Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 30]

Alleen praten
een verhaal naar de heersende opvattingen
A. de Swaan

- Hij kan ze van me krijgen, als hij wil. Allemaal. Ik spaar ze allang niet meer. Ik heb nu affiches aan de muur. Het brak de wand teveel, al die kleine kaarten. Van veraf geeft het wel een soort chamois-tint, maar van dichtbij werkt het afleidend, wel mooi maar niet decoratief. En het trekt de mensen dichterbij. Zo staat iedereen op een gegeven moment met zijn rug naar alle anderen naar de wand te staren op de Schouwburg, of Visscherman en Boldootwagen-Dokkum en wat er allemaal niet op staat op die kaarten wat ze toen fotografeerden.

De sfeer is wel bewaard gebleven. Voor zover je dat ooit kunt nagaan. Want de wereld was toen evenmin chamois als nu technicolor.

Of is het toch niet voor niets dat we nu zulke procédés hebben? Er is verband tussen Cinerama, Cinemascope, Panvision, grootbeeld-tv, 3 D-visie en weet ik veel wat allemaal nog meer, tussen al die uitvindingen en een toenemende verruiming van het bewustzijn, van de opvattingen. Wat je overal om je heen ziet gebeuren. Als je daar tenminste oog voor hebt, hoe het blikveld zich verbreedt. Groothoekcamera's. Je ziet het in alles. Maar dat zal jou een rotzorg zijn. Je weet het allemaal natuurlijk allang. Iemand anders heeft het je verteld. Of je weet het al, gewoon, zó, zonder woorden. Mensen denken van mij wel dat mijn begrip achter mijn woorden aankomt, dat het allemaal eerder gezegd is dan bedacht. Nee. Bij mij begint het ook met kijken, waarnemen. Er zijn. Dan pas komt een soort van inzicht en dat wordt later weer uitgesproken. Maar daardoor verandert het ook weer. Dat geef ik toe.

Hij moet ze maar komen halen. Ik neem ze de volgende week wel mee, als ik thuis geweest ben. Ze zitten in drie schoenendozen. Die zet ik dan bij jou neer. Onder het bed, dan heb je er geen omkijken aan. Dan kan hij ze hier komen halen als hij eens aankomt. Zeg je gewoon dat ze van mij zijn en de groeten dat ik ze voor hem heb meegenomen. Het geeft niets als ze stoffig worden onder het bed. Zo kostbaar zijn ze nu ook weer niet. Ze kosten bijna niets, maar je moet ze zien te vinden. Sommige kaarten, die verstuurd zijn, met komische opschriften op de achterkant, of zeldzame postzegels, god wat een liefhebberij!, die kosten wat meer, maar een gewone ansicht van voor de wereldoorlog, de eerste dan, kost minder centen dan hij jaren oud is. Dat komt, de amerikanen hebben nog niet alles weggekocht, of de dollar is zwak, maar de grote vraag is nog niet ontstaan, zoals met dat Delfts blauwe spul van tegels, onbetaalbaar. Dus geld is het niet met die briefkaarten-verzameling, meer tijd. Wat ik daar een tijd in heb zitten, onvoorstelbaar, een levensdeel.

Een ruime jongeman. Dat is iets prachtigs. Dat Hugo hier nog komt vindt hij vanzelfsprekend. Hij wordt er niet boos om, niet verbaasd, niet blij, treurig, kwaad, hoopvol, teleurgesteld of iets anders waar eenvoudige en bekrompen mensen nog wel voor open staan. Welnee, hij aanvaardt het als iets gewoons, iets dat onder moderne mensen zo geregeld wordt. In ons aller belang. Hij constateert. Meneer constateert: O, Hugo schijnt hier nog wel over de vloer te komen. De rechten van de ex-. En als Hugo hier nu komt, op een ongelegen ogenblik. Over een half uur. Over een half uur moet het maar eens ongelegen worden voor Hugo om te komen. Hij komt toch niet, want hij is er niet. Anders liepen ze elkaar nog tegen het lijf. Wij gelegen, Hugo ongelegen.

Een korte vechtpartij in de deuropening, daar kunnen ze het minste kwaad. Ze vatten elkaar gelijktijdig in het kruis, een stoere, vijandige groet, en dan doordrukken en van geen wijken weten. En ik maar buigen en danken, knixen maken, teveel eer heren, u bent te goed voor mij en te slecht voor malkander. En dan een verbroedering door mij te regisseren over toostjes tuinkers en zachte eieren.

Er is geen kans dat Hugo vandaag nog komt. Twee vriendelijke en welopgevoede jongens. Hoe komt hij erbij dat Hugo die ansichtkaarten op prijs zou stellen. Waarom in godsnaam? Ik heb hem nog nooit z'n luie

[p. 31]

oogleden zien opslaan om iets te bekijken behalve het portret van zijn zuster in de AVRO-bode, één keer dus. Hugo kijkt niet, beste jongen, laat ik je dat toch meteen zeggen. Hugo in musea, landschappen, galerijen, Panorama Mesdag, de Honekrota-vaktentoonstelling, confrontatie met acht overeenkomstige heren waarvan een zijn moeders moordenaar, het is allemaal onvoorstelbaar met Hugo als toeschouwer want hij kijkt niet. Hij kon even goed blind wezen, het is zonde, maar het is waar. Hugo op de tast door de klassieke ruïnes, op de prik door een zomers dennebos, daarvan zou hij genieten. Maar kijken, op oude stadsgezichten, nee. Hij zal ze wel aan een bibliotheek schenken. Alleen maar om paniek te veroorzaken. Of er een kaartsysteem van aanleggen, op de achterkant. Alles is altijd nog wel goed voor een kaartsysteem.

- Historische belangstelling. Je wil toch weten hoe het zover heeft kunnen komen. Of nee, dat is het eigenlijk niet. Dat het nog steeds zo is. Weemoed, een verdacht gevoel. Meer dan dat, allang, al talloze malen veroordeeld. Maar ik ben recidivist. En jij?

Welja als we daarover beginnen zijn we nog niet gauw klaar. Hij heeft er denkbeelden over. Oppassen, voorzichtig aan. Misschien iets voor het nageslacht, de eeuwigheid, de ideeën-geschiedenis, rustig laten komen. De vrouw - ik - als vroedvrouwe der filosofie.

- Ook als je niet van het verleden houdt - ik kan me dat best begrijpen, maar dan is dat een overgebleven weerzin, een taaie afkeer, maar niets nieuws, een overblijfsel, sterker nog dan weemoed. Geheugenstoornis is niet alleen een ziekte, het is een gerichtheid. Het zou kunstmatig moeten kunnen worden veroorzaakt, door iedereen die dat wil. Bij zichzelf natuurlijk. Niet voor debiteuren bij hun relaties. Het gaat om het idee.

Als je nu je haar zou laten afknippen zou je onherkenbaar zijn. Dat moet je maar nooit doen. Ik heb er natuurlijk niets over te zeggen en ik wil me ook niets aanmatigen. Ik zou het wel willen maar het zit er niet in. Jou vertellen hoe je je moet laten kappen. Maar ik wil wel graag bijtijds weten wat je doen gaat met je haar. Als het tenminste iets ingrijpends is. Je hoeft het me alleen maar even van tevoren te zeggen. Eventueel, als ik hier vaker zou komen, ook even als er iets met het meubilair aan de hand is, of die Maria verhangen. Ik heb liever geen verrassingen als het niet strikt nodig is. Als je bel het niet doet, moet je me direct waarschuwen dan zal ik daar iets aan laten doen. Op mijn rekening. En nooit erg lang in gesprek blijven, omdat je echt niet weten kunt wie er allemaal staan te dringen om op de lijn te komen. Het kan je eigen moeder wel zijn, die de geboorte van een zusje of nichtje aankondigt, of ik.

Dat haar kan natuurlijk ook van de ene dag op de andere worden opgestoken of gepaardestaart of in vlechten. Daar heb ik geen enkel houvast aan, wat je daar nog mee doen gaat. Ik heb er niets over te zeggen, maar bel even. Dat is toch geen moeite. En dan ben ik gewaarschuwd.

Alleen al die twee kortgeknipte weken bij mezelf, dat is al teveel. Ze zouden niet zo plotseling moeten kappen, maar geleidelijk aan. Laten groeien en krimpen. Golfbewegingen, een sinusoïde haarlengte. Dat went beter. En dat zullen ze ook nog wel verzinnen. Het lijkt me chemisch volkomen uitvoerbaar. Het idee! Of veel eenvoudiger nog, gewoon dagelijks naar de kapper om je een mikron te laten kortwieken die dan 's avonds alweer aangegroeid is. Een konstante lengte. Net als scheren eigenlijk, maar dan uitgaand van een zekere lengte.

Val je nooit dat bed uit?

Is dat vogeltje van porcelein?

Heb je die schoonheidsvlek van jezelf? Een tâche de beauté. Ik zou hem met wat vocht kunnen wegvegen, of niet?

Als je ongezien wilt blijven kun je gewoon vlak voor het einde nog in het donker weggaan. Je hoort de afloop al zo'n minuut van tevoren aankomen in de muziek die naar een hoogtepunt toewerkt. Dat kost de componist even tijd en daar maak jij gebruik van om weg te gaan.

Loop je elke dag dat hele stuk?

Ken je de jongen die dat geschreven heeft? Het gaat over hemzelf volgens mij, die vrouw die ken ik ook, is een kennis van hem. Kom je wel eens in ‘Mood Indigo’? Nichtenbar. Mij niet gezien.

Dat kan ik niet lezen, geen doorkomen aan. Jij?

Ben je verlegen? Gisteravond, toen je binnenkwam dacht ik van wel. Je voelde langs je lippen of ze vet waren, in dat rare licht glanst lippenstift soms. Ik heb goed op je gelet. Ik had al veel van je gehoord.

Dat doe ik als ik stil moet zitten. Peuteren, scheuren, bijten. Het kan geen kwaad, maar het wordt overgevoelig na een tijdje. Ik kan niet luisteren. Ik kàn niét stilzitten! Niet lang tenminste! Onmogelijk! Daar word ik gek van!! En waarom? Waarom niet? Er zijn volkeren die zitten altijd op hun hurken. Te kijken. Met een nap rijst en anders niet. Maar hoe ze dat kunnen is een raadsel voor mij. Ik krijg krampen als ik stil zit. In mijn

[p. 32]

W.D. Kuik

Naast de muis met handen, de dode mol,
het sieraad van de aanspreker,
hoe eenvoudig scheen de egel op het kerkhof.
Gevangen in een padvindershoed,
verweerde hij zich slechts met zijn stekels
de neus in de maag.
Later, tot rede gebracht,
zocht hij scharrelend zijn weg naar mijn schoen.
Verwisselde het tijdelijke met de eeuwigheid,
het amen van een arsenicumeter.
Verlokt door de melk, het kruidige vlees,
kwam hij zacht fluitend, dwaas uit de vuilnisbak,
in een te kwaad seizoen.

[p. 33]

ellebogen, in mijn maag. In mijn dijen, dat is krankzinnig.

Ik moet wel denken - al komt de gedachte nooit - dat er in die tijd dat ik daar zit ergens anders dingen gebeuren. En ik mag daar niet ontbreken. Dingen, waar ik per se bij moet zijn, om het verkeer te regelen, iedereen zijn plaats aanwijzen, een beginsignaal geven vanaf een onopvallende maar door iedereen in het oog gehouden plaats op het tweede balcon. Of gewoon kijken, zal ik maar zeggen. Idioot hè. Maar altijd kan er ergens anders iets gebeuren waar ik bij ontbreek terwijl ik daar zit. Waar ik gewoon niet bij ben. Ik ben er dan niet, ik weet het niet eens. Ik hoor het pas achteraf, dan hoor ik er ook nog eens wat van, als het al afgelopen is, vertelbaar, vierkant, een bericht, waardeloos! Zo komt het míj ter ore.

En mensen. Hoeveel er daarvan zijn. Ik noem geen getallen, wat zeggen die nog! En daarvan ken ik er misschien honderd en daar weet ik nog niet eens iets van. Al die mensen waar ik nooit iets van hoor of zie. En god weet wie er tussen loopt, wat die allemaal in die harde koppen lopen te denken zonder dat ik daar iets van weet. En dromen, die mensen weten zelf niet eens dat ze zo gedroomd hebben of ze vergeten het. Dat verdwijnt allemaal maar en ik weet van niets. Ik zou gewoon mensen moeten aanhouden op straat om ze de vijftig grote vragen van het leven te stellen en dan besluiten of ze voor verdere ondervraging in aanmerking komen. Zodat ik zo'n beetje weet wie er hier eigenlijk allemaal rondlopen. Nu moet je maar afwachten wie je tegen het lijf loopt. Zoals jou opeens! Maar gewoon aanspreken en interviewen, dàt doet men niet! Je moet maar geluk hebben.

Eet je twee keer per dag?

Ben je echt bang voor de dood?

Kun je Duits ook vloeiend spreken?

Slaap je 's middags?

Ik weet nooit hoeveel erop moet.

Lange ij.

Ga je nog wel eens naar haar toe?

Wonen daar ook mensen? Zie je ze wel eens?

Voor zessen?

En als het allemaal eens heel anders was? Ik kan wel zoveel zeggen en hij nog veel meer. Maar het past toch wel in elkaar. Ook zonder vragenuurtje. Waar is dat allemaal voor nodig? Het is eigenlijk de omgekeerde volgorde. Goed, als je in bed ligt samen en je kan nog niet slapen, ja dan wil praten nog wel eens rust geven, vertrouwelijkheid. Maar dit is toch allemaal niet nodig. Als-ie me nou mijn bloedgroep vroeg. Dat is ook overbodig, maar het slaat tenminste nog ergens op. Ik zou het alleen niet weten. Het is allemaal afleidingsmanoeuvre. Het gaat altijd wel. Praatjes, nee, vullen geen gaatjes, hè nee. Alsof het niet allemaal allang besloten is. Het staat toch allang in de sterren. Francisco Waldner zei het zelf nog, wat betreft de Scorpions, affaires de coeur, méfiez-vous de jeunes personnes, attendez-vous à des grands changements dans la vie emotionelle! Maar daar heb ik geen sterrekijker voor nodig, het staat ook al in het koffiedik, of in het metselwerk voor mijn part. Rustig afwachten, dat is al meer dan genoeg. De rest gaat vanzelf. En als het niet gaat komt het ook nog wel in orde. En maar koffie drinken, waar hij trouwens misselijk van wordt. Slechte eetgewoonten natuurlijk, zelf-verwaarlozing met de nodige behoedzaamheid en nadruk vanzelfsprekend. Dat wel. Hugo als vrijgezel. Stelde iedere ochtend bij het opstaan nauwkeurig vast wat die dag vergeten zou worden: geld halen, lunch, tas. Maar als het erop aankwam had hij zijn spulletjes voor elkaar. Dat hoort er allemaal bij, bij de alleenstaande jongeman met rommelige intellectuele achtergrond.

Met eten ben je voor een dag in een kwartier klaar en de hoognodige lusten kunnen ook wel in een half uurtje worden afgehandeld voor de rest van de week. Al het andere is alleen maar vulling. Interessant, misschien wel het lekkerste van de koek, maar dan blijft het toch nog vulling. Niets op tegen, maar zo is het. Het moet wel, je kan nu eenmaal niet helemaal niets doen. Hij kan dus niet eens stil zitten, dan vreet hij gelijk zich zelf op. Allemaal uitstel en niet eens afstel. Je moest jezelf kunnen afzetten met een

[p. 34]

knop. En wie moet me dan weer aanzetten? De prins natuurlijk, wie anders! Met een eenvoudige mondkus. Dan is dat ook weer geregeld. Maar ik wil toch wel iets te zeggen hebben over het tijdschema. Toch niet zo'n goede Doornroosje. En ook over de prins. We zijn hier niet in de Middeleeuwen of bij de Arabieren. Die gaan hun gang maar. Ik wil er alleen maar van tijd tot tijd even tussenuit en voor de rest sta ik op mijn rechten.

Hoe brengen marmotten eigenlijk hun tijd zoek? Misschien weet jij dat.

- Marmotten? Witte muizen, die ken ik, heb ik zelf gehad in een jam-pot, twee weken op het kozijn en toen een jaartje onder de grond. Ze zijn wel de hele dag in de weer. Aardige beestjes, nerveus vooral, Maar als je er over nadenkt, toch eigenlijk geen bestaan. Ze weten het niet van zichzelf. Ze zien eruit alsof ze voortdurend tijdgebrek hebben. Hun leven is ook maar heel kort als je nagaat. Maar dat weten zij niet. En aan de andere kant, moet je ook incalculeren, bestaan ze op een veel kleinere schaal. Nog geen twintigste van ons. Als ze drie en een half jaar leven mogen ze van geluk spreken, dan hebben ze in verhouding even veel tijd gehad als wij. Maar dat halen ze vaak nog niet eens. Olifanten wel, papegaaien, schildpadden daar gaan de sterkste verhalen over. Maar muizen en marmotten, dat kleingoed gaat niet lang mee.

Dierenliefde. Ik begrijp niet hoe mensen het in hun malle hoofd halen. Behalve dat beesten zonder uitzondering slecht zijn, verdorven en egoïstisch, nu spreek ik van eigen ervaring. Maar alsof je niets anders aan je hoofd hebt. De medemens, bijvoorbeeld. Daar zijn er toch genoeg van en zoveel hartelijkheid is er echt niet in het leven. Voor één geslagen hond groeit misschien de zoon des huizes zonder lijfstraf in liefde op. Dat vind ik belangrijker.

Hugo's systemen. Verwijzingen, signaalkleuren, ruitertjes, wegbergmappen, ladenkasten, en overvolle kaartenbakken. Fijn om mee te gooien.

Misschien komt er wel helemaal niets meer van. Ik steek geen hand uit, werk niet mee en niet tegen. Het staat toch al geschreven, dus kome wat komt. Maar er moet wel eens iets gebeuren zo langzamerhand. Een zinvolle wending. Een ongeordende mededeling. Wat verwarring die dan gericht kan worden op een voorspoedige afloop. Beste jongen, je bouwt ons teveel in, veel te stevige onderwerpen. Zo komen wij er helemaal niet meer aan te pas.

Ik heb tenslotte niets van hem nodig. Tenminste niets wat ik niet ergens anders ook kan krijgen. En nodig, welnee, nodig is er niets. Misschien bewaart hij wel het lekkerste tot het laatst, eerst netjes een hele middag praten. Dat heeft hij zo geleerd. Niet met de deur in huis vallen, dat staat niet. Maar het leidt allemaal wel af, dat wel.

Zijn handen onder zijn knieën door ineengevouwen, ongemakkelijk is dat, dat moet op den duur toch pijnlijk worden. 't Maakt wel een pezige indruk, maar je krijgt er een ronde rug van, kromme schouders. Laat hij maar zo gespannen blijven, dan kan er tenminste nog van alles gebeuren, een explosie, of opeens een barst, van onder tot boven doormidden, of een hele lange zucht. Maar in ieder geval valt er nog iets te verwachten. Geen grote scènes, dat zit er niet in. Daar is hij zuinig op, zoveel heeft hij nu ook weer niet te bieden. Hugo deed over zijn gevoelens, of hij ze uit een vat moest putten, wel diep, maar de bodem was altijd zichtbaar. Zuinig aan dus maar. Lieveling, kindje, al die tranen en dat geschreeuw dat is toch nergens voor nodig. En oja: je bent helemaal uitgeput, kom nu eerst eens tot jezelf dan kunnen we het rustig uitpraten. Hij geloofde niet in uitschreeuwen. Gesprekken, dat is steviger kost. Op een moment dat ik hem wel wurgen wou, met getrokken broodmes op zijn colbertje af, dat maakte tenminste indruk, hij greep meteen een keukenstoel. Allebei de wijste geweest. Jammer. In ieder geval ben ik hem kwijt. Dag Hugo.

- Je beweegt zo plotseling. Eerst zit je de hele tijd stil. Ik denk die zit in die stoel de eerste tijd, daar kan je van op aan. En daar ga je naar het raam om uit te kijken en je om te draaien en op dat hoge kozijn te zitten. Zit je daar vaak op?

Loop nog eens. Sta eens stil. Ik vraag maar. Ik vind het leuk om te zien. Je ene oor staat verder af dan het andere. Of lijkt dat maar met de lichtinval. Als je goed kijkt zijn mensen lang zo symmetrisch niet als over het algemeen wel gedacht wordt. Met foto's blijkt dat heel duidelijk. Maar dat beetje symmetrie is al verbazend genoeg. Bijna alle dingen zijn tweezijdig gelijkvormig. Vierzijdige symmetrie komt veel minder voor. Bij levende dingen heb ik het nog nooit gezien. De natuur houdt het op tweezijdigheid. Daar zou je natuurlijk een betekenis in kunnen zien. Verzin maar iets. Het onvolkomene van de enkeling, of alles heeft een keerzij.

Ik kan het beste lezen als ik lig, maar dan krijg ik weer zo'n pijn in me nek na een tijdje. Er is geen enkele houding waarin het

[p. 35]

menselijk lichaam volkomen tot rust komt. Dat is iets verschrikkelijks, weet je dat? Niets blijft langer dan een paar uur gemakkelijk. Dat bijvoorbeeld is nou weer een van die gebreken waar je de schepping op zou kunnen kritiseren. Maar de ellende is dat zoiets niet gedaan wordt. De mensen die hun kritiek tot iemand zouden kunnen richten die het allemaal gemaakt heeft, die doen dat niet uit overwegingen van eerbied en nederigheid en de anderen weten niet wie ze verantwoordelijk moeten houden voor de kleine foutjes. Een oplossing is natuurlijk de kleine mismaaktheden als bewijs van volmaaktheid te zien. Dat wordt veel gedaan. In de liefde is het zelfs gewoonte.

Heb je kleine foutjes? Dat van dat oor is natuurlijk niets ernstigs, bovendien kan ik het niet goed zien. Misschien heb je eigenlijk wel hele grote fouten. De moeilijkheid is dat er eigenlijk geen model bestaat van hoe een mens precies in elkaar moet zitten. Als je een keer gaat navragen bestaat er zelfs veel verschil van mening over. Vandaar het gemak waarmee gebreken door een welgezinde toeschouwer kunnen worden omgetoverd in schoonheden. Een knik bovenin je neus, onder je voorhoofd. Wat moet ik daar nu van denken? Noblesse. So what!

Er wordt jou helemaal niets gevraagd. Je



bent niet ter zake kundig. Hij weet er helemaal niets van. Heeft geen recht van spreken, nu nog niet tenminste. En straks evenmin, want dan is hij niet meer objectief. Maar hij moet het allemaal eerst weten, tenminste hij wil denken dat. Allemaal toegestaan. Onder zijn oor een holte ter grootte van mijn vuist. Op alles is gerekend.

- Ik weet nauwelijks hoe je lacht, je kunt wel een beschamende manier van lachen hebben. Zoiets weet je van tevoren niet. Ik geef kennelijk weinig reden tot lachen. Pas maar op, ik kan heel geestig uit de hoek komen, daar sta ik om bekend bij mijn vrienden. Maar ik weet niks. Ik wil nog wel iets te drinken. Dat kun jij dan weer gaan halen en me voorzetten. Dat zie ik dan meteen en ik hou er ook weer iets te drinken aan over.

Wat doe je als je 's avonds thuis komt? Vertel het maar niet. Zo leer je een mens kennen, hè, als je weet wat hij doet als hij alleen is. Maar daar zie je nooit wat van. Met iemand anders tast je op zijn best toch altijd in het duister.

Mag dat? Ik vraag altijd maar even, waarom eigenlijk? Je weet het niet van tevoren, dat is het.

Je moet het maar zeggen als het niet goed is, of als je het niet prettig vindt.