Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 12]

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

‘Dames, bent u klaar? Houdt u naald en schaar gereed? Vandaag gaan we een eenvoudig jurkje copuleren. Eerst knipt u de stof zorgvuldig in mootjes, waarna u de losse panden aaneen cohabiteert. Is dat eenmaal gebeurd, dan paart u met een losse steek de zomen vast, waarna u alleen nog even geslachtsgemeenschap hoeft uit te oefenen met het liggende kraagje. Bent u klaar? Dat was het dan voor vanavond, tot een volgende keer en welterusten!’ - Een aardig tekstje, maar een dagblad dat met een A begint en op een d eindigt (dat zijn er drie, je kan niet voorzichtig genoeg zijn) vond het toch niet zo geschikt voor opname, ook al was het Verschrikkelijke Campertwoord dan zorvuldig vermeden. ‘Ze doen het niet’, zei ik thuis. ‘Probeer het dan nog eens, maar nu met naaien’, zei mijn vrouw.

In mijn kwaliteit van televisiecriticus van Vrij Nederland heb ik een artikel geschreven waarin ik, in de affaire-Lugtenburg, ook wel bekend als de affaire-Remco Campert, partij koos voor het woord en tegen de AVRO. Geen origineel standpunt derhalve, maar ik wist geen beter. Een paar dagen later werd ik opgebeld door de heer v.d. Vliet. Zo noemde hij zich althans. Dagboekanier, die dat soort zaakjes vaker bij de hand schijnt te hebben, breekt onaangename gesprekken altijd af, zeggende: ik bel u wel even terug, wat is uw naam en telefoonnummer? Dat schijnt een afdoende remedie te zijn. Maar het was mijn eerste scheldkanonnade, dus ik was er nog trots op, en als de dood dat die man zou ophangen voordat hij alles gezegd had. In mijn beroep is er altijd behoefte aan kopij. Of ik de schrijver was van dat miezerige stukje in Vrij Nederland? Waarom ik het daarin voor de homofielen had opgenomen? (een man van beschaving die de term homofielen kende, al gauw stapte hij trouwens over op ‘flikkers’). Ik zei me niet bewust te zijn in dat artikel een pleidooi te hebben gehouden voor homofielen, wat waar was, maar me ook het onbehaaglijke gevoel gaf dat ik, na een artikel te hebben geschreven over de bloeiende fruitbomen in de Betuwe, de beschuldiging van de hand wees daarin een lans te hebben gebroken voor de rechten van de negers, daarmee de indruk wekkend dat zoiets nimmer in mijn hoofd zou opkomen, ook niet als mijn belangstelling zich buiten de bloeiende bongerds van de Betuwe zou verplaatsen. ‘U bent waarschijnlijk zelf een flikker’, zei mijnheer v.d. Vliet, en omdat ik vastbesloten was hem zo lang en zo zuigend mogelijk terug te jennen, vertrouwend op mijn superieure geestelijke gaven, wantwoordde ik hem naar waarheid dat ik al geruime tijd getrouwd was, wat terecht geen indruk op hem maakte. ‘Ben jij misschien zo'n gramofoonplaat die aan allebei de kanten bespeeld kan worden?’ vroeg hij, vertrouwelijk tutoyerend. Ik van mijn kant vroeg hem, waarom hij Vrij Nederland eigenlijk las, als hij zich zo opwond over de inhoud ervan. ‘Is Vrij Nederland niet een beetje te hoog voor u gegrepen?’ ‘Luister eens hier, jongen’, antwoordde hij, ‘vroeger las ik De Lach en De Waarheid, maar ik ben overgestapt op Vrij Nederland om me te vermaken. Ik lach me rot om die stukkies van jou, maar ik hou je in de gaten, begrijp dat goed!’ Later zou hij nog beloven dat hij me wel zou weten te breken, niet alleen mij, maar al die jongens, Jan Cremer en Kees Nooteboom en hoe ze nog meer mochten heten. Hij hield ze allemaal nauwlettend in de gaten. Ik raadde hem wat Jan Cremer betreft aan een beetje afstand te bewaren, omdat deze ruwe kwant mensen als hij graag de grond in zou stampen, maar daar was hij niet bang voor. Hij kwam niet alleen, zei hij, ‘de jongens van de bouw’ zouden graag meedoen om dat flikkerzoodje eens mores te leren. ‘Dat klinkt aardig fascistisch’, zei ik, ‘u hebt vermoedelijk altijd sympathie voor die richting gekoesterd?’ Even een korte aarzeling, daarna: ‘Dat zou dan een compliment voor het fascisme zijn, jongen’. Flikkers als Nooteboom en Campert, die petities ondertekenden ten gunste van kinderverkrachters (ik had er nooit van gehoord, maar meneer bleek toch aardig op de hoogte) moesten zelf maar eens verkracht worden. Hij maakte zich ook zorgen over mijn financiële positie. ‘Ik heb met je directeur gesproken, jongen, maar die heeft het zelf tegen me gezegd: u hebt gelijk meneer, maar we hebben geen geld om een goeie tv-criticus te betalen’. Ik vroeg hem wie die directeur dan was? Ken je je eigen directeur niet eens, vroeg hij, weet je niet dat dat Smedts is? Dat is de hoofdredacteur, zei ik, dat is wat anders. ‘Met Van Bree heb ik gesproken, en je

[p. 13]

weet het: ze kunnen niet meer betalen, daarom mag jij nog elke week je stukkies schrijven’, hield hij dapper vol. Loekje van Bree, redactiesecretaresse, had blijkbaar haar naam aan de directeursfunctie geleend, - toch mooi dat zo'n man zoveel namen kent en zich in de ‘stuff’ verdiept, al grijpt hij dan wel eens mis. Ik vroeg hem nog of hij misschien getrouwd was, want ik hoorde op de achtergrond stemmen en gerinkel van glazen en kon me zo moeilijk voorstellen dat iemand, terwijl zijn vrouw enkele meters verderop met de buren zat te babbelen of samen met zoon en dochter zat te scrabbelen, dan een dergelijk telefoongesprek voerde. Hij praatte er over heen. Jammer. Ik zei hem dat hij zich over mijn financiën geen zorgen hoefde te maken, want dat ik me niet alleen, zoals hij scheen te veronderstellen, van die tv-rubriek in Vrij Nederalnd hoefde te bedruipen, maar ook nog tvcriticus was voor zeven dagbladen met een gezamenlijke oplage die net iets die van De Telegraaf en Het Nieuws van de Dag (Leo Riemens) overtrof. Dat trof hem onaangenaam, en meteen begon hij me andere tv-critici voor de voeten te werpen aan wie ik een voorbeeld kon nemen: Henk Huurdeman van De Volkskrant (arme Henk) en de tv-criticus van Het Parool, de krant merkwaardigerwijs die Gomperts en Campert tot zijn medewerkers rekent en de Bewuste Uitzending breeduit kopieerde. Ik vroeg hem of hij langzamerhend de dingen niet een beetje door elkaar haalde. Toen gooide hij zijn grootste troef op tafel. ‘Jij kan niet ruiken waar Lugtenburg gescheten heeft!’ zei hij. Ik gaf het toe. Het is triest om met je neus op een schrijnend gebrek te worden gedrukt.

Toen Sjoukje pas haar handtekening onder het profcontract had gezet, werd dat uitvoerig in de dagbladen vermeld zonder dat gewag werd gemaakt van de reden van Sjoukjes plotselinge ommezwaai van amateurisme naar professionalisme: de dood van haar vader, waardoor het financieel onmogelijk werd het amateurisme te bekostigen. Pas later werd hier en daar op dat logische en geenszins oneervolle verband gewezen. Het is merkwaardig met hoeveel schroom onze kranten normale zaken bespreken zodra de dood er aan te pas komt. Toen Nicolaas den Besten overleed, heb ik in alle kranten, d.w.z. in de naar schatting twaalf kranten die ik daarop heb nageslagen, vergeefs gezocht naar de bijnaam ‘het goede heertje’ die Den Besten droeg. Het is een gevleugeld woord geworden, de term is zelfs verwerkt in de titel van een vertaald



detectiveverhaal, maar om de een of andere reden vonden al die kranten het blijkbaar ongepast aan deze benaming te herinneren nu de man overleden was. ‘Van de doden niets dan goeds’, akkoord, dat is een prijzenswaardig standpunt, alleen huldigde men dat niet in die herdenkingsartikelen, want uiteraard werd er wel gewag gemaakt van de miljoenenaffaire, Socrates, etcetera. Alleen ‘het goede heertje’ bleef angstvallig verzwegen, alsof dit een te intiem detail betrof, waarmee men een gestorvene niet langer wilde belasten. Merkwaardig.

Een klas met debiele kindertjes (leeftijd omstreeks de 9 en 10 jaar) arriveert in het Amsterdamse Beatrixpark om te spelen. Op het grasveld oefent een dansgroepje Israëlische dansen. Of het authentieke Israëliërs zijn, of een groepje joodse Nederlanders is op het oog niet uit te maken. De debiele kinderen wijden natuurlijk al hun aandacht aan het dansen, ook Lieneke en Annelies. Op een gegeven ogenblik hoort de juf dat Annelies geïrriteerd tegen Lieneke zegt: ‘Ach, jij denkt ook altijd meteen dat alles joden zijn’.

De Leeuwarder Courant is de oudste in den lande. Ze is aan haar 213e jaargang bezig. In het noorden behoort ze tot de toonaan-

[p. 14]

gevende bladen, wat ook nog moge blijken uit het feit dat het prompt na de gecancelde uitzending van ‘literaire ontmoetingen’ het gedicht ‘Niet te geloven’ van Remco Campert integraal afdrukte. De redactiebureaux zijn met zorg gevrijwaard van een efficiënte, ruimtebesparende, gestroomlijnde en functionele indeling. Zo treft men naast een der bureaux een ontstemde, uit het IJsselmeer opgeviste piano van Franse origine aan. Daar wordt wel eens (vals) op gespeeld. Midden in het looppad staat zo'n ANWB-paddestoel vastgeschroefd in de vloer, aan de zoldering hangt een stokoud houten fietsje uit de tijd dat het fietsen zelf nog moest worden uitgevonden, een oude straatlantaren was juist gedemonteerd omdat het langste redactielid er steeds zijn hoofd tegen stootte (zelfs bij het al dan niet handhaven van nutteloze verfraaiingen betracht men de nodige inconsequentie), en verder hangen er overal verkeersborden, knipsels en andere voorwerpen die het redactiebureau tot een gigantische collage maken. Over de aanschaf van een papegaai (een ara) wordt nog steeds gedubd. Er zijn twee stromingen. De ene meent, dat een papegaai het werk alleen maar ten goede kan komen, de andere vreest dat de krant onder zijn lezers bekend zal raken als de papegaaienkrant. Een moeilijk probleem. Gelukkig beschikt de Leeuwarder Courant over twee hoofdredacteuren (Evenhuis en Piebenga), zodat ook deze kwestie van alle kanten kan worden bekeken voordat onberaden stappen worden ondernomen.

Het opmerkelijkste feit van de Beatle-invasie (B-day, zoals De Telegraaf het noemde) is wel geweest, dat nagenoeg alle kranten, op enkele zurige ingezonden brievenschrijvers na, deze ‘mohair-zangers’ (Algemeen Handelsblad) welwillend gezind zijn geweest, niet alleen door uitvoerig aandacht aan hen te besteden zonder te morren, maar ook door hen aardig en intelligent en leuk te vinden. Afgezien van de Mies-cultus, die toch weer op andere gronden berustte, heeft Nederland voor zover mij bekend nooit eerder een vergelijkbare idolatie gekend. Uit het buitenland (en tenslotte waren de Beatles ook buitenlanders, al werden zij als nationale helden ingehaald) willen me voor de vuist weg drie naoorlogse gevallen te binnen schieten: James Dean, Elvis Presley en Brigitte Bardot. Van deze drie is indertijd, net als nu van The Beatles, gezegd dat zij in feite over weinig talent beschikten, maar slechts door een of andere trucage (de pruiken van The Beatles, de rock 'n rollberoerte van Elvis, de Actor's Studiotrucjes van Jimmy Dean en de B(lote) B(illen) van Brigitte) de aandacht van de weinig kieskeurige jeugd op zich konden verenigen. Dat die aandacht maar kortstondig zou kunnen zijn, was voor iedereen duidelijk. Men zag over het hoofd dat deze idolen weliswaar niet gezegend waren met een groot talent op het gebied van de zang of de toneelspeelkunst (ik maak overigens uitdrukkelijk een uitzondering voor James Dean, die werkelijk een gigantische filmpersoonlijkheid was), maar dat zij beschikten over een veel kostbaarder talent: dat van de aansprekende persoonlijkheid. James Dean is nu dood. Met hem kan niets bewezen worden, maar ik ben er van overtuigd dat hij nu nog een van de groten zou zijn geweest. De eendagsvlieg Elvis Presley is weliswaar niet ‘het’ idool meer, maar hij beweegt zich nu al vele jaren rond de top, en Brigitje werd onlangs 30 jaar, en viert nu haar tienjarig jubileum of daaromtrent van sexbom nr. 1! Geen geringe prestatie, integendeel, een indrukwekkende, indrukwekkender in diepste wezen dan de prestatie van bijvoorbeeld Laurence Olivier om nu al vele jaren ‘de grootste’ acteur te zijn Of The Beatles net zo waterproof zullen blijken als Brigitte en Elvis is nog niet te voorspellen, omdat zij gevierendeeld zijn. Dat is natuurlijk moeilijker. Was er slechts sprake van één Ringo Beatle, dan lag het voor de hand te voorspellen dat zijn succes nog jaren zou kunnen voortduren.

Er is een officieuze theorie dat mensen met dezelfde mondvorm ook dezelfde uitspraak hebben. Als je denkt: ‘Zijn stem lijkt wel wat op die van X’, dan kan men meestal ook de illusie koesteren dat zijn mond op die van X lijkt. Oppervlakkig gezien lijken mr. Van Riel en prof. Rogier wel een beetje op elkaar. Uiterlijk, bedoel ik. Of genoemde theorie ook opgaat voor hele verschijningen, die bij gelijkenis moeten resulteren in overeenkomstige opvattingen, is nog niet helemaal uitgezocht, maar met Van Riel en Rogier kom je een heel eind. De oppervlakkige overeenkomst in naam, die een bekwaam dichter in staat zou stellen beide namen op elkaar te doen rijmen zoals ‘Rijen rijen rijen in een wagentje, en als je dan niet rijen wil dan draag ik je’ ook twee rijmende regels bevat, laat ik dan nog buiten beschouwing. Belangrijk is vooral wat beide heren de laatste tijd gezegd hebben. Rogier, men weet het, heeft het antipapistische kikkergekwaak dat hier en daar na de affaire-Irene uit enkele sloten opdook met een brede armzwaai gepromoveerd tot het geruis van de wereld, het knarsen van de draaiende aarde

[p. 15]

om zijn as, en daarmee een stap terug gezet naar een ‘splendid isolation’ van ons katholieke volksdeel. Kritiek op de faits et gestes van de Carlisten en hun Kareltje, begreep hij gemakshalve maar meteen bij het anti-papisme in. Op (ongeveer) dezelfde wijze beziet de heer Van Riel met groot wantrouwen kritiek op de VVD die uitgeoefend wordt door ‘eigen of quasi-eigen kring’. In dezelfde gebeeldhouwde stijl als Rogier, schrijft hij in Liberaal Reveil (ik citeer de NRC): ‘... de verslaggever van een liberale krant (...) die de tekortkomingen van liberale Kamerleden breed uitmeet, zou, liberaal gezien, doelgerichter handelen door de betrokken fractievoorzitters deelgenoot van zijn objecties te maken, onder vier ogen, dan de VVD te beschadigen’. Men ziet, ook hier: het grote geheel wordt beschadigd door kritiek op losse onderdelen; een soort

[p. 16]

‘anti-papa-sme’. Rogier en Van Riel hebben in hun eigen kring met elkaar gemeen dat zij geen blad voor de mond nemen, de dingen rondborstig zij het fraai opgedirkt zeggen, en vanuit een minderheidsstandpunt progressief lijken door de unverfroren wijze waarop zij hun conservatieve denkbeelden naar voren brengen. Rogier heeft de aanhangers van de oecumenische gedachte gewaarschuwd, dat hij en zijn geestverwanten, als ‘goede’ katholieken, alleen maar een vereniging van de gelovigen nastreven in de schoot van de ene, ondeelbare Moederkerk. Dat is de ware, dat is de enige, daar valt verder niet over te praten. Alle gelovigen met te veel belangstelling voor het ideële, mogen zich dat in de oren knopen. Ook Van Riel zet zich af tegen de critici van de VVD met hun ‘geaccentueerde belangstelling voor het ideële en normatieve’. Het gaat om Realpolitik, zegt Van Riel ongeveer. Ook Rogier is een Realreligiöser, die de mensen die toenadering tot elkaar zoeken geen al te grote illusies wil laten koesteren. Zoals hij alles binnen de Moederkerk wil koesteren, zo wil Van Riel alle vuile was (waartoe hij elke kritiek blijkbaar rekent) binnen de partij, over de partijlijn, ophangen. Daar waait het weliswaar niet, de zon schijnt er slechts zelden, maar als je maar lang genoeg wacht zal toch ook daar die was wel drogen. Wat zegt Van Riel van de ‘echte intellectuelen’? ‘Zij geven van hun veel bezette tijd om iets voor onze partij te doen. Hun levenservaring heeft hun immers geleerd van hoe weinig betekenis het eigen inzicht is, zeker ten aanzien van problemen en toestanden die men niet volledig overziet. Zij grijpen naar de pen om in een persoonlijke brief van gerezen vraag of ontstane bezorgdheid te doen blijken’. Dat briefje sturen zij dan niet naar de NRC of het Hollands Maandblad, waarin volgens de heer Van Riel de ‘intellectuele’ kritiek ‘uit de eigen of quasi-eigen kring’ op de VVD wordt uitgeoefend, maar naar de heer Van Riel persoonlijk. Als we de heer Van Riel eens tot patergeneraal van de VVD benoemden?