen, als moest hij een heel stadion opzwepen) kreten als ‘een dichter is ook een mens, een dichter is ook een mens, een dichter is ook een mens’ en soortgelijke bezweringsformules die uitmondden in constateringen als ‘een dichter moet ook schijten, een dichter moet ook schijten’, waardoor de gemoederen eerder geremd dan opgezweept werden, temeer omdat men bij Johnny de Selfkicker (aangekondigd, met microfoon in de hand, af en toe lezend in gedichten en per slot van rekening op een podiumpje staand) nog aan een optredend artiest kon denken, terwijl het bij Simon menens was: hij wilde met alle tovermacht die in hem was de oubollige scepsis van Johnny's toeluisteraars doorbreken, vernielen, ondersteboven werpen, maar dat lukte hem niet, beroemde schrijvers als H. Mulisch en C. Nooteboom beobachteten ongeëngageerd de hele broehaha, terwijl de Selfkicker (en dat was wel even touchant) zich tijdens Simons séance beduusd verweerde met een vergeefs pleidooi voor zichzelf: ‘Johnny de Selfkicker, Johnny de Selfkicker!...’. Na een paar minuten hield Simon echter op, kalmeerde, stak een sigaret op en begaf zich in gesprek met vrienden, waarna de Selfkicker de draad oppakte waar hij ongeveer gebleven was: ratatatatatatatatatatatata! Iemand hield hem een schaal met kaasblokjes voor als kalmeringsmiddel, maar hij smeet een handvol tussen het publiek (brood- en kaasvolk) en liet zich niet intimideren, een ander gooide een glas water in zijn gezicht, maar je blust geen branding met water, bovendien liep zijn optreden duidelijk af, de luidspreker kon het niet meer allemaal verwerken en reproduceerde de klanken met overslaande stem. Salvador Hertog, altijd van goede wil, drong zich naar voren en probeerde Johnny te bereiken met de tactische raad: ‘Doe die

[p. 14]

microfoon weg, John!’, maar John hoorde het niet, John ging door, het publiek begon zich te verspreiden en begaf zich naar een zijzaaltje of de gang om uit te puffen, en op een gegeven moment was Selfkickers batterij uitgeput en viel hij stil (om met Carmiggelt te spreken). Een experiment was mislukt: de Bezige Bij-auteurs zijn te stekelig, te weinig zoemerig om gezellig in te kunnen haken op zo'n happeningherrie.

Een paar weken geleden was de oude film Jody en het hertenjong op de televisie. Het verhaal wil dat G.K. van het Reve, jaren geleden toen hij aanzat aan tafel bij de familie Prinsen Geerligs ter gelegenheid van de uitreiking van een Reina Prinsen Geerligsprijs, als antwoord op een enthousiaste omschrijving van deze (oersentimentele) film door mevrouw Prinsen Geerligs zich de woordspeling ‘Herty het jodenjong’ liet ontvallen. Dat viel niet zo best, waarom mag Joods weten (misschien verstond men: ‘Herzl, het jodenjong’).

Een ingezonden stuk van mevrouw B.J.J. Braam-Pater uit Bussum betreffende de morgenwijding van mej. ds. Westerouen van Meeteren over wat zij zelf een heel geestig gedicht van C. Budding (zonder diens h') noemt, maar niet gepast acht voor een morgenwijding. Zij schrijft dan: ‘Uit het hoofd geciteerd was de inhoud van het gedicht als volgt: Op een zeer deftig gymnasium in Den Haag hangen naast een zeer deftig toilet twee trekkers. Bij die twee trekkers bevindt zich een aanwijzing, geschreven met zeer deftige letters: ‘Bij kleine spoeling gebruike men deze trekker en bij grote spoeling de andere’. Daaronder heeft een geestige gymnasiast geschreven ook met deftige letters: ‘In twijfelgevallen raadplege men de rector’. - Tot zover de korte inhoudsopgave van Buddingh's gedicht door mevrouw Braam-Pater. Geen potsierlijke weergave, ik haast mij dit te zeggen, maar toch met genoeg verschuivingen om het aantrekkelijk te maken even Buddingh's hele gedicht te citeren:

van september '35 tot juni '38
studeerde ik middelbaar engels a.
de lessen werden gegeven
in het gymnasium
aan de laan van meerdervoort te den haag.
het was een zich deftig voordoend

gebouw:

de stortbak van de w.c.
had dan ook twee deftige trekkers,
er hing een stukje ivoorkarton naast

waarop in deftige drukletters stond:

‘voor grote spoeling gebruike men de lange trekker
voor kleine spoeling gebruike men de korte trekker’
een vermoedelijk iets minder deftig

iemand had eronder geschreven:

‘in geval van twijfel
wende men zich tot de rector’

moraal:

ga niet bij het onderwijs,
en als u toch bij het onderwijs gaat
word dan liever geen rector

U ziet, mevrouw Braam-Pater heeft het er helemaal niet zo gek afgebracht voor iemand die het gedicht terloops en voor het eerst hoorde, alleen heeft zij de inhoud iets deftiger gemaakt dan zij was. ‘Een zich deftig voordoend gebouw’ werd bij haar ‘een zeer deftig gymnasium’. De deftige trekkers van Buddingh' ontslaat zij weliswaar van hun deftigheid, maar diens ‘stortbak van de wc’ wordt bij haar ‘een zeer deftig toilet’, en B's ‘deftige drukletters’ zijn in haar herinnering achtergebleven als ‘zeer deftige letters’. En terwijl Buddingh' (mijns inziens terecht) veronderstelt dat de aanvullende zin ‘in geval van twijfel wende men zich tot de rector’ geschreven werd door ‘een vermoedelijk iets minder deftig iemand’, herinnert mevrouw Braam-Pater zich een ‘geestige gymnasiast’ die ‘met deftige letters’ schreef (hij schreef dan ‘in twijfelgevallen raadplege men de rector’, wat ook weer iets omzichtiger en deftiger is dan Buddingh's formulering). Zij besluit haar ingezonden stuk met de woorden: ‘Voor een begaafd spreekster als ds. Westerouen van Meeteren is, moet het toch niet moeilijk zijn de klip van de trivialiteit te omzeilen?’ Zij zelf heeft Buddingh's triviale klip onbewust omzeild door alles iets deftiger voor te stellen dan het was.