Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 26]

De aarde een kubus
Raoul Chapkis

Toen Jan klein was wilde hij van de aarde een kubus maken. Toen hij ouder was geworden wilde hij dat nog. Hoe hij te werk ging om zijn doel te bereiken, en of hij dat doel bereikte, kunt u in dit boek lezen.

Nu vraagt u misschien: waarom wou Jan van de aarde een kubus maken? Maar daar gaat dit boek niet over. Er zijn wel allerlei rationalisaties in omloop. Zo zou het voor atlassenmakers wel makkelijker worden om zes zijkanten (een kubus heeft zes zijvlakken) in hun atlassen af te drukken in plaats van de twee ongemakkelijke halfronden waarvan niemand kan begrijpen hoe ze aan elkaar passen, om nog maar te zwijgen van die rechthoekige kaarten waar Groenland groter is dan heel Afrika en de Noordpool geen punt maar een streep.

Ook zou het leuk zijn als er bij maansverduisteringen (bij een maansverduistering trekt de schaduw van de aarde over de maan; daarom gebeurt het altijd 's nachts), het zou leuk zijn als er bij maansverduisteringen een rechthoekige schaduw over de maan kwam. (Het is waar dat Jan in het diepst van zijn hart ook die maan tot een regelmatige kubus wilde maken, maar hij is een realist en beperkt zich tot de aarde.)

Een derde verklaring is ingewikkelder, maar ook mooier. Als de aarde kubusvormig was, dan zouden de acht hoeken (een kubus heeft acht hoekpunten) eigenlijk acht bergtoppen zijn waarvan men, de zwaartekracht volgend, naar beneden kon glijden naar het midden van een van de zijkanten. Elke zijkant zou dus een dal zijn tussen vier bergen (een zijvlak van een kubus heeft vier hoekpunten). Van één berg zou drinkwater in de vlakte kunnen stromen. Van de derde berg zou etenswaar in de vlakte kunnen stromen. Van de vierde berg zouden kleinere artikelen als drinkglazen, servetten, warme sokken, pocketboeken en blokfluiten in de vlakte kunnen stromen. In het middelpunt van ieder zijvlak zit een gat, waarin alle resten als gedronken water en alcohol, gegeten hapjes, besmeurde servetten en gebroken fluiten verdwijnen. Een pomp middenin zorgt voor een regelmatige stroom uit ieder van de vier bergtoppen. Het is maar een idee, en ik wijs er met nadruk op dat Jan nooit gezegd heeft dat hem zulk een inrichting voor ogen stond. Zijn doel was, zoals ik al zei, van de aardbol een aardkubus te maken. Wat andere mensen daar voor voordelen in zagen interesseerde hem eigenlijk niet. Maar hij had hun hulp natuurlijk nodig, zodat hij dergelijke ideeën, en er werden er wel gekkere geopperd, nooit tegensprak.

Er waren ook mensen die de verklaring voor Jans ideaal in een heel andere richting zochten. Zo vertelde men wel dat hij in zijn puberteit een vreselijke ervaring had opgedaan met een meisje waarvan de zeer ronde vormen hem nu inspireerden tot zijn plan ter afvlakking van de wereld. Nu schijnt er inderdaad in Jans jeugd wel een onaangenaam voorval met een meisje te zijn geweest. Maar wie heeft dat niet gehad? En waarom is er dan nooit iemand anders op Jans idee gekomen? Trouwens, Jan is er heel goed overheen gekomen: hij is gelukkig getrouwd en heeft twee zonen en een dochter. Een van die zonen zal trouwens nog een belangrijke rol in ons verhaal gaan spelen. Hij was het immers, die met gevaar voor eigen leven de zogenaamde ‘Oeral’-rib (een kubus heeft twaalf zijribben) verdedigde tegen de in opstand gekomen Koerden, die er bezwaar tegen maakten dat ze hun land uit zouden tuimelen. Maar dat is een verhaal dat pas veel later aan de orde komt.

Hoe vreemd het ook klinkt, er waren ook mensen die in Jan allerlei egoïstische motieven vermoedden. Hij zou financiële belangen hebben bij bulldozermaatschappijen, en grootgrondbezitters zouden hem als stroman gebruiken. Dat is volslagen nonsens. Natuurlijk moest Jan wel veel met bulldozermaatschappijen en grootgrondbezitters onderhandelen, want hoe krijg je anders die aarde vierkant? Maar om te zeggen dat hij er geldelijk op vooruit zou gaan is laster. We zullen integendeel zien welke offers hij voor zijn ideaal heeft moeten brengen.

Anderen, die wel wilden geloven dat hij het voor een goed doel deed, meenden toch dat er iets achter moest zitten. Zo schreef het Engelse blad Encounter dat zijn bedoeling waarschijnlijk was om de aardbewoners door dit enorme werk, dat vele jaren zou nemen, tot vrede te bewegen. Mensen die samen werken vechten niet, zo redeneerde

[p. 27]

het blad. Maar het vervolg van de geschiedenis toont helaas dat de mensen niet wilden samenwerken, en dat Jans plan in plaats van wereldvrede zelfs alom strijd veroorzaakte. Ik breng dit verdrietige aspect maar vast in alle objectiviteit naar voren. Hoe dankbaar wij Jan misschien ook moeten zijn voor zijn doorzettingsvermogen en zijn wijde blik, we mogen toch niet vergeten dat dit grote ondernemen ook heel wat slachtoffers heeft gevergd die anders misschien nog steeds op een bolle aarde zouden rondlopen. Het is het oude probleem: mag een mooi ideaal mensenlevens eisen? Dit probleem laat ik geheel aan de individuele lezer over.

Het was op een winderige dag in november dat Jan zijn arbeid begon. Zijn plan stond hem duidelijk voor de geest, hij had het ook in den brede aan iedereen uiteengezet, en wie niet mee wou doen moest het zelf maar weten; hij, Jan, begon. Op school had hij eens een stukje uit het Frans moeten vertalen waarin verteld werd over een Amerikaanse president die een kersenboom in de tuin van het Witte Huis wilde hebben. Toen een deskundige hem vertelde dat het vijftig jaar zou duren voor een kersenboom vruchten draagt (hier moet een misverstand in het spel zijn: zo lang duurt het niet, maar zo herinnerde Jan zich het) zei die Amerikaanse president: ‘Plant hem dan vanmiddag nog.’

Zo wilde Jan ook onvervaard beginnen. Hij had een grote tuin, en die zou hij piekfijn tot een onderdeeltje van het kubuszijvlak maken. Eigenlijk, zo dacht hij, had ik er al veel eerder mee moeten beginnen. Waarom eerst aan iedereen mijn plan uiteenzetten? Ik had gewoon aan het werk moeten gaan. Mijn voorbeeld zou dan door miljoenen zijn gevolgd, en de aarde was misschien nu al een kubus geweest. Nou ja, dat was nakaarten. Het was nooit te laat om te beginnen. Hoewel, het was al half drie in de middag, en de dagen zijn al aardig kort in november. Toch voelde Jan er niets voor om in de warme kamer te blijven zitten en pas de volgende ochtend aan te vangen.

Er stonden heel wat mensen te kijken toen Jan met een schep naar buiten kwam. De televisie was er natuurlijk ook. Maar Jan voelde niets voor een discussie met een van die scherpe jongemannen die altijd leuk probeerden te zijn op zijn kosten. De tijd van discussiëren was definitief voorbij, de tijd van actie was gekomen.

Dat vond kennelijk ook de man die we, voor we zijn werkelijke identiteit prijsgeven, voor het gemak maar Christiaan zullen dopen (zo heet hij dus niet). Christiaan is de grote tegenspeler in dit boek, en het is eigenlijk verwonderlijk dat hij nog niet eerder ter sprake kwam. Om het maar zonder omwegen te zeggen: Christiaan voelde niets voor Jans plan. Hij stond er niet, zoals de meeste mensen, onverschillig tegenover, neen hij was er vierkant tegen. Christiaan bevond zich die novembermiddag onder het publiek dat op het grasveld voor Jans huis was samengedromd en waarvan niemand vermoedde welke onheilspellende dingen hij in de zin had. Niemand zag ook het voorwerp dat hij in de rechterzak van zijn regenjas droeg. Trouwens, die middag was Christiaan nog niets van plan. Een onmiddellijke actie van zijn zijde, en dat onder het alziend oog van de televisie, zou van Jan wel eens een martelaar kunnen maken en vele mensen, wie het niet kon schelen hoe de aarde eruit zag, zouden dan wel eens de underdog te hulp kunnen snellen en met hem mee graven. En dat wilde Christiaan nu juist tot elke prijs vermijden. Want het was voor iedereen duidelijk dat Jan zijn project nooit in zijn eentje, of laten we zeggen met zijn familie, zou kunnen voltooien.

Zei ik al dat het een winderige dag was? Het woei zelfs verschrikkelijk en ik (ja lezer, het hoge woord moet er maar uit: ik was ook onder dat publiek die middag, en ik kan dus naar waarheid zeggen dat ik de hele geschiedenis die in dit boek verhaald zal worden vanaf het allereerste ogenblik heb meegemaakt. Niet dat ik me ooit actief aan de zijde van Jan, laat staan aan de zijde van Christiaan heb geschaard, dat niet, maar dat neemt niet weg dat mijn sympathie toch wel duidelijk naar een van deze twee antagonisten uitgaat. U kunt waarschijnlijk nu wel raden naar welke. Dat betekent echter niet dat ik niet mijn uiterste best doe om de hele historie zo objectief mogelijk uit de doeken te doen, met een open oog, ook voor de tekortkomingen van de eigen held) was blij toch maar mijn warme sjaal te hebben omgedaan.

Jan had het minder koud, want de televisielampen brandden dichtbij hem toen hij naar het perkje aan de rand van het grasveld liep terwijl hij inwendig, dus zonder dat iemand het kon horen, neuriede:

Graven jan, graven jan
Daar wordt de aarde mooier van

want dat was het deuntje dat hem al een hele tijd door het hoofd zeurde en waarvan hij zich niet meer kon losmaken. De menigte week wat terug op verzoek van een van de televisiemensen. Jan keek naar het perkje waar hij zou beginnen, en toen keek hij naar de vier richtingen waar eens de vier bergtoppen zouden komen te liggen (door de

[p. 28]

grote afstand zijn die toppen niet zo hoog, maar ze zijn bij helder weer toch duidelijk te zien). Ook dacht hij even aan zijn dappere vrouw die hem, toen hij daarnet de kamer verliet, nog heel even een kneepje in zijn rechterbovenarm had gegeven als om te zeggen: ik sta achter je, Jan. Toen pakte hij de schop in beide handen, terwijl in hem klonk:

Graven jan, graven jan
Daar wordt de aarde mooier van.

Christiaan had zich wat opzij opgesteld, buiten bereik van de tv-camera's, zijn rechterhand voelde het voorwerp in de rechterzak van zijn regenjas.

Jan was al een keer begonnen te scheppen, maar toen bleek er een verbindingskabel niet goed te liggen en moest er een andere camera ingeschakeld worden, zodat hij de eerste schep nog eens over moest doen. Juist wilde hij die eerste schep doen, toen een ieder verschrikt het hoofd optilde en de lucht inkeek.

(wordt vervolgd)