Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 16]

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

De Nederlandse Vereniging voor Radio- en Televisieonderzoek telde eind 1963 op de kop af 93 leden. Voorzitter is prof. mr. dr. M. Rooy, verder zitten H. Schaafsma, drs. F. Bergsma, drs. J. de Bruyn, mr A.W. Kist en drs. J. Stappers in het bestuur.

De ledenlijst telt 8 professoren, 17 doctoren, 1 ingenieur (televisie is kennelijk geen technisch medium), 6 meesters in de rechten (afgezien van dubbele titeldragers), 6 dominees en 19 (negentien) doctorandussen, waaronder ikzelf: drs. H. Scheepmaker, Jan Luykenstraat 20, Amsterdam-Z, het staat in de ledenlijst. Ik vind het een mooi gemiddelde: 57 titeldragers op de 93, alleen is het jammer dat ik geen drs. ben en mij daar ook nooit op heb laten voorstaan. Wat moet ik nu van die andere titels denken, als de enig controleerbare al ten onrechte is toegekend? Prof. mr. dr. Rooy... minstens één van de drie zal wel overdreven zijn. En al die doctorandussen? Misschien krijg je, als je lid wordt van die vereniging, automatisch het drs. toegevoegd, tenzij je uitdrukkelijk vraagt ervan verschoond te mogen blijven. Drs. honoris causa...

Bij het woord cadeaustelsel denk ik het eerst aan staatsiebezoeken. Elk officieel bezoek gaat gepaard met cadeautjes over en weer, en ik zou wel eens willen weten aan wie die cadeautjes toevallen: aan Luns persoonlijk, of aan de staat? Als Luns ze zelf mag houden, zou dat veel verklaren over zijn zetelvastheid en reislust. Toen Erhard hier op bezoek kwam kreeg hij een zogenaamde ‘molenbeker’, een zeldzaam exemplaar, een soort beker (heb ik mij laten uitleggen) vermomd als molen, met trappetje en molenaartje en natuurlijk wieken die je kunt laten ronddraaien, waardoor er cijfertjes verspringen. Wie van de gasten, na het rondreiken van de met drank gevulde molenbeker, het noodlot treft dat de wieken bij hem stil blijven staan, is verplicht het aantal rondjes te betalen dat het cijfer aangeeft. Typisch een cadeautje voor Erhard, dat zult u met me eens zijn, hoewel, aan de andere kant... Misschien was het enige criterium voor de keus, dat hij nog geen molenbeker had, wat ik waarschijnlijk acht. Zo zal het ook wel zijn gegaan met het geschenk van de minister van buitenlandse zaken Schröder, die door Luns gefêteerd moest worden bij diens bezoek aan Bonn. Wat geef je een minister? Een modern kunstwerk, werd bedacht. Het Haagse Gemeentemuseum verwees Luns' secretaris naar Galerie Espace in Amsterdam. Espace kreeg een telefoontje of er vast wat kon worden uitgestald, zodat de secretaris een keus kon maken. Wat het mocht zijn, beeldhouwwerk, olieverf, grafiek? Neenee, alleen grafiek, niet te duur. Het werd tenslotte een (Kees) Ockx, bepaald niet de slechtste, maar ook niet de duurste. Schröder loopt nu helemaal naast zijn schoenen van trots door Bonn rond en vertelt het aan iedereen die het horen wil: ‘Die Holländer haben mir einen Ockx geschenkt!’

In Vrij Nederland van 10 oktober zegt G.K. van het Reve in een interview met Bibeb: ‘Terwijl alles (hevige emotie) beter is dan een communistische samenleving’. Over de Nederlandse literatuur zegt hij: ‘In de laatste jaren is er toch niets verschenen waarvan je 's nachts wakker blijft liggen, iets wat je omvergooit. Ik zou wel willen dat het gebeurde.’ In hetzelfde nummer van Vrij Nederland, en trouwens ook in het nummer daarvoor vinden beide uitspraken van Van het Reve elkaar in de weergave van het proces dat in de Sowjet-Unie is gevoerd tegen de dichter Brodski, - een vertaling uit Encounter. Je leest die stukken met nauwelijks bedwongen woede en met de nagels in je handpalm gedrukt. De ploerterigheid van de rechter, de aanklager en de getuigen à charge (wier domheid, evenals hun onoprechtheid, nochtans opvallender is dan hun ploerterigheid) ligt er zo duimendik bovenop dat je niet zonder bewondering de redelijkheid en het fatsoen van de getuigen à decharge erkent, ook al krijgen die de kans niet iets wezenlijks bij te dragen tot Brodski's verdediging. De manier waarop Brodski, wiens enige ondeugd zou zijn dat hij ‘werkschuw’ is, niet genoeg verdient met vertalen en dichten om er geen fabrieksbaantje bij te hoeven hebben (vertalen en dichten wordt hardnekkig niet als werk erkend, o Majakowski, geestesheld van de Sowjet-Unie!!...), door de rechter wordt behandeld en afgesnauwd, het woord wordt ontnomen, doet sterk denken aan het Duitse, op de film bewaard gebleven proces dat aan het eind van de oorlog gevoerd werd tegen de plegers van de aanslag op Hitler. Enfin, het is nuttig te weten wat het precies inhoudt, die dooi in Rusland en elders, bijvoorbeeld in Polen, waar de schrijver

[p. 17]

Wankowicz gearresteerd is omdat hij zich ongunstig over zijn land zou hebben uitgelaten. Doodgeschoten worden ze weliswaar niet meer, maar uit de roulatie genomen nog wel. Tel uit je winst! Wat zou er toch door al die communistische kunstenaars hier te lande heengaan als zij zo'n weergave van het proces-Brodski lezen? Waar blijven hun vlammende protesten, waarom kalken zij niet ‘BRODSKI MOT VRIJ’ op de muren? Of vinden zij, eerzame burgers met hun contraprestatieregeling, subsidies, reisbeurzen, stipendia enz. enz., eigenlijk ook werkdat schuwe elementen uit de maatschappij verwijderd moeten worden en de fabriek in moeten worden gejaagd, - bijvoorbeeld naar Bruynzeel, om potloden te maken?

Langs de weg van Amsterdam naar Hilversum ligt een van de Loosdrechtse plassen. Tussen het water en de autoweg bevindt zich behalve een fietspad nog genoeg groen om als grasstrand te dienen voor honderden Amsterdammers, die Zandvoort te ver vinden of te zanderig. Weliswaar heeft een boze geest het instappen in het water ernstig bemoeilijkt door de oever vol te gooien met kantige glibberige stenen, zodat je je klompen aan moet houden om zonder voetletsel het water te kunnen bereiken, maar ben je die Maginotlinie eenmaal voorbij dan sta je op een slechts langzaam aflopende zandvlakte, die het mogelijk maakt tientallen meters ‘de plas in te lopen’ voordat het water je tot de lippen stijgt. Ben je eenmaal zover dan heb je, je omdraaiend, een fascinerend uitzicht op de medemens aan de kant. Zoals gezegd is er voldoende gras tussen fietspad en oeverrand voor strandleven, maar die strook is toch weer zo smal dat men zich per gezin of eenling naast elkaar moet opstellen, zodat je vanuit het water naar een tweedimensionale rolprent lijkt te kijken, zonder dieptewerking, althans wat de mensen betreft (op de achtergrond zie je bomen en voorbijflitsende auto's, maar dat zijn duidelijk zetstukken). De mensen die zich aan de kant ontkleden of weer aankleden, hebben wel degelijk gevoel voor schaamte: zij schuilen indien mogelijk achter een struik die hen aan het oog van de fietsers onttrekt, of zij wenden hun achterzijde naar de wegkant, uitgaand van de wetenschap dat ieders achterkant neutraler is dan de voorkant. Merkwaardigerwijs bekommert niemand zich meer om de zwemmers, van wie alleen het hoofd nog boven het water dobbert. In het onderbewustzijn van de ontkleders zijn zij als onthoofden, of liever ontlichaamden, geelimineerd als gluurders waardoor zij alles te zien krijgen wat aan fietsers, wandelaars en automobilisten onthouden wordt. Die onbekommerdheid ten aanzien van de zwemmers werd niet alleen door de ontkleders gehuldigd, maar ook door een glurende jongen. Het was (alweer: tweedimensionaal) een scène voor Haanstra. Men stelle zich voor: een struik aan de oever. Links daarvan een meneer en een mevrouw die zich omzichtig in hun badpak hijsen, en rechts van de struik die jongen, die, voorovergebogen, met de handen op de knieën, aandachtig toekeek, ongezien door die mensen, ongezien ook door fietsers en wandelaars, maar zonder enige rugdekking t.a.v. de zwemmers met hun hoofd boven water. Gefascineerd hebben we dit ‘nonallied’ drietal afgeloerd, ons ondertussen de hersenen pijnigend over de vraag of hier sprake was van de eeuwige verpleegster op de Droste-cacaobus of niet. Ik dacht van niet.

In haar eerste uitzending over ‘Oorlog en vrede’ wilde de V.P.R.O. het effect van een H-bom tonen als die midden in Nederland tot ontploffing kwam. Autoriteiten die aan de uitzending mee moesten werken, verwierpen deze V.P.R.O.-gedachte (‘We moeten leren sterven met de bom’) als irreëel, ondenkbaar, onwaarschijnlijk etcetera, omdat zo'n bom toch nooit op Nederland met zijn zuivelindustrie gegooid zou worden, maar alleen elders, op z'n dichtstbij op het Roergebied bijvoorbeeld. De V.P.R.O. zwichtte, vervaardigde een kaartje van een niet-bestaand land en toonde daarop de uitwerking van de H-bom aan. Erg interessant wel, maar niet voor mij, meer voor de bewoners van dat land waar ik niet woon en waar ik ook nooit met vakantie naar toe denk te gaan. Overigens was het van die autoriteiten natuurlijk een schattig idee om, uit realistische overwegingen (je kan het realisme ook te ver doorvoeren! N.S.) niet ‘toe te staan’ dat de H-bom op Nederland zou vallen. Ook niet per ongeluk, doordat het vliegtuig met de bom tegen de R.E.M.-ballon van Verolme opbotst?, heeft men (naar ik aanneem) nog gevraagd, maar nee: het mocht niet. En zo zal het wel in alle landen gaan, waar zulke televisieuitzendingen worden gemaakt. Elk land stuurt zijn eigen bom door naar een land dat ver genoeg weg ligt om alleen de ruiten in het eigen land te laten rinkelen, en zo krijgt iedereen toch nog een bom, zij het niet de bom die eigenlijk voor hem bedoeld was. Wij krijgen bijvoorbeeld de bom van Uruguay. Misschien is het nuttig als de N.T.S. de Uruguese documentaire over de gevolgen van de H-bom aankoopt en uitzendt.