Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 37]

Vervolg balans van een toneelseizoen

Ondanks het toch al sprookjesachtig mooie en rijke repertoire-verslag in het vorige nummer betreffende de Haagsche Comedie, vergaten we nog de succesvolle candida-voorstelling, die een vernieuwing van dit uitnemende Shaw-stuk beoogde en waarin Lies Franken een hartveroverende comeback maakte.

Toneelgroep Ensemble

Dit Zuidnederlands gezelschap opende met een weinig bekende Pirandello het leven dat ik je gaf, een weinig toneelmatig uitwisselen van levensbeschouwelijkheden, als voorstelling bedorven door de uit Polen gehaalde regie van Angelika Hurwicz. Caro van Eijck versterkte het ouderwetstheatrale van het geheel nog met haar maniëristische speelstijl. Vervolgens werd de bruiloft van figaro van de dartele Beaumarchais door de ongeïnteresseerde titelrol van Ton van Duinhoven en de wat zuinige enscenering niet ‘La folle Journée’ die de schrijver zich gedacht had. Uitmuntend was wel een bruisende Suzanna van Ina van Faassen. Men had voorts jong Amerikaans talent willen aanboren in Herb Gardner; duizend clowns bleek als satire op Amerikaanse T.V.-toestanden wel lekker bitter, maar overigens geen rol voor Johnny Kraaykamp, die met deze capitulerende non-conformist geen raad wist. Overigens een rammelend, bij vlagen onderhoudend blijspel dat peilloos diep is gevallen. Toen mocht Sjarof nog eens de meeuw regisseren en het werd niet meer zó fijn als Ton Lutz zijn Rotterdamse, ook al kwamen een aantal van de stemmingsmomenten uitstekend tot hun recht. Er was iets meer humor mede door Mary Dresselhuys als de vrekkig-egoïstische toneelspeelster. Het stuk is onverwoestbaar, ook dank zij de hier goed getypeerde kleine bijrollen. Het voor Nederlandse ogen en oren onbegrijpelijke stuk Engelse zelfspot oh what a lovely war was de volgende misgreep van dramaturge Luisa Treves. Bedoeld werd een snijdende musical over de eerste wereldoorlog. Te zien kreeg men een rommelig geheel met onbegrepen toespelingen op Engelse misstanden waarvan de enscenering door Guttmann voor de volle 100% van Joan Littlewood was gestolen. Tot slot vervulde men een langgekoesterde wens van Ko van Dijk en liet hem voerman henschel spelen. In een onderkoelde regie van de Duitser Hans Bauer werd Van Dijk niet voldoende in de hand gehouden en mocht dus in een zwakke omgeving als van ouds brullen. Hauptmann's naturalisme bleek overigens wel erg oninteressant geworden ook al kan men misschien de lijnrechte bouw van het stuk bewonderen. Een grauw en somber geheel zonder de levensvatbaarheid van Heijermans.

Balans: Telkens meer pretenties, dan men helemaal waar kan maken. Twee redelijke klassieke successen gelardeerd met een viertal flops.

Theater

Het eerste jaar van de nieuwe artistieke leiding (Groenier-Hoomans-Croiset-Verspoor) opende met sprookjes uit new-york, een viertal satirische schetsen die weinig opwindends van de Amerikaanse samenleving kwamen hekelen. Mooie decors van Herman Gordijn - een steeds opmerkelijker ontwerper - en elf soms aardige typeringen van Droog en Tiemeijer konden niet verhelen dat J.P. Donleavy er niet veel diepgang en weinig geslaagde grappen aan had gespendeerd. De musical stop the world, i want to get off werd in Theater-handen echt wel een theatergebeurtenis. De muziek bleek pover en de tekst minimaal. Maar de keiharde revueaanpak van Elise Hoomans en de grandioze rol van Margriet (My fair Lady) de Groot hielden de aandacht vast, even boven het niveau waar Hans Pauwels in de hoofdrol naar reikte. uburleske van Jarry was de volgende poging om kernpunten in de toneelontwikkeling opnieuw te belichten. De inhoud is een verbeten afrekening met de vervaarlijke tiran in iedere burgerlijke domkop. De minder fijne scheldtirades, droogjes opgelepeld door Hans Tiemeijer in de omvangrijke titelrol konden onze gehar-

[p. 38]

naste zielen niet meer schokken. Croisets bewegelijke Jan Klaassenachtige enscenering verried veel talent en werk. De vorig jaar gemiste Heijermanskans eva bonheur werd alsnog gegrepen in de wat tastende regie van Wim Kouwenhoven: Bernhard Droog speelde Jasper nét iets te ingetogen, en Enny Mols-de Leeuwe bleef met de helse Eva juist iéts te veel aan de buitenkant, ook al bleek de onvergankelijke kracht van deze Heijermans-geloofsbelijdenis. Pirandello's zes personages op zoek naar een schrijver, een van zijn beroemdste, werd gespeeld in een wat slappe eerste versie. De problematiek over de mogelijkheid eigen motieven te begrijpen, bleef belangwekkend genoeg. En twee van de personages, Tiemeijer als de alles uitleggende vader en Mia Goossen als de fel-aanklagende dochter maakten veel van de eigenlijk vrij theatrale intrige en de vele zwakke bijrollen (Piet Kamerman!) goed. Een wat grauwe, maar opnieuw artistiek door Hans Croiset in scène gezette opvoering van de avonturen van de brave soldaat svejk, kon vooral door de onvoldoende bijrollen niet van de grond komen. Het anti-militairisme van Hasek heeft afgedaan daar hielp geen vlak-leutige Svejk van Droog aan. Deze acteur maakte trouwens een overbelaste, onzekere indruk, geen wonder! Men besloot met een van de symbolisch-fantastische stukken van Strindberg pasen, een merkwaardig mengsel van zwaartillend naturalisme vol sombere mensbeschouwing, en kinderlijk blijmoedig optimisme op het punt van christelijke Paassymboliek. In een kreupele vertaling van Sybren Polet werd deze vreemdsoortige dramatiek wat zwoegerig gespeeld, op een stralend rolletje van Martine Crefcoeur na als het mysterieuze paaskind. Er werd nog een toegiftje bijgegeven, de ongelofelijk knap geschreven monoloog voor twee vrouwen de sterkste, die van Strindberg's grote gaven overtuigender blijk gaf. Loudi Nijhoff speelde dit katijf heel wat sterker dan haar naturalistische moeder van voor de pauze.

Balans: Gezond-eerzuchtig programma dat men met toenemende kundigheid gaat realiseren. Van de zeven premières waren er drie zonder meer overtuigende successen. Twee waren ambitieuze theaterexperimenten, die nog onvoldoende door de vaak zwakke rolbezetting werden waargemaakt, en twee goed bedoelde mislukkingen.

Studio

Men probeerde het eerst nog eens met het poëtisch-absurdisme van Georges Schéhadé wiens viooltjes als musical in zakformaat werd opgevoerd. Een speelse zeer inventieve regie van Peter Oosthoek redde dit toch niet zo erg geestige of diepzinnige geheel. Uitnemende rollen van Lou Steenbergen en Lex Goudsmit die beiden verrassend zongen in heerlijke decors en aankleding van Wim Vesseur. Een avond fascinerend avant-garde toneel werd bereikt met cel van Genet en spel van Beckett, en bewees direct al daarmee de waarde van Studio's bestaan. Overigens schuilt Genets kunst er voornamelijk in, met een omkering van alle waarden toch een verstaanbare parabel van de samenleving te geven. Uiterst gespannen regie van Kees van Iersel (bij hem altijd het kenmerk van érg modern) en mooi spel van Aart Staartjes en Joop Admiraal als twee onderwereld-figuren zorgden voor de nodige beklemming. Spel van Beckett is de laatste stap naar het nulpunt in de dramaturgie. Zijn wauwelende hoofden in urnen hebben mij niets meer over menselijke relaties en situaties te melden. Het snob-appeal bleek evenwel enorm. J-P-Donleavy's rosse bietser bleek al net zo'n onaangenaam stuk pretentie als zijn New-Yorkse sprookjes. De Beatnik in kwestie lijdt wel erg aan Weltschmerz maar is daarbij zo'n ellendige lafbek en egoïst dat zijn ondergang gretig tegemoet gezien wordt. Een prachtige gespeelde (Dore Smit) naar gemeen geschreven blauwkousrol maakt het stuk nog stuitender. Bezeten spel van Jules Hamel in de hoofdrol maakte weer wel veel van de opvoering goed. De meest geslaagde voorstelling werd toen de kale zangeres van Ionesco gevolgd door de droom van amerika van Albee, waarbij regisseur van Iersel meer verband forceerde dan feitelijk bestaat tussen dit Franse antitoneelstuk en dit Amerikaanse symbolisch realisme. Ionesco is grappig door inhoudsloosheid, Albee fascineert door zijn betekenisvolle kritiek. Beide eenacters werden op de ‘droom’-rol van Bram van der Vlugt na, prachtig chargerend gespeeld. de rechtvaardigen van Albert Camus werd ten onrechte van de plank gehaald nadat de schrijver het zelf lang voor opvoering had weten te bewaren. Bovendien

[p. 39]

werd iedere betekenis eraan ontnomen doordat het tijdloos werd gebracht. Dat is bij dit politieke, en sterk gedateerde spel onmogelijk. Een enkele goede scène tussen Joop Admiraal en Frans Vorstman kon deze misser niet redden. Het Nederlands toneel werd verder voort geholpen door de opvoering van een vooralsnog weinig persoonlijk stukje absurdisme van Lodewijk de Boer, jong altviolist bij het concertgebouw en navolger van Pinter. Er werd een soort muzikale dramatiek in beproefd waarin de woorden niet meer betekenisdragend zijn, maar losse flarden nonfiguratief materiaal. Dit experiment lijkt vrij toekomstloos ook al werd door het gezelschap een fel pleidooi voor het specimen gehouden. het gat heette het. En het was nog honderd maal beter en sympathieker dan het Boekenweekschandaal de koning komt voorbij van Sybren Polet, die meent dat zijn structuurloze en gedachteloze hersenspinsels best eens tot de toneelkunst zouden kunnen behoren als je ze laat opzeggen. Terecht hadden zowel Oosthoek als Jurg Molenaar geweigerd deze onzin te regisseren. In de regie van een inderhaast ontboden Vlaming zal het nu ook feestelijk het Holland Festival opluisteren als Nederlandse bijdrage.

Balans: Een onwankelbaar enthousiasme en een integere artistieke inzet van Kees van Iersel zullen het gezelschap wel langs vele toppen en dalen van het experimentalisme blijven voeren, ook al wordt men soms wat moe. Vier successen, twéé matiggeslaagd en twee royale mislukkingen.

Een verslag van de activiteiten van Centrum en de Nieuwe Komedie-Arena zal nog een maandje moeten wachten.

Hans van den Bergh