Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 3]

[218]

De zoete geur van het riool
J. Pen

Het is een gemeenplaats dat de Nederlandse journalistiek tamelijk fatsoenlijk te werk gaat en die gemeenplaats is nog waar ook, als we onze eisen tenminste niet al te hoog stellen, of als we, wat op hetzelfde neerkomt, het peil van de Nederlandse bladen vergelijken met dat in het buitenland.

Toch is ook ons land behept met enkele dag- en weekbladen waaruit de reuk van het journalistieke bederf opstijgt - de geur die zo goed is voor de oplaag. Ik noem geen namen (in dit hele stuk niet, behalve van bladen die mij sympathiek zijn en genoemd mogen worden), maar de lezers van het Hollands Maandblad weten wel zo ongeveer waarover het gaat. Helaas is deze groep van goede verstaanders klein en die der inhaleerders van de geur der verrotting groot. Bladen moeten concurreren om de gunst van de lezer, en dat schept een voortdurend gevaar van infectie. Ook nemen bladen journalisten van elkaar over.

Er zijn nog andere oorzaken van het infectiegevaar die moeilijker te identificeren zijn - de ‘geest van de tijd’ of zo - maar zoveel is zeker dat slecht geld goed geld uitdrijft, en deze wet van Gresham geldt ook wel een beetje in de publiciteit. Ons land wordt aanstonds verrijkt met één, twee of drie boulevardbladen, en er is ons aangezegd geworden dat er ‘affaires’ zullen worden behandeld - het klinkt omineus maar het kan nog meevallen. Zorgelijker vind ik dat in één van de fatsoenlijkste weekbladen in Nederland - voor mij hét fatsoenlijkste - artikelen staan die de zoete geur verspreiden.

Om duidelijk te maken op welk verschijnsel ik doel het volgende. Het publiek leest graag over intrigues en over mensen, dat is trouwens hetzelfde. Intrigues kunnen een belangrijke inzet hebben, en ze vormen dan in zekere zin nieuws; en iedere belangrijke inzet is omgeven met intrigues. De persoonlijke vervlechtingen zijn nooit zonder betekenis en soms belangrijk. De journalist kan er dus niet aan voorbijgaan, en ieder die in het krantenvak thuis is weet dat journalisten dat ook allerminst doen. Maar hij behoort over de persoonlijke kant van de persoonlijke vervlechtingen, als u begrijpt wat ik zou kunnen bedoelen, niet of met de uiterste terughoudendheid te schrijven. Alleen als het hard nodig is, en dan nog geen woord meer dan uit die noodzaak voortvloeit.

Waarom die terughoudenheid? Wie dat niet begrijpt hoeft niet verder te lezen; hij begrijpt waarschijnlijk ook niet wat het zeggen wil in een vrij nederland te leven.

Sommige bladen houden zich niet aan deze regel. Meestal leidt dat tot niet veel anders dan onschuldige roddel, waarbij weinig ter zake doende informatie wordt verstrekt over iemands haarkleur, leeftijd, schoenenmaat etc. Maar er zitten irritante kanten aan, wat ik mag verduidelijken met het navolgende persoonlijke roddelstukje, dat overigens meer met de rest te maken heeft dan de oppervlakkige lezer zou denken.

Enige tijd geleden vroeg een weekblad, dat ik uit ervaring weet te moeten wantrouwen, mij om een interview over een onderwerp dat ik nu maar in het midden laat. Vanwege het belang van dat onderwerp heb ik het gedaan (alles wat volgt is dus eigen schuld, zal de lezer terecht opmerken).

Twee van de boys kwamen, als heer gekleed, bij mij thuis (één had zelfs een vest aangetrokken) en we voerden, ten overstaan van een bandrecorder, een lange en vrij losse conversatie. Los, omdat ik uiteraard had bedongen het stuk te corrigeren voor het in 't lood ging. Dat bleek trouwens niet nodig, want ze hadden het opnameapparaat verkeerd ingesteld; het reproduceerde achteraf alleen marsmuziek en een reportage over vliegtuigen.

Omdat de bezoekers het moeilijk vonden

[p. 4]

het gesprek uit het hoofd te reproduceren en ik geen twee keer over 't zelfde wou praten was de situatie even moeilijk; maar vooruit, ik ben achter de machine gaan zitten en heb het hele interview uitgetikt zoals het volgens mij had moeten zijn, inclusief de puntige vragen die naar mijn mening gesteld hadden kunnen worden en waar ik dan zo tersnede op antwoordde, en inclusief de komische interjecties die zo'n interview zo'n schijn van authenticiteit kunnen geven. Op papier ben ik trouwens veel meer ad rem dan in werkelijkheid.

Door dit huiswerk - scrvice, nietwaar - vertoefde het tweetal een hele tijd in onze woning, was er getuige van hoe ik, door hun toedoen, niet mee kon naar de weekendboerderij, vernam ook hoe onze kinderen heten en wat zij van die boerderij vinden, en zo meer.

Het interview werd netjes gepubliceerd, maar het weekblad kwam een tijdje later met een op zichzelf wel aardig stukje over mensen die er weekeindhuisjes op na houden. Dat vermeldde hoe een van die mensen heet, wat zijn kinderen (leeftijd, naam) van het buitenleven vinden en zo meer. Een kleine bijdrage tot de openbare kennis van het hoogstinteressante leven van hoogstinteressante tijdgenoten, en geen man overboord, maar misschien kunt u zich toch wel voorstellen dat er bij ons thuis even een weinig toeschietelijke geest heerste jegens het weekblad dat hier ongenoemd blijft. Toegegeven dat men dit soort volk niet in huis moet halen, maar moeten we dan ons steeds op de kwade kansen instellen?

Het weekblad, dat zoveel persoonlijke roddel in zijn affaires doet maar hier verder ongenoemd blijft, maakt school. Bij ons in Holland, zoals de achterpagina van Vrij Nederland heet, is een voorbeeld. De rubriek bevat korte, informatieve samenvattingen van kleine gebeurtenissen, meestal met een intrigue-achtig karakter. Het leest lekker. Het personeel van de handeling heeft in de regel geen reden tot klagen over de wijze waarop ze in de krant komen - er zijn uitzonderingen, maar dan hebben ze het vaak wel erg bont gemaakt en zijn ze zelf begonnen met publieke aandacht te trekken. (Voorbeeld: het stukje over de heer S. in VN van 28/8. Ik kort zijn naam af, zij doen dat niet.) Ik bedoel dan ook niet te zeggen dat deze rubriek de grenzen van het fatsoen overschrijdt, maar de formule - interessant voorval plus persoonlijke ‘angles’ - nodigt uit om over de schreef te gaan.

Dit laatste gebeurt naar mijn mening wel enigszins in een uitvoerig artikel in VN van enkele maanden geleden over beweerde misstanden aan de economische faculteit van de Amsterdamse universiteit. Daarin werden enkele reële moeilijkheden, waar overigens iedere faculteit aan elke universiteit mee zit (studieduur, huisvesting), beschreven in samenhang met allerlei persoonlijke kwesties die er niets of weinig mee te maken hadden, die ten dele pijnlijk voor sommige betrokkenen waren en die de indruk moesten wekken dat het daar aan die faculteit een janboel was.

Het stuk was buitengewoon smakelijk geschreven en wie niet beter wist zou haast gaan geloven wat er in stond. Een ingezonden stuk van de voorzitter van de faculteit kon die indruk natuurlijk niet wegnemen; daarvoor was heel andere taal nodig geweest, en dan nóg.

Nu wil ik niet beweren, dat er enige faculteit is Nederland is waar alles vlekkeloos toegaat; integendeel, als een handige journalist even prikt en trekt kan hij twintig zulke artikelen schrijven. Ook zonder prikken en trekken en geen handig journalist zijnde kan ik over de redactie van VN ook wel zoiets maken. Ik bedoel maar: het is niet duur, dit soort journalistiek, en er is geen belang mee gediend, integendeel, behalve dat van de circulatie van het eigen blad, wat ik in het bijzondere geval van Vrij Nederland overigens een respectabel belang vind.

Terwijl over het genoemde stuk nog twijfel kan bestaan is het buiten kijf dat Het Drama Van Het Jongeren Vrijwilligers Programma (VN van 28/8) lelijk riekt, en zulks niet zozeer vanwege de daarin onthulde misstanden. Die komen er op neer dat er bij de organisatie van de uitzending der vrijwilligers nogal wat rammelt, hetgeen voornamelijk wordt toegeschreven aan de persoonlijke eigenaardigheden van de chef van het bureau van het J.V.P.

Voorzover het artikel de personeelswisselingen en beleidsdaden van dat bureau beschrijft gaat het allemaal nog wel - al kan men zich afvragen waarom er zo vervelend geschreven moet worden over het middagdutje van een eerzaam ambtenaar die een zwakke gezondheid heeft, maar de reuk van de adellijke journalistiek wordt penetrant als van de verhouding tussen opgemelde chef en een zijner medewerksters wordt verhaald. Uitvoerig licht de schrijver ons in over hun hartelijke begroeting op het Parijse vliegveld, over het bordje Prière de ne pas déranger dat ze op hun deur hadden gehangen, over wat de portier zei van het tweetal, wat de telefoniste zich liet ontvallen, wat bezoekers zagen toen zij de deur openden, en zo voorts.

[p. 5]

De weëe geur van het stuk neemt toe als men bedenkt dat (a) de schrijver zegt: de affaire ‘zou hier nooit aan de orde zijn gekomen als het een volledige privé-aangelegenheid zou hebben betroffen’ - hij schrijft immers in het belang van het Jongeren Vrijwilligers Programma! - maar dat (b) mej. X, zoals zij fijngevoelig wordt genoemd, al maanden geleden ontslag heeft genomen (na aandrang). Wát er thans ook scheef zit bij het bureau van het J.V.P., niet meer de ambtenares X. Nog zo'n trekje: het is heel tactvol om de uitdrukking ‘juffrouw X’ te gebruiken, maar minder fijn om in hetzelfde stuk de functie te vermelden die haar vader bij Buitenlandse Zaken vervult.

Het wil er overigens bij mij niet in dat iemand in ernst kan menen dat dergelijke publiciteit een organisatie goed zal doen - en niet vrij van schijnheiligheid is dan ook de opmerking in het artikel dat het gelukkig geen buitenstaander was die naar juffrouw X vroeg en van de telefoniste te horen kreeg ‘ze zal wel bij de heer Y op schoot zitten’. Dank zij VN weten nu duizenden buitenstaanders ervan. Proficiat.

Ik besef, welke argumenten er tegen mijn bezwaren kunnen worden ingebracht. Het ligt voor de hand om te zeggen dat ik een



voorstander ben van de doofpot. Over toestanden in de ambtenarij en de faculteiten moet worden gezwegen. Maar dat bedoel ik niet; ik zeg het maar ten overvloede. Waar een publieke zaak met publiciteit gediend kan worden moet van geval tot geval ernstig worden bezien hoever men wil gaan met onthullingen. Een boek als A. Sampson's Anatomy of Britain hangt van onthullingen aan elkaar, en dan echte: een systematisch exposé van machtsverhoudingen en menselijke verhoudingen.

Wat men niet moet doen - het is triviaal om te zeggen - is: lekker een eind weg schrijven, insinuaties vermengen met feitelijkheden, de telefoniste en de buren en de achterklap aan het woord laten, de publieke zaak en de goede smaak geweld aandoen terwille van de smakelijke reuk van het riool. Het is triviaal om te zeggen, en het wordt hier alleen gezegd omdat het gaat over het blad dat ik, zoals gezegd, verslijt voor een der fatsoenlijkste van Nederland. Hetzelfde blad dat in hetzelfde jubileumnummer waarin dit nare artikel stond zijn oud-hoofdredacteur Van Randwijk het woord geeft onder het motto: wij hebben, in moreel opzicht, sinds de oorlog niets geleerd. Als VN al zo'n stuk over het J.V.P. opneemt, tot welk peil zullen dan de concurrenten straks nog afzakken? Men moet er niet te sterk aan denken.