Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 7]

Hun trekken thuis
J.P. Guepin

De Christelijken zit het dit jaar niet mee. Eerst onthulden de reacties op Zo is het... de ware aard van de gemiddelde geloofsijver, toen bleek uit de affaire Irene hoe pijnlijk het kan zijn zijn geloofsgenoten in een ander land te hebben, daarna werd het tieren van Algra reclame voor Van het Reve.

Een dergelijk effect heeft de mislukte poging van de rector magnificus van de VU om het atheisten-nummer van Pharetra te verbieden ook gehad. Ik had het anders zeker nooit in handen gekregen. Het lijkt mij een heel goed blad. Wat ernstiger dan zijn grote broer PC, die alleen nog maar wat solt met geloof en sex. Misstanden als Angola en de campusgedachte van Drienerlo worden met kennis van zaken aangevallen. Het nummer is nu dus toch uit, zij het versterkt met wat vulling om de schok te verzachten.

Eerst kwam de redactie, in haar onschuld op zoek naar een weer terug bekeerde afvallige, terecht bij de hoogleraar Grieks. Zijn val viel tegen, hij kwam niet verder dan een retourtje Hervormde Kerk. Maar de heer de Vries bleek toch wel bereid enige opinies te luchten. Hij stelt met tevredenheid vast dat het nu niet meer zo erg is met de zelfvoldaanheid van de VU als in het jubeljaar 1930. Men is nu bescheiden geworden. Nu kan dit niet, het gaat hiermee als met de paradox van de Kretenzer: men kan niet van zichzelf met instemming getuigen: ik ben bescheiden. Dat is onbescheiden, het maakt de zalvende Christen steeds hypocriet of ridicuul.

Men staat naar alle kanten open. Hoe kan zo'n man dat toch zeggen in een blad dat net verboden is omdat het even open durfde staan voor de visie van enkele renegaten (letterlijk volgens de redactie zelf: en bovendien dat de rector magnificus ingeval dat de nummers toch verzonden worden, aan het tuchtcollege zal voorstellen de redactie van de universiteit te verwijderen). Over het atheisme sprekend dreigt de hooggeleerde de bal te zullen terug kaatsen: het huidige atheisme is beslist dogmatisch en star. Bewijzen: om het banale atheisme dat onze tijd kenmerkt wordt niet geworsteld, en zowel Jeanne van Schaik-Willing als Julian Huxley hebben iets aanbevolen, niet omdat het zo goed of waar was, maar als nuttige atheistische propaganda. De kaatsende bal blijkt een gewone jij-bak: En waarom verschilt dit van de veel gesmade recensies in de kerkbodes? Als je dit ziet vraag je je wel eens af, of we als Christenen straks niet gedwongen worden tot culturele apartheid. Dat de kerk een soort catacomben bestaan tegemoet gaat lijkt velen al zeker. De redactie zette er als kop boven In het vuilnisvat? De Vries ziet dat ogenblik al naderen. Goed, deksel dicht.

Het tweede garnituur is een sympathieke renegaat, Nuis. Hij vindt dat hij gewoon is, en verfoeit veel meer dan de orthodoxie het geblaat van de vrijzinnigen die denken dat je met religieus besef de wereld aan elkaar kan breien. Blijven dan over, naast wat borrelpraat van een onmiskenbaar jeugdige Ben Berghege, de hoofdschotels Donner en Lammers.

De schaakmeester heeft in zijn met bierdrinken en zwetsen gevulde studententijd, en in zijn wijd verbreide vriendschap met Mulisch, het denken wel verleerd. Ik althans kan een zin als: In de Calvinistische Christus ben ik niet geinteresseerd, dat is een soort notaris die het Oude Verbond heeft overgeschreven in het Nieuwe; borgtochtelijk lijden heet dat, een schitterende term, niet begrijpen. Zit er het beeld achter van de boekhouder die iets overboekt, gecontamineerd met het idee dat het Nieuwe Testament in Calvinistische ogen er uit ziet als een soort vertaling van het Oude? Het borgtochtelijk lijden, is dat een variant van het plaatsvervangend lijden van Christus, en wat heeft dat met het overschrijven te maken?

Donner is eigenlijk nauwelijks een afvallige te noemen, want zijn verzet tegen de onzindelijkheid van de kerk dateert al van zijn vijfde jaar. Sprekend over de wrok, hanteert hij een karikaturale dialectiek, die er uit bestaat dat men eerst een begrip een tegenstrijdige inhoud geeft, dan opmerkt dit is het natuurlijk niet, het is veel meer, en dan naar de andere kant doorslaat: Dit heimwee naar de onschuld van het verleden dat voorgoed voorbij is, is nog geen wrok; de wrok is veel oorspronkelijker, is een gegeven zonder

[p. 8]

richting. Nu is de wrok alles geworden, waardoor de weg vrij is voor de beruchte passage over zijn vader die uit wrok minister werd, wat in dit nummer afgezwakt is tot: Een wordt minister, de ander afvallig, een derde zendeling. Dit is even onsympathieke onzin als de poging de ongelovige als onbewuste gelovige in te lijven.

Blijft over het stuk van de journalist Han Lammers, dat een veel betere indruk maakt, al lijkt het me dat zijn stellingen soms wel bestrijdbaar zijn. Hij ging uit belangstelling theologie studeren, maakte kennis met de zelfgenoegzaamheid der theologen, ging naar de GU, ontmoette daar dezelfde rabies theologorum. Hij weigert nu zich te laten indelen, foetert op de maatschappelijke voordelen die de Christenen aan hun macht ontlenen, scheldt beeldend een professor Zuidema de huid vol, prijst de worsteling met het geloof als een scholing voor dieper denken, bewondert de AR om zijn gevoel voor billijkheid, verafschuwt de CHU om zijn snobisme, wijst op het fascisme waartoe de gelovige kan vervallen als hij aan zijn God argumenten voor eigen autoriteit ontleent, prijst toch het democratisch individualisme van de gereformeerden - blijkend uit hun houding in de oorlog - en komt tenslotte op het punt waar het deze gereformeerde studenten kennelijk om gaat: in hoeverre zijn de gereformeerden achterlijk, of andersom, in hoeverre kan men als intellectueel gereformeerd zijn.

Lammers maakt hier een wel verstandige onderscheiding: niet het gereformeerde milieu is achterlijk, maar elk milieu heeft nu eenmaal een achterban. Er bestaan trouwens geen domme gelovigen, wel eenvoudigen van geest, maar daar valt verdomd goed mee te praten als het over essentiële dingen gaat. Ik zou het bijna omdraaien. Een intellectuele gelovige rationaliseert zó verweg - je zit haast met een soortgenoot te praten. Totdat hij zegt: Ja maar... en dan doet hij nog alsof hij rationeel is ook.

Dit is inderdaad het punt waarop de niet gelovige denkt jamaar de man is gek, dom of hypocriet. Nu zou men de zaak verder rustig zo kunnen laten, door toe te geven: het blijkt te kunnen, er zijn nu eenmaal intelligente gelovigen die niet, om een uitdrukking van Nuis te gebruiken, een dicht geslibde indruk maken, al zijn ze op bepaalde gebieden, waaronder het artistieke vooral, toch zeker niet eerste rangs.

Men kan zich misschien een beetje in hun geestesgesteldheid indenken als men het eigen ‘geloof’, althans het gevoel dat het iets waardevols betekent, voor kunst analyseert. Ook tegen de kunst zijn heel redelijke argumenten in te brengen, die al eeuwen lang door bepaalde filosofen gehanteerd worden, met even weinig resultaat. Maar men kan zich op dit gebied beroepen op het feit dat de kunst nu eenmaal een als waardevol gevoelde emotie oproept, en verder het probleem terzijde schuiven, tenzij soms wanneer men zelf kunstenaar is. De gelovige kan dat echter nooit, want hij moet van de waarheid van zijn geloof overtuigd zijn om te kunnen geloven. En precies op dit punt begint hij gevaarlijk te worden.

Men kan het Christendom verwijten dat het om deze waarheid of gradaties ervan miljoenen heeft vermoord en nog honderd keer zovelen met allerlei soorten pressie het leven onaangenaam heeft gemaakt, terwijl het misschien nog erger is dat dit veelal niet eens om der waarheid wil geschiedde, maar uit doodgewone heb- of moordzucht, die in het geloof zijn excuus vond.

En, omdat de Christelijke waarheid gered moet worden door de traditie - ik geloof het geloof van mijn vaderen - kan de Christen zich pas van de verantwoordelijkheid van deze misdaden bevrijden, door radicaal met zijn tyrannieke kerk te breken. Zolang hij dit niet doet, is elke Christen medeschuldig.