Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 15]

Een gevoel van zekerheid
A.L. Schneiders

De wolken rolden met grote vaart het land binnen, ze waren zwart en laag als rook zodat de vlagen zonlicht die ze voor zich uitjoegen, versluierd werden als bij een oliebrand. Frederik, een liefhebber van stormen, was hiervoor speciaal naar de kust gekomen. Hij zette zijn auto stevig op de handrem, want hij dacht dat de wind hem wel eens achteruit zou kunnen rollen.

‘Windkracht 10’, zei hij tegen zijn zoon.

‘Jiehiehie, wiendkracht tiehiehien’, zong deze na en gaf meteen daarop een harde stomp in zijn maag, nauwkeurig langs het stuur geplaatst.

‘O god, hou daar toch eens mee op’, riep Frederik. ‘Dit is verschrikkelijk. Het kan zo toch niet doorgaan? Echt, ik geef je straks een verschrikkelijk pak rammel’.

Dat ging zo al een paar maanden lang. Als de jongen er nu nog maar plezier aan beleefde, als hij er nu nog maar iets bij liet blijken, iets van affektie of haat of allebei, maar nee, hij zwaaide zijn vuist zoals een buschauffeur zijn versnellingshandle aan het einde van een lange lange dag. En zo moe en verveeld ving Frederik ook de klappen op, de knoop scheen niet meer te ontwarren, nu al niet meer. ‘Onzin’, had een min of meer deskundige vriend gezegd. ‘Ga eens praten met B., dat is werkelijk een deskundige. Misschien is het iets heel simpels. Geef je hem wel voldoende steun? Een gevoel van veiligheid, van zekerheid?’

Een kramp in zijn maag zei hem dat er weer iets ging komen, hij moest het vóór zijn, in godsnaam geen pak rammel, dat had hij al twee keer gedaan, het werd alleen maar erger en erover met hem praten hielp nog minder.

‘Het is nog niet erg Kerstmis’, zei Frederik gauw. ‘Dit is een echte najaarsstorm, het lijkt niets op de winter. Enfin, morgen eten wij kip’.

‘Met appelmoes?’ vroeg Maarten.

‘Natuurlijk, met appelmoes’.

‘Hoi’, riep Maarten en gaf de stomp.

Frederik voelde zich betrekkelijk opgelucht, want dit zou je nog een stomp van genoegen kunnen noemen.

‘Jij mag de ruitenwissers aanzetten’, zei hij. ‘De ruiten kleven helemaal van het zoute water. Het lijkt wel olie’.

Zijn zoon zette de wissers aan met een enkele flip van zijn vingers, een echte routinier. Daarna viel hij weer achterover in zijn bank; zijn gezicht was zo bleek als de kamelen capuchon van zijn winterjas, bleek van verveling. Het jasje was te klein voor hem geworden, de pijpen van z'n gekreukelde, zwart leren broek staken er weerloos slungelig onder uit. Z'n grijze ogen volgden de wissers, een nozempje alleen. Dit nerveuze bundeltje kameel, al Frederik's knopen in één grote knoop. Ach, Frederik had zijn hart wel binnenste buiten willen keren en praten, praten of iets dòen, nu meteen. Precies zo had hij met zijn vader gezeten of met hem geijsbeerd voor het raam en nu begon het aan de andere kant al met zijn zoon, de straat liep tegen beide einden dood.

‘Kijk, daar komt een scheepje binnen en daar nog één’, riep Frederik. ‘Het zijn zeker vissersschepen die nog binnen willen zijn voor Kerstmis. Mijn god, die zullen het zwaar hebben. Kijk, ze verdwijnen helemaal achter de golven’.

Maarten boog zich voorover. ‘Het lijken wel van die scheepjes op een klok, op en neer, op en neer’, zei hij.

‘Ja, precies’, riep Frederik, blij dat eindelijk de boze tovercirkel doorbroken scheen. Ach wat, er was toch ook eigenlijk niets aan de hand zolang hij zijn eigen spoken maar niet opriep? En zijn spoken hoefden toch niet die van Maarten te worden? Een gevoel van zekerheid, daar kan je meteen mee beginnen, hier en nu. Hij legde zijn arm om Maarten's schouder en trok hem voorzichtig naar zich toe. Toen zag hij de vingers van Maarten, hoe ze telden en telden, of ze al het geld van de wereld moesten tellen. Ze waren nog betrekkelijk rustig nu, meestal leidden ze een wriemelig leven van zichzelf, een nest rusteloze muizenissen. Hij nam de vingers tussen zijn handen en probeerde ze stil te krijgen. Een ogenblik ontspanden ze zich, maar zodra hij even losliet begonnen ze weer te tellen. Intussen rukte de storm aan hun auto en Frederik trok de handrem nog vaster aan. Er waren nog veel meer auto's op het havenhoofd, dit was een populaire excursie van de stedelingen. Honderden families brachten hier de zon- en feestdagen

[p. 16]

door, naast en meestal in hun auto's, uitkijkend naar de schepen die soms niet wilden komen. Links van Frederik zat een kinderloos echtpaar mandarijnen te eten achter beslagen ruiten, rechts een hoge oude Wolseley met drie mannen in zwarte pakken en met identieke zwarte hoeden op. Ze hadden zich naar elkaar toegekeerd om een kaartje te leggen op de leuning van de voorbank, die ze daartoe voorzien hadden van een plankje. Of zij waren gangsters tussen twee bedrijven of ze kwamen van een late, de laatste begrafenis voor Kerstmis. Nog drie feestdagen in het vooruitzicht. Het was veel te zacht voor de tijd van het jaar. De hoge grijze golven bleven in sneltreinvaart op de kust afstormen, zonder noemenswaardige schade aan te richten. De pieren, die natuurlijk waren gesloten voor het publiek, verdwenen geregeld onder stuivende schuimfonteinen. Frederik telde de tussenpozen tussen de stuivers. ‘Het blijft toch altijd een boeiend schouwspel’, dacht hij gewillig.

‘Kom, laten we nu eens naar buiten gaan’, riep Frederik. ‘We kunnen toch niet aldoor in de auto blijven zitten?’

‘Nee nee, nog niet’, zei Maarten.

‘Maar waarom dan niet. Ben je soms bang weggeblazen te worden?’

Maarten haalde zijn schouders op en zei dat hij pijn aan zijn voeten had. ‘Kun je niet wat vertellen?’ vroeg hij.

‘Vertellen, altijd vertellen’, zuchtte Frederik. ‘Nou, wat moet ik vertellen. Nou, mijn vader heeft hier vroeger gewoond. Hij heeft hier dikwijls op hetzelfde havenhoofd gestaan, het was net als nu. Alleen haast geen auto's denk ik en schepen met lange pijpen, met zwarte roetwolken want ze stookten toen nog steenkolen, maar verder moet het ongeveer hetzelfde geweest zijn. Mijn vader ging vroeger ook veel de pier uit, zeilen, met een oude sloep. Nou ja, natuurlijk niet met dit soort weer’.

‘Verder, verder’, zie Maarten.

‘Verder niets, niets bijzonders tenminste, ik denk dat het ongeveer hetzelfde was, het was ook kerstmis en zo. Ik denk dat ik hier ook wel heb gestaan met mijn vader, het moet wel, maar ik kan het mij niet meer herinneren. Misschien kan jij je het later ook niet meer herinneren dat je hier met mij bent geweest. Je zal hier nooit meer terugkomen, waarom zou je’.

‘Verder, vertel verder’.

‘Nou, goeie hemel’, zuchtte Frederik, ‘met kerstmis 1914 stond mijn vader hier ook. Er was net zo'n storm als nu, maar het vroor meer dan tien graden. Het was het begin van de eerste wereldoorlog. Wat zag mijn vader daar aankomen? Een zwarte rookpluim die groter en groter werd. Toen een grijze potloodstreep, een torpedoboot. Die zijn ook niet zoveel veranderd, alleen, zoals ik je verteld heb, hun pijpen waren wat langer. Maar deze had helemaal geen pijpen meer, die waren weggeschoten op de ijskoude zee en hij maakte zware slagzij. Toen hij dichtbij was gekomen, zag mijn vader dat het hele schip wit was, van boven tot onder bedolven onder bevroren zeeschuim. In het want hingen witte poppen, mensen, stijf als planken en er stonden ook van die poppen op het dek, vastgevroren op de plek waar ze gesneuveld waren. Ik weet niet meer of het een engelse of een duitse was, ik denk een duitse’.

‘En toen?’

‘Nou, toen hebben ze de overlevenden meteen koffie en cognac gegeven en daarna in bed gelegd’.

‘Wat deden ze met de dooien?’

‘Die hebben ze losgehakt uit het ijs. En begraven natuurlijk’.

‘En hebben ze ze niet eerst laten dooien?’

‘Nee, dat denk ik niet. Ik denk dat ze ze meteen hebben begraven. Het was wel beroerd, die oorlog. Maar ja, die mensen waren er anders toch ook niet meer geweest. Of misschien nog een paar, die waren nu zeventig of tachtig geweest’.

Idioot dat hij was om met dit verhaal te komen. Maarten's vingers telden en telden, ze telden nu geen geld meer maar de doden, ze gingen veel vlugger. Hij had dit verhaal niet willen vertellen, maar had niets anders meer geweten, hij was toch geen vertelautomaat? Zelf had hij nachten lang, in het huis van zijn grootvader, hierachter op de kade, nachten lang angstig naar de gordijnen liggen kijken die op en neer woeien voor de open balkondeuren. Met eigen ogen had hij gezien dat er rijen vissen aan die gordijnen hingen te slingeren, lange palingachtige vissen.

‘Ach’, zei Frederik tegen beter weten in, ‘misschien is het wel een verzonnen verhaal geweest. Misschien waren het wel heel grote bevroren vissen, die ze in het want en op het dek hebben gezet. Dat deden ze wel meer als het vroor, voor de grap en ook wel om de ijskasten niet te gebruiken, die ze net hadden schoongemaakt. Nou, ga je mee, ik wil er nu wel eens uit, hoor. Het zou voor jou ook heel goed zijn, als je niet meer buiten komt word je zo bleek als een muis’.

Als weerlicht uit de grijze hemel kwam de stomp, Frederik hapte naar adem. Hij sloeg hard terug tegen de kamelen capuchon. Maarten school weg in zijn hoek en huilde met open mond. Frederik had ook wel

[p. 17]

willen huilen, het leven was een hel en nog drie feestdagen in het vooruitzicht. Hij probeerde vergeefs zijn arm om Maarten's schouder te leggen.

‘Je bent rot’, riep Maarten met een rood gezicht, ‘rot rot rot’.

‘O.K., ik ben rot’, zei Frederik. ‘Nu ga ik maar wandelen. Ik ben over een half uur terug. En denk erom dat je er niet uitkomt, zo alleen’.

Hij sloeg het portier dicht, zijn buurvrouw veegde haar ruitje schoon en keek hem aan over haar leesbril. Ze had een dik boek op haar schoot, een pil van een leesboek. Met grote stappen liep hij naar de pier, de wind blies zijn hoofd schoon. Iedereen maakte dit soort dingen toch door? Hij maakte problemen van schijnproblemen. Bij de hekken van de pier gekomen, keek hij om naar de lange rij neuzen van de wachtende auto's, die een ogenblik schitterden in een plotselinge vlaag zon. Weg was het alweer, terug naar het voorjaar of najaar. Hij nam zijn zakdoek en liet hem naar Maarten fladderen op de storm.

Met zijn neus bijna tegen het hek gedrukt stond een bejaarde visser naar de zee te kijken, een authentieke oorlogs- en crisisvisser. Frederik ging zwijgend naast hem staan en keek met hem naar de waterfonteinen over de pier; het leek allemaal echter en steviger naast deze man, al bleef het veel te zacht voor de tijd van het jaar.

‘De loodsdienst is gestaakt’, zei de man.

‘Dat verbaast mij niet’, antwoordde Frederik. ‘Het is een verschrikkelijke storm’.

De visser haalde zijn schouders op en zei dat hij ze nog wel harder had meegemaakt.

‘Dat zal wel’, riep Frederik. ‘Herinnert u zich misschien iets van een storm in '14? Iemand die ik ken, die hier vroeger woonde heeft mij ervan verteld. Hij heeft gezien dat hier toen een beschadigd oorlogsschip binnen kwam, zware slagzij. Verschillende opvarenden waren gesneuveld en het moet zo hard hebben gevroren dat de lijken als planken in het want en op het dek stonden. Het hele schip was wit van bevroren schuim. Kunt u zich dit herinneren?’

‘Neeje’, zei de man, na zich een tijdje ernstig te hebben bedacht. ‘Nee, daar wil me nou niets van tebinnen schieten. Eigenaardig is dat. Heb toch altijd in en bij de haven verkeerd. De winter van '14 zei je toch?’

‘Ja, in '14’, zei Frederik, ‘Hij heeft het zelf gezien’.

De man schudde ongelovig zijn hoofd.

‘Ach, misschien heeft hij kisten haring of kabeljauwen tegen het want zien staan of misschien heeft hij het wel gedroomd’, mompelde Frederik verontschuldigend. Intussen had hij er toch de pest in dat hij meteen weer terugkrabbelde. Zo'n oude kerel kon zich toch ook wel eens vergissen? Frederik nam hem voorzichtig op, neen, een vergissing leek helaas uitgesloten. Alle herinneringen stonden nauwkeurig in zijn harde gerookte kop gegroefd.

Frederik hield zich vast aan de tralies van het hek en keek naar de koude grijze zee die brulde en brulde uit de adembenemende leegten van al zijn verdronken en vermiste herinneringen. Dat fameuze spookschip met bevroren lijken was dus maar een droom geweest? En zijn eigen lange vissen aan de gordijnen een droom uit een droom? Frederik stond op het punt bij de visser te informeren of deze zijn vader misschien nog had gekend, diens sloep met roestbruine zeilen waarmee hij de zee op ging, maar nee, beter niet.

‘Tot ziens’, riep Frederik naar de visser en hij liet zich meedrijven op de wind op onzekere benen, ze leken wel van rubber. Toen vermande hij zich en verwenste de visser. Hoe kon dat eigenwijze stuk folklore nu zo pertinent ontkennen wat al vijftig jaar geleden moest gebeurd zijn. Je kon je toch niet alles herinneren? Wat moest er allemaal niet overheen zijn gegaan; nieuwe gezichten, een crisis en een nieuwe oorlog, dikke lagen geel zand met hele nieuwe forensenwijken erop, eigenwijs stuk vreten, maar toch.

Frederik naderde het autofront en zag daartussen de koplampen van zijn Renault een soort noodsignalen aan het seinen. Maarten bezig de accu uit te putten. Maar niets van zeggen, laat toch zitten, wij hebben elkaar nodig, dus denk erom, begin niet

[p. 18]

weer opnieuw over die accu. De buurvrouw keek hem afkeurend aan, de drie gangsters in het zwart hadden de hoeden afgezet en Frederik meende iets van kerstgezang te horen opstijgen uit het half open gedraaide raam. Misschien waren het wel oost-duitse spionnen. Maarten lag nog achterover in de bank, de vingers van één hand geld aan het tellen, de andere op de lichtschakelaar.

‘Was het lekker?’, vroeg Maarten.

‘Ja, het was heerlijk. Je hebt wat gemist, hoi’ en hij gaf zijn zoon een flinke stomp in zijn maag. Was hij er maar niet aan begonnen. Het regende stompen terug, terwijl Maarten op een vreemde onderdrukte toon mompelde ‘niet doen pappie, niet doen, niet doen’.

‘In godsnaam hou toch op’, riep Frederik buiten adem, maar vastbesloten om er geen zaak, geen probléém van te maken. Dit was een schijnprobleem.

Toen het weer kon startte Frederik de motor en keerde de auto. Op de kade kwamen zij de oude visser tegen die zijn petje afnam. Frederik knikte terug.

‘Ken je hem?’ vroeg Maarten.

‘Ik heb met hem staan praten op de pier’.

‘Wat vertelde hij?’

‘Nou, wat vertelde hij. Niets bijzonders, geloof ik. Dat de loodsdienst was gestaakt en zo’.

Ze kwamen voorbij het huis waar Frederik vroeger had gelogeerd, van zijn grootvader. Stoppen deed hij niet, want hij had het heus wel eens eerder staan bekijken. Bovendien was het bezet door een commando van de Kon. Marechaussee, al dat bekijken was maar verdacht. Hij hield dus alleen maar even in en boog zich tegen de voorruit. Niets bijzonders te zien, een middelgroot, middeloud huis van donkerrode, verwaaide baksteen, nogal tochtig langs uitgesleten drempels en aan de eerste verdieping een minuskuul balkon met hardstenen pilaartjes uit een blokkendoos. Het was absoluut onmogelijk dat hij daarachter had geslapen, laat staan lange vissen in het gordijn zien hangen. Misschien had hij het maar gedroomd, dat wil zeggen, gedroomd.

‘Dit was mijn grootvaders huis’, zei Frederik. ‘Het is nu van de marechaussee’.

‘De marechaussee is toch rot?’, zei Maarten.

‘Ach, dat hangt ervan af. Deze niet, geloof ik. Dit is misschien meer watermarechaussee’.