Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 18]

Geneefse conventies
A. de Swaan

Het lieflijk Horecaf-oord Genève met aangebouwde kellners- en kokswoningen, twaalf maanden per jaar vergeven van de congressen, wereldwijd befaamd om exotische, driemaal daags ontsmette bordelen, o koekoeksklok, o lederhoos! Wat is er nog meer van te vertellen...

Niets dan kwaads. De oude man die uit zijn aluminium emmertje 's morgens in alle vroegte de schone straten sprenkelt, wat doet hij anders dan tuberkel-bacillen spreiden op de weg van toeristen zonder weerstof! Dat en de goedkope sigaretten drijft een groot maar onopgemerkt gedeelte van de buitenlandse bezoekers met kanker en vliegende tering omhoog naar Davos, tot grotere bloei van de dienstverlenende branche in Zwitserlands nationale economie.

Deze en andere gruwelverhalen deden in overvloed de ronde en als Hans van Wageningen, echtgenoot van Drs Annie van Wageningen-Snellies ze niet van een ander hoorde bedacht hij ze zelf wel. Daarvoor had hij tijd te over in deze lege dagen. Drs Annie, immers, woonde de ochtend-, middag- en avondzittingen bij van het groot wetenschappelijk congres dat - zei Hans altijd maar - zo het niet in één slag alle gesels der mensheid uit zou roeien, dan toch minstens vierhonderd berooide intellectuelen aan een onbezorgde week hielp. En ondertussen schikte ongestudeerde Hans zich in zes dagen overbodigheid. De eerste dag was hij allervriendelijkst aan de balie van het congresgebouw ontvangen. Een jonge receptionist, watervlug, overlopend van schone beloften en volstrekt onbetrouwbaar, had Annie een insigne opgespeld, houdende haar naam, universiteit, land van afkomst en titel en nummer van het congres. Het kleurig pak met allerhande geschenken, zoals kaart van Genève, drie-kleuren ballpoint, in plastic gebonden schrijfmap met op elke bladzij een aanmoediging tot het dragen van R.-horloges was hèm in handen gedrukt door de gewiekste jongeman. En bovendien - was er nu een knipoog naar Annie of was die er niet? - een bundel gestencilde bladen: Programme pour les dames/Program for the ladies. Zo zou ook de wederhelft zich kunnen vermaken gedurende het wereldwijd wetenschappelijk samentreffen. Zei Hans van Wageningen (28, werkzaam bij een grote uitgeverij in het centrum des lands) na zich even te hebben verbeten: ‘Die Damen sind bei uns schon lange emanzipiert’ en bedacht halverwege de zin tegelijkertijd dat hij in het franssprekende deel van het eedgenootschap was, dat hij, ongestudeerd of niet, te snel gedacht had en bedoelde te zeggen dat het gewoon is dat een vrouw congressen bezoekt en dus dat een man erbij hangt, zodat een programma voor de dames een discriminatie tegenover diezelfde De Vrouw inhield en tenslotte dat men in Zwitserland als enig Westers land de vrouw het stemrecht niet gunt. Wat hij niet wist was dat in het kanton Genève (GE) de vrouwen wel degelijk stemgerechtigd zijn.

Dat was de toestand, hij kuste Annie en probeerde op de revers van een tweeddrager dus Engelsman, kalend en krom onder een sierkrans van ongekamd grijzend zij-haar, te lezen wie of dat wel wezen mocht. De vorser lachte hoog, draaide zich met een voor een hoofdarbeider verbluffende behendigheid op één hak om en sloeg zijn roze denkershand over het naamplaatje. ‘Doe in godsnaam dat idiote ding af’, zei Hans, maar zijn vrouw was onherroepelijk vastbesloten, zij het zonder nog te weten tot wat. ‘Een badzj is als een uitgestoken hand. Al die mensen stellen zich stilzwijgend aan mij voor. Zou ik geen badzj dragen, dan zou ik elke toenadering bot negeren’. Dat was een argument, overwoog Van Wageningen, hij zou het de Zwitsers betaald zetten. ‘Het is tenslotte mijn naam’, dacht hij mokkend. Maar dat was slechts de halve waarheid.

Hans: ‘Je moet niet aldoor bij mij blijven staan. Ik red me heus wel alleen. Meng je gerust onder je collega's, daarvoor zijn ze hier tenslotte. Wat dacht je, dat ik in Leipzig op de Messe verlegen aan de kant blijf staan. Welnee, ik ga regelrecht op Rowohlt af’. Het grote receptie-gebeuren, dat ineenklinken van alle talen, wereldburgers uit acht-en-zeventig landen, rijk en arm, blank en bruin, wat gaf het!, een kwinkslag hier, een complimentje daar, de globe kent geen grenzen meer. ‘Een woud van uitgestoken handen, figuurlijk dan’, zei Hans tegen een collega en landgenoot van Annie. Die wilde best antwoorden, maar wist niet wat, met

[p. 19]

leken, dacht hij, heeft men nu eenmaal weinig gesprekstof. ‘Diezelfde Zwitsers, loog Hans, die daar nu zo allervriendelijkst bovenaan de trap staan, met uitgestoken hand, die hadden in de oorlog nog geen hap slagroom te vreten, weet U dat! De bioskopen moesten sluiten bij gebrek aan materiaal. Ik word koud als ik eraan denk. Zondagmiddags trokken ze in arren moede naar de oever van de Rijn, (dat grootste open riool ter wereld in welks loosgebied wij Nederlanders immers wonen, leven, sterven). En daar stonden ze dan de hele middag toe te kijken hoe aan de overkant de vluchtelingen het water in doken de vrijheid tegemoet. Af en toe deden ze een stap achteruit voor de kogelregen die van gene zijde kwam. 'Schade, maar dat was toch niet zo'n goede zwemmer' zeiden ze teleurgesteld, wanneer ze weer eens iemand geen asyl meer konden verlenen’. De collega lachte collegiaal naar Annie en gedurende één deelseconde bedrukte een stilte heel de volle en vrolijke balzaal. Onmiddellijk klonk weer die mengeling van gesprekken op, die broederschap aller volkeren, op het gehoor herinnerend aan een middag in het zwembad, pak weg vijftien jaar geleden, in feite wellicht 's mensen enige hoop voor de afwending van een dreigend naderende kernramp.

Een afgevaardigde van de Derde Wereld, als zodanig voor Hans en voor velen met hem herkenbaar aan huidskleur, haardracht en smoking, pakte vrolijk zijn zuster in de wetenschappen, Annie, van achteren onder de oksels. ‘Als de bliksem terug in je klapperboom!’ zei de collega en landgenoot. In deze tak van kennis was men immers de rassenwaan zo ver ontstegen dat een spoor daarvan eerder voor de drager pleitte als blijk van een nog niet geheel verloren band met de alledaagse sociale werkelijkheid, dan dat het hem werd aangerekend als boosaardig vooroordeel. ‘Die man heeft teveel gedronken’, zei Annie humaan. ‘Ze gieten je hier vol met whisky on the rocks tegen de klippen op’, wilde Hans zeggen, maar zou iemand hem daarom meer gewaardeerd hebben, ach nee. ‘Ik krijg jullie nog wel’, zei hij zachtjes tegen de Zwitsers, die hij er zonder twijfels uitpikte op hun dienstbare glimlach en dreigende oogopslag.

De Indiase geleerde lag al een half uur in smoking op het trottoir, politie agenten aan weerszijden op wacht. ‘De Zwitser’, legde een godvruchtig hoogleraar van een bijzondere universiteit breedvoerig uit aan een gehoor van vaderlanders, ‘kan bogen op een traditie van properheid, matigheid, ingetogenheid. Het valt te begrijpen dat de directie van dit gebouw niet graag haar kostbare meubilair en tapisserie besmeurd ziet. Anderzijds moet de kleine zelfstandige, ondanks een schijn van welvaart, hard ploeteren om de eindjes aan elkaar te knopen. Daarom kan het niemand verbazen dat de taxi-chauffeurs er weinig voor voelen om zo iemand in die toestand van beneveling ergens heen te brengen. Dat ligt veel meer op de weg van een zorgende instantie, al zij toegegeven dat het hier een grensgebied tussen sociale geneeskunde en maatschappelijk werk betreft’. Inderdaad de studie der sociale verhoudingen, en daarvoor was men hier immers samengekomen, beloonde de toegewijden met diep inzicht in menselijke zwakheid en maatschappelijke noodzaak. De Indiër begon te giechelen en gaf opnieuw over. Zijn landgenoten passeerden hem met een afgewend hoofd vol Queen's English op weg naar een taxi. ‘Misschien is het wel een onaanraakbare, wat weten wij van kasten en Brahma’, dacht van Wageningen.

Drs. Annie van Wageningen-Snellies zat uren, ochtenden, dagen met een koptelefoon op haar teerbeminde kapsel, een stapel rapporten onder haar geliefkoosde hand, haar diep-blauwe ogen verdronken in een niets, de spreker immers onzichtbaar tussen de gezette franse staatsrechtgeleerde, beroemd om zijn studiën van het souvereiniteitsbeginsel in de 17e eeuwse literatuur en een zware Turkse, ongesluierd en daarom door elkeen versleten voor een Argentijnse. Hans, zonder titels, wiens drie maanden voor een candidaats Nederlands inmiddels waren uitgelopen tot zes jaar, met een inkomen waar echter iedere academicus toch maar zijn vingers bij zou aflikken, had één zitting meegemaakt. ‘Dat wist ik allemaal allang.’ Antwoord: ‘Maar jij voelt ook alles aan. Zelfs de dood van Kennedy heb je zien aankomen’. En dat was ook zo.

Mooie momenten. Een deelnemer van pak weg dertig jaren, Hans' leeftijd, nog geen drie maanden verlost van de professorale voogdij, rees uit zijn stoel, overkomen van ambitie, en vroeg het woord. In zijn vaderland rinkelde het kasregister bij O.K. & W. voor elk eerzuchtig woord dat zijn van afgunst samengeknepen mond verliet. Van deze luttele minuten moest het komen: de hand van een sterhoogleraar op zijn schouder, de twee amerikaanse jaren op een ruime toelage, het proefschrift uitgegeven bij een respectabel huis, (‘Daar leggen ze bij handenvol op toe’, dacht Hans) en de glorieuze thuiskomst, als jong hoogleraar met buitenlandse ervaring, om-

[p. 20]

stroomd door jonge assistenten van pak weg dertig jaren, overkomen van ambitie, met van afgunst samengeknepen monden.

‘It be far from me to question the scientific value of professor Lilienthal's brilliant and scholarly treatise, but I expressed these remarks in the modest hope that they might not be altogether irrelevant and that my criticism - though from a far lesser mind than his - might help to a small degree in furthering our understanding of this phenomenon’, besloot Dr. jur. Anton Null zijn vertoog. Hij was duidelijk uitgeput, had zijn spreektijd met drie minuten overschreden en was er niet in geslaagd de onstuitbare gang van het debat ook maar enigszins van richting te doen veranderen. Drie jaar later zou hij een gasthoogleraarschap in Syrië aanvaarden. De Finse afgevaardigde haastte zich nu om de inhoud van zijn in gestencilde vorm verspreide onderzoek nog eens auditief mee te delen. Wat zou hij zich zorgen maken, in het land der duizend meren was slechts één hoogleraar in de betreffende tak van kennis en dat was niemand meer of minder dan de spreker, een man zo voorkomend, zo vriendelijk, gul en innemend als een sterfelijk mens hooguit één week van het jaar kan zijn. Hans rilde bij de gedachte aan de andere eenenvijftig.

Ontspanning, vertier, verstrooiing, vrije tijdsbesteding, dat hebben we nodig, dacht Hans van Wageningen. Het hele jaar sloven als een karrepaard en nu de bloemetjes buiten. Mee met de dames! Is een man minder dan een vrouw, omdat hij toevallig anders gebouwd is? Dat is trouwens nog maar de vraag, de eerste foetale weken, o paradijselijke tijd, vrij van zorgen/warm geborgen, zit het bij alle mensenkinderen hetzelfde.

Voor de derde congresdag stond een delightful trip op het program for the ladies: ‘a glimpse of charming villages and vineyards highlighted by a brief visit to “La Commanderie de Compesières” and, het kon gewoon niet op, gastvrij volk, levensgenieters, a visit to a wine cellar’. Hij voldeed zijn registratie-fee, negeerde luchthartig de niet te verbazen blik van de receptionist en vervoegde zich tijdig te bestemder plaatse.

Gewoon in de bus gaan zitten, niet op de voorste, niet op de achterste, maar op een gemiddelde, egalitaire, geëmancipeerde bank. Iedereen recht in de ogen kijken, brutaalweg medepassagier uit de jas helpen. Goed werk Van Wageningen!

De gids begon haar explicaties met een welkomstwoord in het frans: ‘Soyez les bienvenu(e?)s, mesdames et - angstzweet? gêne?, niet bij Hans - monsieur’. Hij redde zich wel, gaf zijn buurvrouw vuur met vaste hand en keek belangstellend door de zonwerende panoramische ruit: banken, juweliers, horlogers, banken, beauty-parlors, voor elke deur een zilvergrijze Rolls, gelukzaligheid van Tunesische diplomaten-vrouwen bij de bio-estheticien.

Daar was het weer, terwijl hij toch alleen maar naar buiten hoefde te kijken, indrukken naar zich toe hoefde te laten komen: ‘En geeneen die zijn handen uit zijn mouwen steekt voor een eerlijke hap brood’. Oude en jonge Genevers, allemaal neutjes, parasieten van parasieten. Ergens in Swazi stond nu een arme boer zijn laatste rijstkorrel af aan de rovende legers van een stelende dictator die er zijn beulsknechten van naar Zwitserland stuurde met Rolls, Helena Rubinstein en een mauve poedel met kanker aan het scrotum. En als luizen in die minkpels zaten daar de Zwitserse unterkellners achter hun Liebfraumilch.

De bus liet Genève, Klein Sacconex, Groot Sacconex links achter zich en wendde zich vierbaans naar Lausanne. ‘Daar wil ik voor geen geld naar toe, niet naar Lausanne’ dacht Hans van Wageningen.

‘You like Swiss’, vroeg een wat oudere vrouw, een Turkse zoals bleek, in een ruim gesneden jurk met een verschoten blauwe windjekker erover, waarmee bewezen was dat Turkish delight enkel maar snoepgoed is. ‘Yes and no’, antwoordde Hans. Dat was wat mager. ‘It all depends. Sometimes yes and sometimes no. By the way, may I introduce myself?’. Mme Ataran, ze was het zelf, de zwijgzame heldin, de vrouw die alles offerde voor kinderschaar en wetenschap. Hij had veel aan haar gedacht, voor hij haar nog kende, bij het zien van Mr. Ataran, de leproos, een schol aangevreten door een haai zonder eetlust, een gnoom, uitsluitend aanvaard als menselijk schepsel omdat men onder beschaafde mensen verkeerde die alweer half vergeten waren hoe God's evenbeeld er eigenlijk uitziet, alleen geaccepteerd als wetenschapsbeoefenaar omdat hij er een strikt zwijgen toedeed. ‘So you are missis Ataran!’, zie hij met blijde verrassing. Ze scheen er niet onder te lijden. ‘Yes, I am missis Ataran’. En dat was dat.

De bus was geklimatiseerd, air-conditioned, de lucht werd er slechts onder strenge voorwaarden in toegelaten. Hans voelde het aan zijn handen die klam, zijn haren die slap en zijn overhemd dat vochtig werd. Een dunne angst; de zuurstof in het Vrije Westen raakt langzaam aan op, de kunst-

[p. 21]

matige kleurstoffen en conserverende chemicaliën in het broodbeleg doen ongemerkt hun sluipend werk en aan eigen genotzucht gaat Europa ten onder. Het stond allemaal geschreven, er was honderden malen gewaarschuwd, maar het had niet geholpen. De mensen wilden niet luisteren en de Leidse kaas kwam nu al in plastic. Hij dacht aan Annie, in de wandelgangen in luchthartig gesprek met collega's over de rate of change. Als zij de hall naderden weken de glazen deuren, door foto-electrische cellen bestuurd, vanzelf open en sloten zich weer achter de pratenden. In de lounge speelde een Marokkaanse gigolo op een electrische bas zijn huurschuld bij elkaar. Avis-rent-acar stond 24 uur van het etmaal ter beschikking van de overontwikkelde wereldbevolking.

En dit was de stad van de God der Wrake, hier had Calvijn Servet laten branden voor een paar onnozele woorden. De Zwitsers zijn recht in de leer, de Alpenjagers gevreesd als geen anderen.

Soms toont men zijn kracht door te wijken. Hans van Wageningen stond op uit zijn in drie standen verstelbare stoel, liep door het middenpad, nageoogd door drie en twintig academische echtgenoten, opgewacht door de gids, één stuk bereidwilligheid en begrip voor toeristische buitenissigheden. ‘Je dois être ici’, zei hij. ‘Je voulais descendre’. ‘Maar natuurlijk’, deed de gids, zonder woorden, met kingebaren en hoofdrukjes, ‘zoals U wilt, een wenk van U, een bevel voor ons’. Van Wageningen liep terug naar de Turkse: ‘It was a pleasure. I hope we will meet again one of these days’. Het was werkelijk een alleraardigste vrouw. Haar schuld kon het niet zijn. ‘Are you leaving us already?’, riep de vrouw van Yale's faculteitsvoorzitter, haar positie gaf haar immers het recht, nee, de plicht, pijnlijke, maar noodzakelijke vragen te stellen. De bus stopte en Hans stapte uit. ‘Ik vraag verdomme mijn geld terug’, dacht hij veilig en wel in de berm.

Leeg, maar niet ongelukkig kwam Hans drie kwartier later in het congresgebouw aan, ging naar de balie en eiste alle plaatskaarten, toegangsbewijzen, cadeau-bonnen en reductie-biljetten waar de status van congresganger recht toe gaf op bij de gedienstige spring in 't veld. Vervolgens nam hij een taxi en wisselde in de traag invallende schemering alle waarde-papieren in, lokettisten, beambten en buralisten inspinnend in een net van leugens en bedrog. Het geld (SF 34,-) besteedde hij in een kleine boutique, gedreven door een oudere française met grijs geverfd haar, aan kanten damesgoed, rakend aan het obscene.

Hij wachtte Annie op, pakje in de hand, voor de glazen deur naar de conferentiezaal. Een oude geleerde met een jongensgezicht, waarboven een genieën-voorhoofd rees en daalde onder geborsteld haar liet een krijtje over het schoolbord tieren, lachte excuserend bij elke adempauze, verlegen met eigen meesterschap en wees met werkeloze linkerhand een technicus belast met de zorg voor de opname-apparatuur luchthartig de weg tussen de electrische leidingen. Van zulke mensen komt het licht der wereld. Zij spreken snel en kort. Weinige minuten later stond Annie voor hem. Geen ‘hapje eten’ met collega's. Andere zaken waren aan de orde: die nacht, dat zij op terugweg uit het zuiden doorgereden waren, dicht tegen elkander aan, dwars over het hooggebergte, op zoek naar een hotel, horigen van botte hotelbedienden die geen acht gaven op de nachtschel of nauwelijks uit de kasboeken opkeken, doodmoe doorgereden, en onderdak in het Weisz Kreuz Stubli hooghartig afgewezen, verder, vrij zolang de benzine strekte, vaganten op Europa's wegen, tot zestien uur later de douche en het bed thuis. Zwitserse nachten, het voorspel tot een zoet ontwaken.

In het hotel, deur op het veiligheidsslot, ‘Don't disturb’ aan de buitenkant, het pakje uitgepakt, vroeg hij: ‘Wat weten zij, dat ik niet weet?’ en luisterde niet meer naar het antwoord.