Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 26]

Afbraak van de apenrots
Raoul Chapkis

Ouderen onder u zullen zich wellicht herinneren hoe het circus Barnum & Bailey uit Amerika in de dertiger jaren een zegetocht door Europa maakte waarbij ze ook twee weken in het, toen net afgebouwde, Amsterdamse Carré optraden. Twee keer heb ik als achtjarig jongetje de voorstelling bezocht, een keer met mijn ouders, een keer met schoolvriendjes. Het hoogtepunt voor ons kinderen, en ook voor vele volwassenen was het nummer van de beroemde Familie Bourdian, een collectie mensapen die zonder zichtbare temmer een half uur lang de onwaarschijnlijkste dingen deden. Ze zaten om een grote ronde tafel heen, aten niet zomaar met mes en vork, maar met viscouvert, druivenschaar en vingerbakjes. Ze dansten de charleston, reden in botsauto'tjes, speelden tennis en konden ook één woord zeggen. Als het orkest namelijk Tsjaikowski inzette stond het hele gezelschap op en brulde: Tsja Kow Ski! Het geheel maakte diepe indruk op me, en ik heb het altijd jammer gevonden zo'n apennummer nooit meer in een circus gezien te hebben. De reden daarvan is me pas gisteravond duidelijk geworden.

Het was vrijdag 7 februari, de première van Sound of Music in Carré. Abbie en ik zaten slecht, helemaal links. Naast Abbie zat een oude heer in een keurige zwarte jas met een bontkraag, zonder bijbehorende vrouw. U moet er eens op letten als u naar deze musical toe gaat: de introductie van de tweede acte is regelrecht gestolen van Tsjaikowski. Nauwelijks klonken deze maten door de grote zaal, of de mijnheer naast Abbie wordt nerveus, en zegt, nogal hard: Tsja-kow-ski. Hij stond er niet bij op, maar de herinnering aan een dergelijke kreet in een voorstelling in dezelfde zaal zo'n 25 jaar geleden, flakkerde bij me op. Bij u natuurlijk ook, omdat ik die voorstelling net beschreven heb, maar bij mij moest de herinnering onder veel stof vandaan komen. U denkt misschien nu al: die oude heer is natuurlijk een aap. Nou, dat is net andersom: die aap was deze heer. Want dat wil ik graag vooropstellen: we hadden hier inderdaad met een mens te doen. Misschien dat er ook apenbloed in stroomde, maar het was een gewoon mens, dat bleek duidelijk uit ons gesprek. Maar laat ik niet op de geschiedenis vooruitlopen. Want u kunt, als u denkt alleen maar een verzonnen verhaaltje te lezen, wel denken dat die man wel een aap zal zijn, als je er in werkelijkheid naast zit schrik je toch wel even voor zo'n conclusie terug. Het kon, dacht ik, ook best iemand zijn, die net als ik hier vroeger had gezeten, en die zich de apen alleen maar herinnerde. Of de temmer van de apen? Maar als je hem bekeek had hij iets onmiskenbaars aapachtigs in handen en voorhoofd, en vooral, toen we in de pauze achter hem aan liepen, in zijn manier van lopen. Ik waagde het erop, stapte op hem af en zei: ‘Mister Bourdian I presume?’ (De rest van ons gesprek zal ik in het Nederlands weergeven).

‘Ach dat is bijzonder aardig, u herinnert zich mijn naam. Dat overkomt me niet dikwijls meer’. ‘Dus u bent het inderdaad! U was natuurlijk die vaderaa-e, die speler van de vaderrol, de man aan het hoofd van de tafel. Wist u, meneer Bourdian, dat ik nooit geweten heb dat het een trucnummer was, en dat het verklede mensen waren?’

‘Verkleed? Zoveel hadden we niet aan. En of we nu apen of mensen zijn, daar filosofeer ik niet langer over. Ik probeer van beide existenties het beste te maken. Maar u mevrouw, u heeft mij zeker nooit zien optreden?’

Nee, Abbie was toen nog niet eens geboren.

‘In deze zelfde zaal, lieve mevrouw, met stinkende turfmolm op de grond, en het hotel wou ons geen kamer geven, zodat we hier in het gebouw hebben moeten slapen. Maar we hadden bijzonder veel succes. Een aardig publiek, die Hollanders. Ze droegen ons werkelijk op handen’.

‘Waarom bent u er dan eigenlijk mee opgehouden?’

Maar daar ging de bel, Sound of Music begon weer en pas anderhalf uur later kon ik mijn vraag herhalen.

‘Waarom we ermee zijn opgehouden?

[p. 27]

Ja, dat is een hele geschiedenis, heeft u daar dan niets over in de kranten gelezen? Ach nee, dat was in de eerste oorlogsmaanden, toen zult u wel wat anders aan uw hoofd gehad hebben. In de Verenigde Staten heeft het geval nogal wat deining veroorzaakt. Een café? Nee, nee, heel vriendelijk van u, maar ik kan niet te laat thuis komen, ze zouden zich bezorgd maken. Maar loopt u even mee, dat is gezellig, 't is niet ver, de Plantage Middenlaan. Tja, dat ophouden. Dat was wel spijtig. Hoewel, ons succes liep wel wat terug, dat moet ik eerlijk erkennen, we werden gewoon té goed. We deden alles zo perfect, dat iedereen zei: gewone mensen, en het exotisme ging er een beetje af. Het publiek raakte aan ons gewend. Als ik met mijn dochters op Fifth Avenue liep, kwamen er geen opstootjes meer. Voor foto's waren we natuurlijk nog altijd goed, en Barnum & Bailey zag dat natuurlijk ook graag, gratis publiciteit nietwaar? Er waren ook zo nu en dan onaangename incidenten, dat met die bananen, en dan dat schandaal met de botsauto'tjes. Maar we hadden het toch nog vele generaties kunnen doen (wist u dat we al in de achttiende eeuw uit Noord-Borneo zijn gekomen?) als we die trammelant met Ari niet hadden gehad. In ons contract met de directie stond dat we ons, ook in ons privéleven als apen hadden te gedragen. Heel redelijke eis natuurlijk. We konden b.v. allemaal lezen en schrijven, maar moesten dat niet laten merken. We deden ons dus voortdurend dommer voor dan we eigenlijk waren. Maar wat zou dat, we verdienden er toch goed mee? Maar als de jongeren op huwbare leeftijd kwamen gaf die clausule natuurlijk wel eens moeilijkheden. Niet iedereen voelt ervoor om met zijn neef of nicht te trouwen. En daar kregen we dus gezeur met Ari’.

‘Die werd verliefd op een gewoon Amerikaans meisje, en dat vond de directie niet goed’, opperde Abbie, die nogal romantisch is.

‘O, mevrouw, twee misverstanden in één zin! Ten eerste is Ari een meisje. En ten tweede was er helemaal niets tegen als ze op een gewone Amerikaan verliefd was geworden. De directie had dáár niets tegen. Trouwens, de ervaring leert dat de kinderen uit zo'n gemengd huwelijk nog heel goed als aap kunnen optreden. Nee, had ze maar een van die driehonderdmiljoen Amerikanen genomen. Maar ze moest uitgerekend verliefd worden op een echte aap. Een al te echte. Niemand heeft ooit begrepen hoe hij in New York terecht kwam. Hij had wel grote ambities om bij een circus te komen werken, maar hij werd nergens geëngageerd. Niet iedereen eet zo keurig als wij. Hoe Ari hem leerde kennen, ach wat doet het er toe. Hoofdzaak is dat ze ons voor een heel onaangenaam fait accompli stelde. Het was nogal een schandaal. Ze was opeens spoorloos. Dan belde ze weer op om te zeggen dat de hele zaak niet doorging. En toen kwam ze ineens met haar vriend opzetten. Een hele sympathieke jongen, mooie naam, maar het was direct duidelijk: hij paste niet in Barnum & Bailey. Och wat een opwindende uren hebben we toen gehad. Vergaderingen met Bailey (Barnum was al dood), moeilijke persconferenties (we moesten nog een perschef ontslaan als zondebok). Onze grootste zorg was natuurlijk dat het publiek er achter zou komen dat we maar gewoon mensen waren, die voor aap speelden. Dat zou het eind van ons profijtelijk bestaan betekenen. Van die paar dagen heb ik al mijn grijze haren gekregen. Ari had namelijk haar levenslang contract, dat heel wat waard was. Tenslotte werd dat geannuleerd. Het werd een soort happy ending: Ari vertrok met haar man naar Afrika, en ze schijnen het daar goed te maken, ook al is hij nogal gefrustreerd in zijn circusambities. De dierpsycholoog

Leo Vroman

De zon gaat op voordat de dag begint.
Niemand kijkt en vindt niemand.
Een benige hond
waarop een paar bange
ogen zitten, werpt de lange
schaduw van een gebogen hinde
over de gewitte grond.
Hoe eenzaam de zon voortwerkt.
Het doet tot hiertoe pijn en
toch moet hij nog een maand schijnen
voor de wereld het merkt.

[p. 28]

Leo Vroman

Deze maand is gekrompen van de kou.
Niemand kan zien dat achter
de samengevrozen dagen een lauw
waas golft, gauw wordt het zachter.

Kortlandt, die bij Artis werkt, heeft me eens verteld over een aap die hij in het oerwoud met vork en mes zag eten, met een sjerp om zijn buik. Het zou mij niet verbazen als dat mijn wilde schoonzoon was. Ari zelf was zich helemaal niet bewust van de grote moeilijkheden die ze ons bezorgd had. Zo bleek b.v. dat ze haar contract nooit goed gelezen had. Ja die liefde, die weet wat’.

We waren bij de Plantage Middenlaan aangekomen en de oude heer begon zijn jas uit te trekken.

‘Maar’, zei ik, terwijl ik zag dat hij onder die jas niets aan had, ‘Maar waarom bent u er dan toch helemaal mee opgehouden? Zonder Ari ging het toch ook wel? Het publiek vergeet snel. En het showleven lijkt me toch aantrekkelijker dan zo'n winderige apenrots’. Want daar, begreep ik, woonde hij. Meneer Bourdian begon



tegen het hoge ijzeren hek op te klimmen, de opgevouwen jas in een knieholte klemmend. ‘Waarom bent u er dan toch mee opgehouden?’

‘Meneer Chapkis’, zei hij terwijl hij zich onder de oksel krabde, ‘en mevrouw’ voegde hij eraan toe, veroverig naar Abbie kijkend (wat een geluk dat we net gisteren haar benen geschoren hadden) ‘meneer en mevrouw, die verklaring is nogal eenvoudig. We zijn ermee opgehouden (alle anderen zijn als gewone mensen in de maatschappij opgenomen, alleen ik prefereerde de apenrots) om een reden die u duidelijk zou zijn, als u zich de samenstelling van mijn familie herinnerde. Ik heb nog vijf andere dochters!’

En met een grijns wipte hij over het hek en sukkelde op vier poten in de richting van het olifantenhuis. Want de apenrots in Artis wordt definitief afgebroken.