Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 3]

Hollands maandblad
tijdschrift voor literatuur en politiek
zevende jaargang · nummer 211 · februari 1965

De kolos

Je ne sais s'il y a un fatal destin, mais il y a certainement des destinées fatales; mais il est des hommes qui sont donnés au malheur; mais il est des hommes qui sont la proie des hommes et qui leur sont jetés comme on jetoit des esclaves aux tigres des arènes; pourquoi? Je ne sais. Et pourquoi ceux-ci plutôt que ceux-là? Je ne sais non plus: Ici la raison s'égare et l'esprit qui creuse se confond.
Petrus Borel
(Le Lycanthrope)

Wie zijn wij dat we het zouden wagen een blik in de toekomst te slaan. Wie is het die de levensloop van een mensenkind vermag te voorspellen. Waarlijk wij zijn allen onbekenden voor elkaar.

De kolos dankte zijn naam aan zijn reusachtige lichaamsomvang en hij was van beslist keurige familie. Reeds als kinderen woonden wij in dezelfde straat, wij waren buurjongens, speelmakkers. De ouders van de kolos moedigden deze vriendschap zeer aan omdat hij, nogal driftig van aard, door mijn rustige natuur en mijn toen reeds, ik was pas 10 jaar, van bezonnenheid getuigende speelwijze, tot kalmte werd gebracht. Hetgeen zijn gezondheid ten goede kwam. Deze intieme vriendschap en het grote vertrouwen dat zijn ouders in mij stelden, gaf mij zonder tot onbetamelijke nieuwsgierigheid te vervallen, haast spelenderwijs een scherp inzicht in zijn familieomstandigheden.

Welnu, gevallen van krankzinnigheid, epilepsie of drankzucht zijn mij niet bekend. Er was een lichtzinnige oom. Hij trouwde met een enige jaren oudere artiste; ik meen ze deed iets in een paardennummer. Het was in 1919 en hij stierf, kort na het huwelijk, aan de Spaanse griep. Het kind werd dood geboren en daar bleef het bij. Weinig mensen zijn trouwens geheel op de hoogte van de ware toedracht van deze affaire. Ik herinner me haar als een vrij papperig mens, slonzig, met vettige grijze pijpekrullen op het hoofd zoals je dat nog wel een enkele keer bij oude Urker vissers ziet. Ze logeerde veel bij de moeder van de kolos. Er gingen praatjes dat ze eigenlijk van hoge Russische adel was en wij moesten altijd heel erg beleefd alsjeblieft en dankjewel spelen als ze ons toesprak haast onverstaanbaar met een buitenlands accent.

Vaak kon ik bijna mijn lachen niet houden maar ik begreep dat een dergelijke ongepastheid niet in de smaak zou vallen. Het mens had de beslist onhebbelijke gewoonte om haar kousen af te laten zakken, die dan als onsmakelijke gore zijden vodden op haar schoenen hingen en haar vette dikke ontblote benen het aanzien gaven of ze van geweekt wittebrood gemaakt waren. Het was een oude vervuilde sierduif.

Ze stonk.

Maar het moet gezegd worden: ze was op haar manier erg gesteld op de kleine kolos en ze liet hem na haar dood een niet onaardig sommetje na. Ze heeft er dus wel warmpjes bijgezeten, ofschoon, het kan ook geld van de oom geweest zijn, hoewel, dat was een echte opmaker.

In ieder geval moet het U onderhand duidelijk zijn dat men niet kon spreken van erfelijke belasting, want afgezien van de genoemde oom, en daar was de kolos per slot van rekening geen kind van en als we goed gaan pluizen vinden we in iedere familie wel een wederdoper, was er op zijn ouders niets aan te merken en daar draait het toch in de eerste plaats om.

[p. 4]

Zijn moeder was zeker niet zo maar iemand. De Grimmelikshuizens hebben altijd tot de gegoede burgerij behoord. Betrouwbare neringdoenden en kleine spaarders. Zij bewoonde een groot winkelhuis met bovenwoning en verhuurde geen kamers; een uitzondering in de buurt. Zijn vader heb ik eigenlijk nooit echt gekend. Deze man was reeds gestorven aan de tering toen ik over de vloer kwam. Als hoofdambtenaar bij de Rijkswaterstaat liet hij gelukkig een pittig pensioen na. Op de twee levensgrote foto's, die in de achterkamer hingen, zag hij er vrij zachtmoedig uit. Ja onschuldig, kinderlijk zou men haast zeggen. Klein, mager met een schrale snor en een wat huilerig gezicht. De kolos leek iets op hem maar de bouw had hij van zijn moeder; hij was alleen groter. Hij stak op rijpere leeftijd twee koppen boven haar uit. Maar het goedige, het eenvoudige, moet hij zeker van zijn vader geërfd hebben. Vertoonde hij als kind nog wel zo hier en daar eens streken, bracht hij zijn moeder en de oude getrouwe dienstmeid-naaister-werkster vaak tot wanhoop als hij geheel besmeurd en gehavend thuiskwam, later was er geen oppassender, geen rustiger beschaafder jongeman in de buurt te vinden.

Ik denk bijvoorbeeld aan de roerende tederheid waarmee hij zijn moeder verzorgde. Iedere zondag ging hij met het oude mensje een wandeling maken, kon men hem naast haar zien lopen, kalm voortstappend in zijn wat verouderde bruine visgraatjas met de ceintuur en de grote benen knopen, de handen op de rug.

Een toonbeeld van ware ouderliefde en menselijke waardigheid. God lof dat zij de verschrikkelijke geschiedenis niet heeft meegemaakt.

Ze was reeds enige jaren in een betere wereld toen het rampzalige geval plaats vond; toen het noodlot, dit verschijnsel doet zich ook voor in provinciesteden, de levensgang van de kolos op zeer bijzondere wijze beïnvloedde.

En hoe ik er over nadenk, het blijft een raadselachtig geheel, geen enkele aanwijzing die maar enig licht werpt op de afschuwelijke verandering in zijn gedrag.

Hij ging zich nergens aan te buiten. Hij rookte, hij dronk niet, gaf zich niet over aan uitspattingen met vrouwen; buiten de genoemde werkster en zijn moeder hebben vrouwen zo ver ik weet nauwelijks enige rol in zijn leven gespeeld.

Hij hield prikkelende lectuur verre. Zijn leesbibliotheek bevatte uitsluitend goede en fatsoenlijke leesstof, daar sta ik borg voor. Geen vieze praktijken van onder de toonbank, waaraan zekere boekhandelaren zich nog wel eens schuldig maken; tot eigen verderf overigens.

Ja zelfs de omgeving, het landschap rondom zijn geboortestad kan geen bijzondere invloed op hem gehad hebben. Hoe vaak speelt de natuurlijke gesteldheid en het klimaat van de landstreek niet een grote rol in de verwording van het daar wonende individu. Neem bijvoorbeeld eens de vernietigende invloed van de tropenzon op de gemoedsgesteldheid van de Europeaan. De blanke die zich in die streken waagt, drankzucht, wreedheid en zedeloosheid zijn veelal zijn deel, maar ook de daar geboren, de daar getogen bevolking, hoe vaak kan zij zich nauwelijks verheffen boven de vadsigheid en de domme, meermalen weerzinwekkende afgoderij, die slechts armoede, valsheid en ellende aan de ongelukkigen brengt.

Aldus was het niet met de kolos.

De zon schijnt gematigd in onze stad. Geen verschroeiende hitte of neerdrukkende koude, grootse overweldigende natuurtaferelen, woeste hoogten of beklemmende eenzame dalen vindt men in onze streken, die het licht ontvlambare kindergemoed of het al te fantasierijke volwassen individu, er zijn er zo, dermate prikkelen tot de ziel er ernstig door geschaad wordt. Integendeel, de omgeving van ons stadje is landelijk eenvoudig en vriendelijk. Natuurlijk niet geheel ontbloot van poëzie. Bijvoorbeeld, als de eerste herfstnevelen over de minstroom hangen, als de late nazomeravond in zijn verkwikkende stilte onze oude wijken omvat. De fabrieken hun koortsig bedrijf hebben gestaakt. De arbeider van zijn welverdiende rust geniet aan het geopend venster tezamen met zijn vrouw en kinderen. De landman zich neerzet voor zijn eenvoudige woning op de wit geschilderde bank onder de geschoren linden.

Maar dit is een poëzie die slechts harmonie verwekt. Verkwikkende minzaamheid en bescheidenheid opwekt. Waarlijk simpele deugden, die de mens niet in verwarring brengen.

Het was op de 23e december, een vale grijze mistroostige dag; ik zal nalaten U het jaar precies te noemen, teveel leed is reeds ontstaan door de ongelukkige geschiedenis, teveel betrokkenen zijn nog in leven, te kort ligt het tragische gebeuren nog achter ons, hoe licht rijt men niet oude wonden opnieuw open, dat de eerste onheilspellende acte van dit drama een aanvang nam. Het was zondagmorgen en ik zat als gewoonlijk voor het raam uit te kijken en luisterde naar het kleppen van de kleine torenklok, die de eerste kerkgangers opriep hun gelovige

[p. 5]

plicht te gaan vervullen. Een mij welbekend geluid. Nu zei ik: onheilspellend, maar eigenlijk is dat overdreven. Het is als met een revolutie; de eerste wankele schreden op het gevaarvolle pad herkent men nauwelijks, of als met de kleine onschuldig voortrollende keisteen, later zwelt hij aan tot een reusachtige steenmassa, die mens en dier zal verpletteren. Niemand begreep op dat moment welk een vreselijk treurspel een aanvang had genomen.

Niemand?

Misschien op één man na.

Een oude verdachte veel gesmade zonderling, een grijsaard, en dat bedenk ik me achteraf nu alles gebeurd is, zeker weten doe ik het niet. Slechts het reconstrueren van zijn gedragingen doet mij vermoeden dat om een of andere reden hem de zaak van het begin af aan duidelijk is geweest. Wie weet heeft hij zelfs een voorgevoel gehad, heeft hij als enige gezien onder welk een kwalijk gesternte de ogenschijnlijk gelukkige kolos geboren was. Kan men zich geheel aan de mening onttrekken dat er voor velen een toekomst vaststaat die door de slachtoffers zelf noch gekend, noch vermoed wordt ja, voor verwanten en medemensen ook geheel duister, onleesbaar is? Slechts enkelen hebben het vermogen die toekomst in een oogopslag te voorzien. De wegen der natuur zijn wonderlijk en onbegrijpelijk. Zegt de schrift niet: ... maar ter zake.

Jarenlang bevond zich even buiten ons stadje een groot houten natuurbad met kunstmatig strand, een uitgebreide kinderspeeltuin, kortom voorzien van alle watervermaken en andere mogelijkheden tot recreatie waaraan nu de moderne mens zo een grote behoefte heeft. Het was enige jaren voor de eerste wereldoorlog gebouwd op last van een wethouder die zijn tijd ver vooruit was. Maar dat heeft zijn eigenaardige bezwaren; mensen die hun tijd vooruit zijn kunnen het jammer genoeg niet nalaten hun zin en onzin, want daarin is men mede vaak de tijd al ver vooruit, door te drijven. Zo ook deze wethouder.

Het hele geval als idee zeer modern, werd eigentijds gebouwd met het gevolg dat het in de twintiger jaren al lang achterhaald was door de nieuwe badmogelijkheden in andere steden, waar men wel minder voortvarend maar gewoon iets meer de kat uit de boom had gekeken.

Was het van 1920 tot 1930 door zijn houten bouw en zijn jugendstilachtig aandoend speelgerij nog een bezienswaardigheid voor velen, tegen 1932 moest men de zaak wel sluiten omdat onderhand de minstroom, die het bad voorzag van stromend water vervuild was; de stad had zich na de wereldoorlog onvoorzien flink uitgebreid en het riviertje kwam in gebruik als open riool. Het krioelde er trouwens van de ratten, zodat na enige gevallen van de ziekte van Weil de instelling uit een oogpunt van volksgezondheid gevaarlijk werd. Het ongeluk wilde dat er helaas een economische crisis uitbrak die ongeveer alles aan uit te voeren openbare werken in ons land en dus ook in ons stadje, lam legde; kwam er geen nieuw bad voor in de plaats, afgebroken werd het bouwsel ook niet.

Daar lag het nu te rotten en te stinken; op den duur geheel overwoekerd door een weelderige plantengroei die deze openbare badgelegenheid het aanzien gaf van een oud Indisch fort. Ik zou me kunnen indenken dat hier en daar de in puin gevallen versterkingen uit de tijd van de O.I. Compagnie op de Molukken er zo uit zien. Een verlaten buitenpost; alleen de krokodillen ontbraken.

In plaats van krokodillen echter vestigde zich een kolonie haveloze schobbers in de overblijfselen van de kleed-kamers, het ontstaan van een grote werkloosheid en armoe werkte dit in de hand. Overdag maakten ze de straten van de stad onveilig met hun onverzorgde uiterlijk en hun onbeschaamde bedelarijen. 's Avonds hielden ze hun feesten drinkgelagen. Vaak kwam er de blauwe spiritus aan te pas. Doodslag was geen uitzondering en de politie zou zeker ingegrepen hebben als het niet een slappe tijd geweest was en zij op de duur toch een meer ordentelijk bestaan gingen leiden. Onder de beschavende invloed van een hoger gezeten persoon, die zich hun lot aantrok, ja te midden van deze onverlaten ging leven.

Het was een oudere man van zeer goede familie, die voor een deel buiten zijn schuld, in zekere zin aan lager wal was geraakt en nu zijn meerdere beschaving trachtte aan te wenden om deze verdierlijkte mensen toch nog tot enige orde en vrede te brengen. Hij was schijnbaar onder de invloed van zijn ongeluk zeer gelovig geworden en trachtte op een weliswaar wat zonderlinge manier het woord van de heiland aan deze creaturen te brengen. En och, er was ten minste een zekere vooruitgang te constateren, al marcheerden ze dan luid zingend door de stad in hun zonderlinge bijeengeraapte kleding, onder het geroep van Jezus is koning, Jezus is koning, ze droegen afzichtelijk geborduurde vaandels met zich mee waarop met grove steken een doornenkroon was afgebeeld; al hielden ze in de avond in het badhuis grote kampvuren en deden ze aan openbare zondenval onder luid handgeklap en dreunende samenzang, bewust gestolen, geroofd en gemoord

[p. 6]

Druk je snor, krekel, druk je snor; daar heb je de mieren ....

werd er niet meer.

Trouw en rustig kwamen ze bij de stempelbureaux terug om hun steun te halen of begonnen messen en scharen te slijpen. Enfin, ze deden weer wat voor de kost. De door mij beschreven toestand was niet blijvend. Toen de crisis een einde nam, de welvaart langzaam terugkeerde, trokken zachtjesaan vele havelozen weg, anderen stierven en op het laatst was alleen de oude profeet nog over. Hij had een ijzersterk gestel en overleefde alle ontberingen, griep, ratten en rotte onbetrouwbare plankieren. Hij bleef er rustig wonen. Bij gebrek aan een eigen gemeente verplaatste hij zijn arbeidsterrein naar de stad en ging zich met het Leger des Heils bemoeien dat hem gaarne onder de hoede nam. Natuurlijk heeft het stadsbestuur er wel over gedacht hem uit het zwembad te zetten, maar hij genoot van enige vooraanstaande personen ter stede een zekere bescherming. Ik kan U niet precies vertellen hoe de vork in de steel zit, dat zou wellicht onheus zijn tegenover deze mensen. In ieder geval dorst niemand hem er uit te zetten, zodat hij vanuit zijn houten burcht voortdurend de stad ongehinderd kon bestoken met godsdienstige tractaatjes en gelovige boetpredikatie; soms onder invloed van alcohol. Naarmate zijn oude rotgenoten verdwenen kwamen bij hem de flessen op tafel. Arme, verdoolde ziel, hoewel men zijn verdiensten niet geheel mag vergeten.

Nu moet U niet denken dat het in onze stad een rotzooitje is. Niets is minder waar! Het steekt nergens ongunstig of opvallend af ten opzichte van de andere kleine steden in ons land. We hebben ook ons oude mannen- en vrouwenhuis, de vriendelijke zonnige moderne buitenwijken, een gotische en enige moderne kerken, een rariteiten-kabinet, een ziekenhuis en een verwaarloosde binnenstad. Café's en slijterijen verdwijnen gelukkig steeds meer en wijkhuizen nemen in aantal toe. Snackbars vindt men overal en in de stationsrestauratie kunt U heerlijk eten.

De bevolking is rustig, niet vechtlustig; natuurlijk zijn er wat jeugdmoeilijkheden, een iets toegenomen baldadigheid, een wat vrijer optreden, maar dat verdwijnt wel als de welvaart een weinig afneemt. Het is in het leven een kwestie van evenwicht en nu zijn we een beetje naar de te welvarende kant doorgeslagen en dat geeft moeilijkheden. Mensen zijn nu eenmaal mensen. Echte a-socialen vind je vanzelfsprekend overal. Ik doel hier niet op de in de lappenmand geraakte personen daar er een crisis heerst of omdat ze de benen niet hebben om de weelde te dragen, maar lieden die het echt verdommen, die er echt geen zin in hebben gewoon mee te doen zoals een ieder fatsoenlijk betaamt.

In zekere zin was dat met het schoenmakertje het geval, om nu na al deze nood-

[p. 7]

zakelijke omwegen weer terug te komen op de noodlottige zondag van de 23e december 1951.

Het heeft me eigenlijk bijzonder gefrappeerd dat deze figuur als eerste slachtoffer in de geschiedenis moest optreden. Een a-sociale straatzanger, Gods wegen zijn toch voor ons mensenkinderen onberekenbaar verborgen. Wat kan de bedoeling geweest zijn dat een ogenschijnlijk zo hoogstaand man als de kolos over een dergelijk laagstaand wezen is gestruikeld. Een vernedering voor een verborgen hoogmoed? Ik weet het niet.

De schoenmaker was van huis uit een klein drankzuchtig, ontuchtig geval. Reeds vanaf zijn jeugd had hij armoede, schande en oneerlijkheid leren kennen. Geen enkele norm bepaalde zijn handelingen. Bedelen, schooieren, onwaarheid en alcoholische lusten dreven hem voort. Hij vertoonde op bepaalde tijden een hypocriete vroomheid, uitsluitend om goed gelovige christenen kalm gezegd een poot uit te draaien. Door de week voerde hij geen klap uit in zijn werkplaats, prutste wat aan stinkende oude motorrijwielen van verdachte herkomst. Hij handelde daar mede in en lapte eens een enkele schoen als hij geen geld had voor jenever. Op de zondagen echter waste hij zijn dronkemans gezicht, deed een kaal zwart pak aan, kamde zijn sluike haren over zijn lage voorhoofd en trok tegen kerktijd de straat op, tezamen met een van zijn talrijke kinderen en een klein onooglijk kermishondje. Luid psalmen galmend ging hij dan door de oude straten, je kon er de klok op gelijk zetten, met een stem van een dodelijk versleten voorlezer, onbeschaamd bedelend.

Op de bewuste zondagmorgen echter was er iets vreemds aan de hand. Ik zag het dadelijk vanuit mijn raam. Ten eerste kwam er geen geluid over zijn lippen en inplaats van de zwart geklede jas liep hij in zijn hemd dat over zijn broek hing, terwijl het toch behoorlijk koud was. Zijn haar stond haast recht op zijn hoofd en stijf in de arm geklemd droeg hij een eigenaardig besmeurd bundeltje. Het pieterige kind was er niet bij. Achter hem een grote troep mensen. Ik holde dadelijk de straat op. Wellicht was de man ziek en kon ik hem bijstaan. Het blijft een medemens.

Bij hem gekomen bemerkte ik dat hij in zijn armen de overblijfselen droeg van het kermishondje. Het diertje bood een ontzettende aanblik. Het zag er uit alsof het door een groot roofdier uit elkaar gerukt was. De schoenmaker zelf leek als wezenloos, doodsbleek keek hij me aan, één brok ellende. Daar er geen fatsoenlijk woord uit hem te krijgen was onderhield ik me met de meewarig toekijkende omschouwers. In brokstukken en flarden werd me het verhaal medegedeeld.

Toen de schoenmaker vroeg in de morgen zijn hondje in de kleine bijkeuken wilde wekken om het mee te nemen op zijn bekende tocht, vond hij tot zijn verbazing de achterdeur open die in de vrij grote verwilderde tuin uitkwam en daar trof hij tussen de vertrapte begonia's de overblijfselen aan van het beestje; trouwens de tuin zag er uit als of er een tijger had huisgehouden, overal bloedsporen en andere bewijzen van een moorddadig optreden. Een beer dacht men of zo iets.

Op zichzelf zou deze lugubere gebeurtenis vrij snel vergeten zijn als de kranten geen aandacht aan het geval zouden hebben geschonken en zich het gerucht niet had verspreid dat er meerdere honden de laatste tijd vermist werden. Men opperde zelfs de mogelijkheid: het zou geen beesten- maar mensenwerk zijn van een hondenmepper, krankzinnig dan natuurlijk.

Op zich zelf moet ik U eerlijk zeggen vond ik het hele geval het sop de kool niet waard. Eigenlijk kwamen we goedkoop af van een huichelachtige straatzanger die mij persoonlijk altijd behoorlijk geërgerd had. Dat heer deed na de dood van de hond geen mond op straat meer open. Ik wist toen natuurlijk nog niet wat er achter het geval schuilde. Verder vind ik al die drukte om beesten wat aanstellerig. Alles komt direct in het geweer als er iets onaardigs met een klein huisdier gebeurt. Men vreet dagelijks tonnen vlees, we draaien zonder blikken of blozen kippen en eenden de nek om, hangen met Kerstmis duizenden konijnen op aan de deurknop, kisten kalveren, slaan kreupele paarden de hersens in voor een boterham rookvlees, maar oh wee degene die de kat een stukje spons voert, een hond verduistert, hij is een beul een boef.

Bijna tegelijkertijd vond er echter iets eigenaardigs plaats, dat ik pas later in verbinding bracht met de toch wel raadselachtige dood van het hondje, te laat helaas. Op maandagavond, weer of geen weer, houdt het Leger des Heils een openbare bijeenkomst ter hoogte van de muziektent in het park. Nu hadden de kolos en ik altijd de gewoonte om daar dan langs te wandelen, niet omdat we het eens waren met de manier waarop ‘het leger’ het woord van Christus brengt, maar meer uit sympathie voor het vele goede werk dat die mensen doen en ook wel gedreven door nieuwsgierigheid, dat moet ik ronduit bekennen. Je zag er zulke leuke typen.

[p. 8]

Voor de kolos, muzikaal als hij was, kwam daarbij dat hij veel ophad met de muziek die de kapel ten gehore bracht. Ze was van een uitstekend gehalte voor een blaasorkest. Eerlijk is eerlijk.

De bewuste maandagavond na het verscheiden van het kermishondje, er stond een gure noord-oostenwind, trachtte de oude philosoof uit het zwembad zich kennelijk warm te schreeuwen. Hij beleed weer eens in het openbaar zijn zonden; de zwamneus. We hadden het gezever een tijdje aangehoord toen de kolos vrij plotseling half luid, zodat de oude het kon horen, eigenaardig lachend zei: kijk, kijk, de waakhond van het heilsleger staat zich weer schor te blaffen. Als door een adder gebeten hield de bejaarde dwaas op, deed enige stappen in de richting van de kolos zodat hij vlak voor hem stond, keek hem strak aan en sprak: ‘Oordeelt niet opdat ge niet geoordeeld worde, zondaar’. Daarna viel hij op zijn knieën en greep luid jammerend de jaspanden vast van de kolos. Laat af Satan, laat af. Hellegebroedsel. Hellehond.

K. die bij de eerste woorden van de philosoof doodsbleek was geworden, kreeg daarop de ogen als theeschoteltjes van de hond van Andersen, rukte zich los uit de greep van de gek en holde verwilderd het duistere park in. Ik weet niet hoe het kwam, maar ik kan me goed herinneren dat er een soort koude rilling langs mijn rug liep tijdens het gebeuren. Ergens begreep ik de ernst van de situatie.

Scherp bekeken was het optreden van de kolos heel wonderlijk geweest, zelden maakte hij onvriendelijke opmerkingen in het openbaar. Daarvoor was hij veel te bescheiden en ook te dromerig van aard. Achteraf heeft het conflict daarom wellicht veel dieper gezeten. Het is best mogelijk dat de oude steekneus hem had betrapt en hem chanteerde. Hoe kwam hij anders aan zoveel jenever? Van zijn dure familie kreeg hij geen cent.

Kort daarop trof men de lijken aan van een al enige tijd vermiste poedel met zere ogen en een nog niet als vermist opgegeven bouvier. Beiden was vakkundig de strot afgesneden. De bouvier had zich, gezien het groot aantal steekwonden, tamelijk verweerd en een ding was nu duidelijk: er kon geen dier in het spel zijn, dit was beslist mensenwerk. In de stad ontstond een vage onrust. De oude zonderling liep tierend door de straten, verkondigde openlijk dat de kolos de anti-christ was en voorspelde het einde van de wereld.

De maat was vol toen er letterlijk op klaarlichte dag een blinde-geleidehond werd vermoord op een manier die iedereen de haren te berge deed rijzen. Midden in het park op een mistige januari-ochtend, vlak na nieuwjaar in de buurt van de fris groen geschilderde ijzeren urinoir werd het arme dier wreedaardig omgebracht, terwijl zijn meester hulpeloos, om bijstand roepende, rond strompelde. De herdershond scheen als een leeuw voor zijn leven te hebben gevochten, maar de waanzinnige had hem geen schijn van kans gegeven en letterlijk met een groot slagersmes aan repen gesneden. Het volk werd nu oproerig.

De vereniging voor de dierenbescherming belegde een protestvergadering en eiste maatregelen van het gemeentebestuur.

Tegen de avond gooiden enige onverlaten een paar ruiten in bij het instituut voor volksgezondheid waar men naar men beweerde proeven op muizen, apen en honden nam.

De zware brigade veegde de straat schoon en de politie arresteerde een verdachte hazen- en konijnenvellenopkoper op de aanwijzingen van de blinde eigenaar van de herdershond, die tijdens een korte worsteling met de maniak een vaag idee had overgehouden dat de kerel krullend haar en een hoge rug moest hebben.

De opkoper had inderdaad een bochel en rood springerig haar. Jammer genoeg bleek al gauw dat hij tijdens het voorval van die morgen niet in de stad was geweest, zodat men hem met een kapotgeslagen gezicht de aftocht liet blazen. Vreemd was het achteraf gezien dat niemand er notitie van nam, hoe de kolos doodsbleek, een verband om zijn ene arm, in zijn leesbibliotheek zat en zeer neerslachtig deed.

De kolos zoals ik U verteld heb was vrij muzikaal. Reeds als kind vertoonde hij deze gave, zodat hij later aangesteld werd als tweede organist in onze grote kerk en juist komende zondag zou hij een uitvoering geven. Dus was het niet wonderlijk dat ik zijn depressieve toestand toeschreef aan de arm-blessure, omdat hij daardoor niet op het grote orgel zou kunnen spelen. Muziek was hem nu eenmaal alles. Thuis fantaseerde hij uren lang op het harmonium. Zijn ruwe gelaatstrekken kregen dan iets zacht, iets vergeestelijkts. Ook kon hij zijn spel abrupt staken en wel een kwartier lang voor zich uit staren alsof hij zich in een andere wereld bevond. Hij kreeg dan iets van een reusachtige houten bazuinengel.

Zijn talent kwam boven het amateuristische uit. Ik heb wel eens gehoord dat genie en waanzin dicht bij elkaar liggen. Werkelijk, als hij het oude orgel in onze kerk bespeelde, dan bulderde, gierde en donderde het alsof

[p. 9]

het de slag bij Waterloo betrof. Voorwaar om nooit te vergeten.

Toch keek ik vreemd op toen ik de kolos niet achter het instrument zag tijdens de zondagmorgendienst. Blijkbaar was de kwetsuur ernstiger geweest dan ik vermoedde. Juist wilde de vervangende organist inzetten voor de samenzang, toen de kerkdeur opengeworpen werd en de godsdienstwaanzinnige oude gek kwam binnen strompelen. Stomdronken.

Zijn waterige ogen zochten de kolos, die bleek met een van pijn vertrokken gezicht op de derde rij links zat vlak voor me. Als een door spiritus bedwelmd insect richtte hij zijn schreden naar de ongelukkige K. ‘Gods molen maalt wel langzaam, maar maalt verschrikkelijk fijn, verdoemde’, brulde hij en hij slingerde de kolos een pak tractaatjes in het gezicht. ‘Godverdommese hondenmepper’. Er ontstond een onbeschrijflijk tumult. Enige kerkmeesters snelden aan om de dwaze oude man tot rede te brengen, maar hij gilde boven alles uit: ik ben de zoon van Christus. Als de honden van Lazarus zullen jullie mijn wonden lekken.

Met behulp van drie man politie kon men hem uit de kerk verwijderen terwijl de kolos door de dominee in de consistoriekamer werd gevoerd. Maar om vijf uur in de namiddag liep de oude al weer godslasterend zwaaiend met zijn wandelstok als een tambour-maître, voor het leger des heils-orkest uit, de stad door. De politie had hem niet durven vasthouden. Per slot van rekening was hij de broer van de burgemeester.

Die avond nog kwam er een eind aan het langzamerhand weerzinwekkend geworden drama. De kolos had een winkelruit in een dierenhandel ingedrukt, kennelijk met de bedoeling een nest jonge honden aan te vallen dat zich in de etalage bevond. De zorgeloosheid van de mensen is onbegrijpelijk. Men wist toch dat er een krankzinnige hondenmepper rondzwierf. Gewoon provocatie.

Gelukkig hadden enige voorbijgangers hem door hun geschreeuw verjaagd. Op de plaats van de aanslag vond men een groot slagersmes met een tamelijk versleten handvat. De politie die onmiddellijk huiszoeking verrichtte in zijn woning, trof hem niet aan. In de kelder echter ontdekte men een groot aantal hondenkadavers en een rustbed. Ik zal U een uitgebreider beschrijving besparen. Bepaalde overblijfselen waren enige maanden oud. Een los werkman berichtte: hij had op de weg naar het zwembad een individu zien lopen, dat beantwoordde aan de beschrijving van de kolos, vermoedelijk gewapend met een ijzeren speer. De motorpolitie en twee rechercheurs begaven zich onmiddellijk op weg om de gesignaleerde te arresteren. Bij het zwembad aangekomen vond men in een van de half verrotte badhokjes de stoffelijke resten van de oude philosoof.

Opgeprikt tegen de achterwand als een gerafelde vleermuis, de armen wijd uitgespreid, met de polsen bevestigd aan twee koperen kleerhaken.

Men had de arme ziel de borstkas ingeslagen met grof middeleeuws geweld. Hij leefde nog een beetje en blaatte als een ziek schaap.

Moddersporen, een 14 karaats gouden vulpen en de vingerafdrukken op de zware ijzeren pook wezen uit, dat de kolos de dader moest zijn.

Met behulp van een speurhond was het binnen een paar uur duidelijk, dat hij zich in het griendhout verborgen hield. Tegen de middag vond men hem, volkomen uitgeput en onder de modder. Tijdens het verhoor sprak hij geen woord, wat men hem ook vroeg, alleen kwam er zo nu en dan een schor geblaf uit zijn keel.

Men kan hem nog zien zitten in het gesticht tegenover het rariteitenkabinet. Hij staart dan door een van de weinige heldere smalle ruiten naar de blinde muur van het museum. Kinderen beleven daar enig plezier aan; bij zonnig weer schijnen ze hem met een spiegeltje in de ogen. Als hij het bemerkt stoot hij een duidelijk hoorbaar klaaglijk gehuil uit en loopt geslagen weg.

William D. Kuik