Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 34]

Verzekering tegen naïveteitsschade
H. Drion

Het is natuurlijk een dwaasheid Mary McCarthy te gaan vergelijken met Balzac. En ook wel een beetje onbillijk tegenover Mary McCarthy. De enige reden die ik voor deze dwaasheid kan aanvoeren is dat ik kort geleden naar een vakantie op de Veluwe zowel een roman van Balzac als een van Mary McCarthy had meegenomen. Van Balzac was het La muse du département en van Mary McCarthy de befaamde bestseller The group.

La muse du département behoort niet tot de grootste romans van Balzac - waarbij het woord ‘grootste’ zowel in zijn kwalitatieve als in zijn kwantitatieve betekenis kan worden genomen - maar het dateert wel duidelijk uit zijn rijpste periode, die tussen '35 en '48. Het thema is dat van de vrouw die zich geestelijk superieur voelt - in dit geval niet ten onrechte - boven haar kleingeestige provinciale milieu. Een thema dat Flaubert later op zijn eigen manier weer op zou nemen in Madame Bovary. Balzac zelf had het gegeven al eerder gebruikt in zijn voortreffelijke roman over de intriges in een ambtelijk bestaan, Les employés, die trouwens eerst onder de titel La femme supérieure was verschenen.

The group is, als ik me niet vergis, Mary McCarthy's laatste roman. Het behandelt zoals men weet de levens van een clubje oudstudenten van het befaamde Vassar College, befaamd in het bijzonder om zijn sociale standing. Door verschillende recensenten is deze roman haar beste boek genoemd. ‘By far her best book’ heeft Cyril Connolly - volgens de omslag van de Signet-editie - ervan geschreven. Ik moet zeggen dat dit oordeel mij ernstig heeft doen twijfelen aan het literaire onderscheidingsvermogen van deze criticus, een twijfel die trouwens al eerder bij me was opgekomen bij de lezing van zijn vooroorlogse Enemies of promise. Hoe iemand The group als literair werk hoger kan aanslaan dan het eerdere The company she keeps of ook dan The charmed life is mij onbegrijpelijk, hoe amusant - in sommige hoofdstukken meer dan dat - The group ook grotendeels moge zijn.

Als roman heeft het boek de zwakheid dat het aan de ene kant wel pretendeert een roman te zijn, maar dit aan de andere kant niet is. Het is eerder een bundeling van schetsen over de individuele levens van een aantal jonge vrouwen, schetsen die nog wel eens ontaarden in psychologische ‘case studies’, en die alleen bij elkaar worden gehouden doordat deze vrouwen in hun collegetijd in Vassar samen een club hebben gevormd en ook daarna nog een min of meer sterke onderlinge band hebben behouden. Potgieter zou deze bundel schetsen ongetwijfeld hebben gerangschikt onder de uitingen van de ‘kopieerlust des dagelijksen levens’. In zoverre is The group een Amerikaanse - zéér Amerikaanse - en zoe eeuwse - zéér zoe eeuwse - pendant van de oerhollandse en oernegentiende-eeuwse Camera obscura.

Dat zeer Amerikaanse - nog meer dan het zoe eeuwse - van The group komt in het bijzonder, maar zeker niet alleen tot uiting in de duidelijke invloed van de theorieën van Freud. In zó ver geeft dit boek ook een illustratie van de over het algemeen schadelijke invloed die de verbreiding van deze theorieën heeft gehad op de letterkunde van de landen met een protestants georiënteerde cultuur. De Victoriaanse taboes zijn vruchtbaarder geweest voor de literaire creatie (Dickens, Emily Brönte, Hawthorne) dan de Freudiaanse wetmatigheden die er gedeeltelijk voor in de plaats zijn gekomen, wat nog niet wil zeggen dat we de opruiming van de taboes, voorzover zij heeft plaatsgevonden, zouden moeten betreuren. Maar dit is een chapiter op zichzelf.

Dit alles heeft me intussen niet veel nader gebracht tot de vergelijking van Balzac en Mary McCarthy, waarmee dit verhaal begon, en nog minder tot een verklaring van de, ik geef toe, misschien wat dubbelzinnige titel. (Die dubbelzinnigheid is dan een stukje naïveteitsschade te mijnen laste dat ik tegenover de lezers van dit blad wel onverzekerd durf te laten)

Tot de vergelijking ben ik gekomen doordat ik - zoals ik al zei - van beide schrijvers een boek voor mijn vakantie had meegenomen en doordat ik toen beide boeken min of meer door elkaar heb uitgelezen. Dat bracht mij tot de vraag - het soort vraag

[p. 35]

waarop ik meestal te lui ben om een antwoord te zoeken - wáár het nu in zit dat deze minder bekende roman van Balzac zo onmiskenbaar veel belangrijker is dan Mary McCarthy's succesboek.

Niet in een geringer vakmanschap. Er is geen twijfel aan dat Mary McCarthy het schrijversambacht op een bewonderenswaardige wijze beheerst, zoals dat trouwens van veel van de moderne Amerikaanse schrijvers gezegd kan worden, soms zelfs zo dat het vakmanschap gaat hinderen, als het tot een te gaaf produkt leidt. Daartegenover vertonen Balzacs romans, zeker in de ogen van de lezers van vandaag, bijna alle wel technische gebreken waaraan een Mary McCarthy zich niet meer schuldig zou maken. Want het zijn niet alleen de wetenschappen en de techniek die zich de afgelopen eeuw hebben ontwikkeld. Ook het literaire ambacht heeft, zij het op minder spectaculaire wijze, in die periode nog vorderingen gemaakt.

The group moge van onmiskenbaar vakmanschap getuigen, de compositie ervan - ik merkte het al op - is niet sterk. Maar erg overtuigend klinkt ook dit niet als het erom gaat de superioriteit van Balzacs schrijverschap aan te geven. In de eerste plaats kan men ter verdediging van The group aanvoeren, dat het niet de bedoeling van de schrijfster behoeft te zijn geweest dit boek als een roman te presenteren. Verschillende van de hoofdstukken zijn eerst als afzonderlijke schetsen in de New Yorker verschenen. Bovendien, en dat zou het verwijt juist in dit verband dubbel onrechtvaardig maken: ook de compositie van Balzacs romans is niet altijd hun sterkste kant. Het zou dan ook moeilijk zijn vol te houden dat zich juist op grond van een betere compositie achter La muse du département een schrijver van groter allure laat raden dan de overigens evident bekwame en intelligente schrijfster die Mary McCarthy is.

Wat is het dan wel? In zekere zin zou men kunnen zeggen dat de andere orde van kwaliteit van een Balzac zich juist verraadt in zijn zwakke plekken. Of beter, zij verraadt zich in het feit dat Balzac niet aarzelt zich voortdurend bloot te geven, iets wat een Mary McCarthy nooit, althans zo weinig mogelijk zal doen. Bij háár zal men niet licht de kans krijgen, zoals Balzac die zo rijkelijk biedt, dat men haar op naïveteit kan ‘betrappen’. Zij heeft zich tegen dat gevaar - waarvan ze zich juist als Amerikaanse zo sterk bewust is - in The group verzekerd door volledig ‘via haar personages’ te schrijven. Iedere mogelijke naïveteit komt zo automatisch op rekening van die personages: zij zijn haar verzekeraars.

Ik zei dat Balzac er nooit voor terugdeinst zich als schrijver bloot te geven. De naïveteiten liggen dan ook voor het oprapen in de Comédie humaine. La muse du département geeft hiervan nog niet eens de meest opvallende voorbeelden. Maar neem zijn veel beroemdere roman Le père Goriot, met het befaamde slot waar de jonge Rastignac - van zijn jeugdillusies ‘genezen’ - vanaf de begraafplaats van Père-Lachaise zijn uitdaging aan de maatschappij de wereld inslingert: ‘Il lança sur cette ruche bourdonnante un regard qui semblait par avance en pomper le miel, et dit ces mots grandioses: A nous deux maintenant!’

‘Ces mots grandioses’. Men zou Mary McCarthy zo iets moeten zien neerschrijven! Een van haar romanfiguren zou het nog hebben kunnen zeggen. Daar kan men dan zoveel knipogen bij denken als men wil. Maar voor eigen rekening? Ze zal gek zijn! En omdat ze niet zo gek is, is ze ook geen Balzac.

Er is één passage in The group waar de schrijfster zich wél even blootgeeft. Het is aan het slot van het onbelangrijke hoofdstuk dat handelt over de vraag of Priss Hartshorn Crockett haar baby in het ziekenhuis zelf zal voeden. Die vraag is voor haar bevestigend beantwoord door haar man, een ambitieuze jonge medicus met eigen theorieën. Het hoofdstuk eindigt met de volgende woorden, die nu eens kennelijk de eigen gevoelens en gedachten van Mary McCarthy uitdrukken: ‘In reality, what she had been doing was horrid, and right now, in the nursery, a baby's voice was rising to tell her so - the voice in fact that she had been refusing to listen to, though she had heard it for at least a week. It was making a natural request, in this day and age she was asking for a bottle’.

Hier geeft de schrijfster zichzelf bloot. Of liever, en deze nuance is essentieel: hier geeft zij een eigen standpunt bloot. Het is nog altijd niet de schrijfster McCarthy die zich riskeert, maar de moraliste. Ze bepaalt een standpunt in een intellectuele controverse.

Met de durf om naïef te zijn maakt men nog geen groot schrijver, maar zonder die durf brengt men het nooit verder dan de intelligente satyricus of de voortreffelijke verteller: een Somerset Maugham of een Mary McCarthy, of een combinatie van beiden. En laten we het als Hollanders toegeven: dat is al heel wat meer dan de meesten bereiken.