Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 9]

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

De Telegraaf is een bij uitstek bolsjewistisch geleide krant. Een typerend voorbeeldje. Op donderdagavond, mèt de zaterdagavond vermoedelijk de avond met de grootste kijkdichtheid vanwege het ‘toneelstuk’, meldde het eerste nieuwsjournaal dat de heer Brandel van de REM tegenover het NTS-journaal had verklaard dat TV-Noordzee zaterdag eigener beweging de uitzendingen zou staken. Zo zo, dachten ruim drie miljoen kijkers, halen ze zo geruisloos bakzeil (men denkt toch nog steeds in scheepstermen bij de REM)? In het tweede nieuwsbulletin echter kwamen tegensprekende mededelingen van de heren Heerema en Minderop, die verklaarden dat Brandel niet namens het bestuur van de REM had gesproken. Kortom: ontlasting aan de knikker. Het Parool meldde op de voorpagina: tegenstrijdige verklaringen van REM-top. De Volkskrant, eveneens op de voorpagina: Heerema spreekt Brandel tegen. Want zo was het tenslotte, drie miljoen kijkers hadden het ademloos via hun televisiescherm (helaas niet live) kunnen volgen. Wat deed nu De Telegraaf, met deze haar onwelgevallige ontwikkeling? Als partijblad van de REM zweeg zij in alle haar ten dienste staande talen over de verklaring van Brandel, liet de niet-televisie-bezittende lezers in het onwetende over de meningsverschillen bij de REM, en publiceerde op de voorpagina alleen de verklaringen van Heerema en Minderop dat de TV-Noordzee tot het bittere (‘Gut moe, er vallen toch geen dojen?’) einde zou blijven uitzenden. De naam Brandel ontbrak in het geheel op deze voorpagina, wat Nieuwezijdsvoorburgwalologen al deed speculeren op een voorhanden zijnde val van de directeur van de REM, wiens persoonlijkheidscultus (zie het interview met Bibeb in Vrij Nederland) en boerse taal (meisjes op de billen slaan en zo, zie datzelfde interview) de andere machthebbers allang een doorn in het oog was. Naar het schijnt heeft Nikita Brandel na zijn geruchtmakende verklaring het land met onbekende bestemming verlaten, hoewel sommige woordvoerders menen dat hij in afzondering wordt gehouden in een villa aan de Noordzeekust. Het partijblad De Telegraaf, evenals het regeringsblad Het Nieuws van de Dag, bewaren over deze kwestie nog steeds een geheimzinnig zwijgen, al probeerden zij het volk met een rookgordijn in de vorm van een interview van Henk van der Meijden (naar men fluistert de geheime schoonzoon van Brandel) met Brandel waarin de laatste (of toch de eerste?) zijn ontevredenheid uitspreekt over de nationale situatie, het uitzicht op de interne moeilijkheden aan de top te belemmeren. Het volk wacht intussen rustig af totdat de leiders de tijd rijp achten om hen volledig in te lichten.

Weinig dingen zijn zo geestdodend als het opstijgen naar de vierde verdieping in de lift van de Arbeiderspers; tenzij je er alleen in staat. - ‘Onderschat het opstijgen in de lift van het Elseviergebouw niet’, zei me een insider.

Kranten vergelen. Dat zal wel een kwestie zijn van het gebruikte materiaal, ik maak me sterk dat onze geleerden in de nabije toekomst in staat zullen zijn het krantepapier van een zodanig materiaal te maken dat het, na jaren, niet meer vergeelt, maar vergroent, of verblauwt, of, wat nog mooier zou zijn, verroodt. Je zou er een systeem van kunnen maken: de hele jaargang van het Algemeen Handelsblad 1978 wordt op papier gedrukt dat na tien jaar vergroend blijkt te zijn, terwijl de kranten van jaargang 1979 na tien jaar verblauwd blijken. Dat vergemakkelijkt het werk op de documentatieafdeling aanzienlijk. Maar goed, voorlopig blijft alles nog vergelen, en het was in zo'n al bijna vergeelde krant dat ik het bericht aantrof dat een Amerikaans meisje aan Barry Goldwater (een naam overigens die je nooit meer hoort noemen) haar excuses had aangeboden omdat ze hem tijdens zijn verkiezingstoernee met rotte eieren had gegooid. Over die overbodig gebleken excuses (hij is toch geen president geworden, de eieren werden dus terecht gegooid) wil ik het nu niet hebben, wel over het merkwaardige verschijnsel dat er altijd met rotte eieren en met rotte tomaten wordt gegooid. Ik heb me al dikwijls afgevraagd hoe die mensen, door de eeuwen heen, toch altijd aan die rotte eieren en to-

[p. 10]

maten kwamen? Werkten zij op een groenten- en pluimveeveiling, waar zij van de veilingmeester de rotte exemplaren gratis meekregen, of sloegen ze weken van tevoren een mand eieren en een kist tomaten in, zetten die naast de hoog opgestookte kachel, en hoopten dan maar dat ze tegen de tijd dat de gehate tegenstander in de stad kwam voldoende rot zouden zijn om er mee te kunnen gooien? Ik kan me dat nauwelijks voorstellen, revolutionairen hebben over het algemeen niet zoveel geduld. Niet zo lang geleden was ik ook van plan een geminachte tegenstander die in de stad zijn intocht zou houden met fruit en zuivelprodukten te bekogelen (ik ben vergeten wie het was, het zal Sinterklaas toch niet geweest zijn?), en ik ging dus met mijn boodschappenmand naar de kruidenier en de groenteman om een tientje rotte eieren en tomaten te halen. ‘Meneer, u zult geen enkel rot ei in mijn winkel vinden’, zei de groenteman verontwaardigd (hij verkocht namelijk ook eieren, zoals de kruidenier trouwens tomaten verkocht), en inderdaad, ik heb ze allemaal geschud en tegen mijn oor gehouden, maar ze deugden allemaal en waren vrij prijzig voor het doel. In een welvaartstaat, zo werd me duidelijk, krijg je als gewoon man geen rotte eieren meer te pakken. Alleen in de onderontwikkelde landen, waar dat soort smijtpartijen trouwens vaker voorkomen dan bij ons, ik begrijp nu waarom (natuurlijke selectie van de bedorven producten), kom je als revolutionair nog aan je trekken. Ik heb toen die tomaten maar vergeten en een doos met eieren van de beste kwaliteit (eentjes) gekocht, om die de gehate Spanjaard naar zijn mijter te smijten (ik weet het nu weer zeker, het was toch Sinterklaas). Helaas blijkt het gooien met eieren nog niet eens mee te vallen, iedere keer als ik er eentje stevig beetpakte om hem over de kindermenigte heen te kunnen gooien, brak hij tot struif in mijn hand uiteen. Volgend jaar kook ik ze eerst, dan komen ze wel zo hard aan.

In Amsterdam zijn nu twee Joegoslavische restaurantjes, het al enige jaren bestaande Joegoslavië Huis (Jugoslovenski Dom zou nog authentieker hebben geklonken, maar bij Dom denken wij Nederlanders aan domheid of een hoge toren) en nu dan Bosna, in de Kalverstraat. Beide gelegenheden hebben hun voor- en tegenstanders. Het Joegoslavië Huis is in zoverre authentiek, dat men het interieur nauwelijks Joegoslavisch heeft opgetutteld, zodat het daardoor nog het meest op een Joegoslavische, eenvoudige eetgelegenheid lijkt, terwijl Bosna een greep doet naar de authenticiteit door de namen van Joegoslavische steden, in koper gegraveerd, aan de muur te hangen, en de eigenaar en zijn mede-ober op Joegoslavische sluipschoenen te laten rondlopen. Een ikoon aan de wand is, gezien de kwaliteit, kennelijk echt, een woest, zeer naturalistisch schilderij waarop een of ander gevecht, naar ik aanneem tegen de Turken, wordt uitgebeeld in een boeiend, Rembrandtiek licht dat verkregen wordt door een brandend lampje bovenop de lijst, verhoogt nog eens extra de indruk dat men te maken heeft met een genaturaliseerd restaurant. Het eten is er overigens uitstekend en doet zeer authentiek aan, doordat het door een echte Joegoslavische kok boven een waarlijk houtskoolvuur wordt bereid, zodat de pljeskavica en, de cevapcici die vertrouwde houtskoolsmaak hebben waarvan je niet weet of ze lekker of alleen maar authentiek is. Je krijgt er twee spijskaarten. Op de ene staan de spijzen, met nummers ervoor, in het Servo-Kroatisch aangegeven, op de andere kan men achter de corresponderende nummers de vertaling aantreffen. Als slavist en volgens het telefoonboek wat te wijds betitelde leraar Servo-Kroatisch zou het me geen moeite kosten de verlangde spijzen in de taal zelf uit te spreken, maar ik word daarin onstuitbaar geremd door de blije vakantiegangers die aan hetzelfde tafeltje of het tafeltje ernaast zich beijveren het woord ‘cevapcici’ met een nauw merkbaar accent uit te spreken (iets te luid: ‘o wat leuk, cevapcici hebben ze ook!’), waarna ze, na hun bestelling te hebben geplaatst, behaagziek rondkijken en de bordjes aan de muur blij herkennend uitspreken, de moeilijkste voorop: Crikvenica, Opatija, Sarajevo. Daar komt de ober, tevens eigenaar, voormalig stand-in voor Van Johnson en internationaal filmstuntman, al aan en vraagt of we al een keuze hebben gemaakt. D-day, the hour of

[p. 11]

decision, is aangebroken, ik voel het echtpaar aan ons tafeltje de oren spitsen om aan m'n uitspraak te kunnen afwegen of hun vakantie in het land van Tito langer of korter is geweest dan de mijne. Ik wijs het op de kaart aan en zeg: ‘Tweemaal nummber 34, en heeft u Seven Up?’ De overwinning is mij, al denken mijn buren hetzelfde. Later bestel ik nog ‘twee Turkse koffie’ na de ‘twee Turska kafa’ van onze tafelgenoten, en ik denk al dat ik alle moeilijkheden achter de rug heb. ‘Mag ik even afrekenen?’, vraag ik even later, de ober komt, aarzelt even, kan aan de schoongelikte borden kennelijk niet zien wat we ook alweer gehad hadden en vraagt: ‘Wat had u ook alweer gehad?’ Geen spijskaart meer bij de hand, het nummer is me door het hoofd geschoten, de Nederlandse benaming voor pljeskavica zou ik echt niet weten, en in godsnaam zeg ik het dan maar: ‘Pljeskavica’. Van de zenuwen struikelt mijn tong over het woord, en ik voel de meneer en mevrouw naast me tevreden glimlachen. Toch nog verloren.

Ik rijd langs het Sarphatipark (Amsterdam) en zie, in het overigens verlaten, alleen met horden eenden en meeuwen bepleisterde park in het midden een groepje mensen omhoog kijken, een boom in. Mijn journalistieke neus ruikt ‘stuff’, ik parkeer de auto, en begeef mij derwaarts. Pas als ik vlakbij ben zie ik het: hoog in de boom hang een meeuw, met de kop naar beneden, aan één poot aan een tak. Vermoedelijk zit er een draad of touwtje om zijn poot, en is dat om die tak geslagen. Een man doet pogingen een lang touw met weerhaak aan het eind om de tak te gooien, zodat de tak kan worden losgetrokken. Het mislukt de eerste keer, de tweede keer vliegt het touw wel over de tak (de meeuw blijft opmerkelijk rustig hangen, kijkt wel nieuwsgierig rond, begrijpt er natuurlijk niets van - het is een onnatuurlijke situatie - en berust daarom in alles wat geweest is en nog komen gaat), maar de haak glipt over de tak heen en valt weer op de grond. Op dat moment (ik sta er dan precies twee minuten) komt al een materiaalwagen van de brandweer aangesneld, dwars door de plassen en modder heen van de verregende parkpaden. Kijk toe, denk ik tevreden, onze brandweer is niet te beroerd onmiddellijk uit te rukken om een meeuw te redden, daar kunnen de zeven Amsterdamse dierenartsen die weigerden 's nachts uit hun bed te komen om een hond met gebroken poot te helpen een voorbeeld aan nemen (ware dr. Folmer niet al zo omstreeks de tachtig jaar, hij zou zeker gekomen zijn; hij heeft me 's maandagsmorgens eens beknord omdat ik hem zaterdagsavonds niet had durven storen voor een in ademnood verkerend veldmuisje). Een ladder werd uitgeschoven, wat moeizaam tegen de auto aangezet, het laddertje werd vastgehouden door twee brandweerlieden en een burger, wellicht een parkarbeider, beklom de treden en stond toen hoog genoeg om halsreikend met een kniptangstok de tak door te knippen waaraan de meeuw nog steeds grootogig op ons hing neer te kijken. Zijn val ving hij eigenhandig op in een glijvlucht, rechtstreeks naar de vijver, waar hij wat schuw, en een beetje schevig, bleef rondzwemmen. Een en ander had zich in naar schatting zeven minuten afgespeeld en ik prees mij gelukkig dat ik deze snelle buurtactie juist had kunnen meemaken. Het was half vier 's middags. ‘Hij hing er al vanaf 10 uur’, zei een oud mannetje dat de zwemverrichtingen van de meeuw naast me gadesloeg. Een vrouwtje, dat de indruk maakte in het park te wonen, schatte bij navraag vanaf elf uur. In ieder geval had het beest er dus al een uur of vijf gehangen terwijl men het wist, wat enerzijds natuurlijk pleit voor mijn journalistieke neus (het is altijd zaak om nooit te laat te komen, maar te vroeg is ook oneconomisch), maar anderzijds weer niet voor het Amsterdamse publiek, al werd de meeuw tenslotte dan toch door ‘het volk’ (inclusief de gewaarschuwde brandweer) uit de nesten gehaald.

Het is zaterdagmiddag, in Frascati, over enkele uren wordt ‘Zo is het toevallig ook nog 's een keer’ opgenomen, in de middagkranten staat het bericht van de sigarenfabriek die in een serie Helden en Tirannen sigarenbandjes om z'n sigaren doet met afbeeldingen van o.a. Hitler erop. De vraag die gesteld wordt is: zit daar nog even gauw een nummer in? Er wordt, ongeorganiseerd, staande aan het buffet, een brainstorm georganiseerd, waarbij ‘Dimi’ Frenkel Frank als vanouds fungeert als stopperspil, buffer, of hoe je het noemen wil, in ieder geval als de man die steeds nee schudt, het niet goed vindt, niet leuk vindt, niet mooi vindt, de grote boeman voor elke afzijdige tekstbijdrager, voor de redactieleden van ‘Zo is het’, die hem langzamerhand kennen, een natuurlijke hindernis die overwonnen dient te worden. ‘Als ik niet nee zeg doet niemand het’, zegt D.F.F., ‘iedereen moet mij dankbaar zijn’. Hans Jacobs, groot aandrager van onderwerpen bij ‘Zo is het’, kwam met het bericht aanzetten en stelde voor: ‘Wat zal daar een gekanker van komen!’ Dat werd verwor-

[p. 12]

pen, op grond van het feit dat sigaren, in tegenstelling tot sigaretten, juist geen gekanker schijnen te veroorzaken. Zulke dingen luisteren nauw, zoals u ziet. Variaties in de trant van: ‘Zal er toch nog gekanker komen’ e.d. gingen als tweede keus ook de denkbeeldige prullemand in. Toen kwam Jan Blokker, filmcriticus van het Algemeen Handelsblad, met de twee zinnen: ‘Schimmelpenninck - fijn die ken ik!’ en dan: ‘Hitler... connaispas’. Die werden te moeilijk geoordeeld. Slechts een select gedeelte van het publiek zou weten dat ‘Hitler... connais pas’ de filmtitel was van de ‘psycho-montage’ die als voorbeeld diende van ‘Mensen van morgen’. Bovendien vond men dat de ‘gag’ niet aan Hitler moest worden opgehangen, in dit verband was niet Hitler de aan te vallen partij maar de sigarenfabriek. Rinus Ferdinandusse vond een verband tussen de sigaren en Hitler: ‘asmogendheden’. Maar hoe dit te verwerken in een aanspreekbaar grapje resp. venijnigheidje? ‘Dimi’ had trouwens weer van nee geschud, dus het mocht niet. Rinus weer, of ik moet me sterk vergissen: ‘Steek eens op!’ en dan de Hitlergroet brengen? Dat werd vrij algemeen als bruikbaar beschouwd, evenals ‘We wisten al dat hij goed brandde’, alleen Dimi wou er niet van horen, ‘daarom niet’. Zo gingen dus alle grapjes in rook op, om in stijl te blijven, de sigarenfabriek ontsnapte op de valreep, zijn Hitlersigaren werden niet gecremeerd.