Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 38]

Eerste vruchten van de nieuwe toneeloogst '64-'65

De haagsche comedie heeft weer de rij geopend met een onderhoudende voorstelling van Marcel Aymé's Clérambard, overigens aanzienlijk minder leuk en minder knap gebracht dan zijn Maxibulen van het vorig jaar. Aymé bleef een beetje hangen tussen maatschappelijke satire en luchtige spot met het R.K.-geloof, en het eind gaat mank aan een poging om toch nog gevoelig en diep te doen. Frans van der Lingen heeft de breuk in zijn aanvankelijk woeste, later plots geheiligde Graaf Clérambard niet helemaal waar kunnen maken. Voorts een verrukkelijke lichtekooi van Myra Ward.

Vervolgens werd La Celestina van Fernando de Royas een groot succes om twee redenen: de fabuleus-mooie decors van Harry Wich en de prachtig-geschakeerde, diepgepeilde en eminent gespeelde titelrol van Ida Wasserman. De 21 bedrijven van het laatvijftiende eeuwse origineel waren geestig gemoderniseerd en hardhandig beknot door Dolf Verspoor en regisseur Joris Diels waarmee meer de eigentijdse vrolijkheid dan de oorspronkelijke tragi-komische romantiek gediend was. Na de dood van de vernuftig koppelende en daarmee de intrige voortstuwende Celestina verzandt het stuk enigszins in de melodramatische afwerking.

Met Gorki's Kinderen van de zon toonden de Hagenaars zich toch weer ons feitelijke eerste gezelschap. Een briljante voorstelling in het beroemde Sjarof-realisme van een in het Rusland van 1905 spelend drama tussen de intellectuelen die al of niet voelen aankomen hoe hun wereld in elkaar zal storten. Magnifiek spel van de hele (grote) bezetting met uitschieters van Bob en Anny de Lange.

Het nieuw rotterdams toneel opende dit jaar voor de variatie met het iets betere blijspel. Neil Simons ‘Barefoot in the Park’ was weliswaar erg Amerikaans en dus heel erg ‘uit de boekjes’ en later bovendien vol van de mindere kluchteffecten, maar de conversatie had hier en daar aardige vondsten en de cast speelde alsof het om een wezenlijke komedie rondom prille liefdesperikelen ging. Vooral Annet Nieuwenhuizen heeft in dit vlak grote mogelijkheden. De regie van Jan Teulings en de virtuoze decors van Kees Romer hadden meer dan het mogelijke voor de verzinsels van de heer Simon gedaan.

Faust I toonde zich inderdaad het onsamenhangende, ondramatische en goeddeels onverteerbare leesdrama, dat door Goethe eerder tot een bron van levenswijze spreuken dan tot een conflictsituatie van werkelijke mensen in een betekenisvolle situatie (= een echt toneelstuk) gemaakt is. Ieder verband bleef zoek tussen het larmoyante burgerlijk drama rondom Gretchen, de niet sluitende plot van het duivelspact en de romantische uitwassen van Walpurgisnacht etc., ondanks de dappere naar eenheid strevende regie van Richard Flink, die ten onrechte gemeend had alle toverij te kunnen schrappen. Positieve punten waren de originele mime-figuratie o.l.v. Wil Spoor, een lyrisch-gevoelige Faust van Johan Schmitz en een volmaakte Mephisto-schablone van Ko van Dijk.

In Arnhem heeft theater een nieuwe, bezielde directie gekregen en stak daarmee van wal met de misser Sprookjes van New-York van J.P. Donleavy die de meest clichématige kritiek op Amerikaanse, alom bekende misstanden als de verdringing van het doodsaspect en de rassenvooroordelen had ondergebracht in een viertal matig komische met zeer losse steek verbonden schetsjes. In mooi-afschuwelijke decors van Herman Gordijn werd er een gechargeerde transformatieschets weggegeven door Bernhard Droog en Hans Tiemeijer.

Een blijspel van een weinig bekende Rus, dat ongeveer Kretsjinski's huwelijk moet heten heb ik niet gezien, maar het kreeg een redelijke goede pers.

De musical Stop the world - I want to get off was al net zo pretentieus als zijn titel deed vermoeden. De Engelse heer Newley die een handig acteur is heeft een moderne ‘kleine man’-levensloop in allegorische zin op zijn eigen lijf geschreven. Gedachten zijn er niet aan verspild,

[p. 39]

melodieën nauwelijks. Enorm conscientieuze voorbereiding kon bij de uitvoering in piste-achtig decor niet verhelen dat Hans Pauwels niet de kracht had om dit holle vat te vullen. Margriet de Groot speelde en zong met talent in beide categorieën, zijn vrouw en een drietal maîtresses. De moderne opvoeringspraktijk, hier toegepast, biedt misschien mogelijkheden.

De nederlandse comedie die een reputatie heeft op te houden in het kiezen van de verkeerde stukken, heeft die bij haar eerste premières weer bevestigd.

Brendan Behan's De Man van Morgen bleek een soort documentaire over het gevangeniswezen, met een anti-doodstraf boodschap. Het tekent in een uitvoerige portrettengalerij van gevangenen en bewakers de gebeurtenissen voor een executie en de demoraliserende uitwerking ervan. Sterke komediant Johan Kaart gaf een grollige gevangene weg en Wim van den Brink een nuchtere bewaker met een warm hart. De werkelijke betekenis van die mooipratende en o zo poëtische Ieren werd weer eens niet duidelijk.

Het afgehouwen Hoofd van Iris Murdoch is een onnodige toneelbewerking van een typisch literaire roman, die mensen gebruikt als klinisch materiaal en niet als speelbare realiteiten. Ook de slordige constructie van het verhaal - een Engelse pendant van Schnitzlers Reigen voor society-kringen - leent zich niet voor opvoering. Henk Rigters heeft een soort understatement-speeltrant geprobeerd die het geheel, personages en hun avonturen en avontuurtjes, nog ongeloofwaardiger maakte.

Het Zuidnederlands toneelgezelschap ensemble is begonnen met een zwak stuk van Pirandello Het leven dat ik je gaf, waarin de als altijd belangwekkende probleemstelling (over het voortleven na de dood in de herinnering van levenden) ditmaal niet in dramatisch werkzame situaties is ondergebracht, en helaas door de (als zo vaak ten onrechte) ontboden buitenlandse regie nóg abstracter is gespeeld. Caro van Eijck gemaniëreerder dan ooit, vermocht maar weinig te redden.

De bruiloft van Figaro liet weinig zien van de vaart en de spirituele kracht van Beaumarchais' vernuftig blijspel. Vooral omdat de Figaro, die de motor van alle machinaties moet zijn, door Ton van Duinhoven allerwonderlijkst gedistancieerd gespeeld werd.

Bij centrum heeft men de klap van Het Spaanse Riet moeten incasseren, dat viel, en toen door Mies Bouhuys en niet door een Spaanse réfugié geschreven bleek. Het was een mislukte poging om de menselijke problematiek van een politiestaat te verbinden met een detective-element, waar heel wat acteertalent zich aan vertilde.

Nadien was La Putain respectueuse weliswaar een revanche, maar Sartre was in die vijftien jaar toch wel wat verbleekt tot een handige stukkenconstructeur die het altijd belangrijker vindt dat de intrige klopt met zijn filosofie dan met de werkelijkheid. Het debuut van Els van Rooden als het lichte meisje dat in het Zuiden van de V.S. een neger in bescherming wil nemen, was technisch knap, maar is in de pers erg overtrokken.

studio heeft een poëtische franse vaudeville-op-muziek gebracht: Viooltjes van Georges Schéhadé, waarin voortreffelijk is gespeeld en gezongen door Lex Goudsmit en Lou Steenbergen in een verfijnd decor en een absurd verhaal over boze atoomgeleerden.

Heel verdienstelijk was een mooi avant garde avondje met twee sombere eenacters: Cel van Genet is het gebruikelijke gevecht om de macht, ditmaal tussen drie gevangenen, waarvan de grootste misdadiger, in echt-genetse trant, natuurlijk de held is. Spel van Beckett is zijn jongste experiment met ingegraven mensen. Drie personen in vazen beginnen te ratelen als een lichtstraal (symbool voor het oog der waarheid of zoiets) ze beschijnt. Heel gek.

de nieuwe komedie droeg ook een modernistisch steentje bij, maar minder zinvol met een oude slechte Beckett: Fin de Partie, die wel mooi gespeeld werd maar nu eenmaal vervelend is, voorafgegaan door een zonder noodzaak gedramatiseerd monoloogje van Kafka De Aap inderdaad over een aap, die een mens wil worden maar in de persoon van John Lanting zeer aapachtig gebleven bleek.

Hans van den Bergh