Hollands Maandblad. Jaargang 5

Tussen vloed en eb
Anton Quintana

Mevrouw Rafec, echtgenote van een fabrieksdirecteur, genas langzaam van een hartaanval, die zij nauwelijks te boven was gekomen. Al vervulde zij haar gastvrouwelijke plichten weer, van een volledig herstel was geen sprake. Volgens haar geneesheer remde de omhaal, die haar positie met zich meebracht, een werkelijke vooruitgang. Hij drong aan op een rustkuur in Zuid-Frankrijk of Spanje, juist nu de herfst voor de deur stond. Zijn advies bereikte meneer Rafec in een periode van grote opdrachten. Hij had geen oren naar vakantie. Wel was hij bereid zijn vrouw in een pension in Madrid onder te brengen. Maar tegen dat voornemen verzette de arts zich. Hij noemde het een halve maatregel, een compromis waarmee hij niet accoord kon gaan. Tenslotte gaf meneer Rafec zich gewonenn; hij huurde een bungalow en schikte zich in een lange onvrijwillige vakantie. Mevrouw Rafec had zich afzijdig gehouden. Zij was apathisch en gedroeg zich alsof de kwestie haar niet aanging.

De bungalow, voor de tijd van drie maanden gehuurd, stond op vijftien kilometer afstand van San Sebastian. De ramen gaven uitzicht op een verdord gelig grasveld met langs de zoom een dubbele rij donkere dennen. De bodem in de omtrek was steenachtig en van een donkerrode kleur. De gespleten, verwrongen bomen die, hoog op de uitlopers van het rotsmassief de zoute adem van de wind verduurden, begonnen met de dag meer op wanstaltige voortbrengselen van een onbegrijpelijke sculptuur te lijken.

Op koude avonden legde de werkster

[p. 21]

- dochter van een naburige boer - een vuur aan in de open haard. 's Nachts leken de bomen zwart en achter hun zwaaiende takken bewoog de maan als een zeilschip. De wind kabaalde rond het huis en jammerde aan de vensters. Maar deze geluiden hadden al spoedig niets beangstigends meer, alleen beweerde Rafec, dat ze hem uit de slaap hielden.

In de ogen van Rafec was het steenachtige landschap weinig aantrekkelijk. De plotselinge verandering van klimaat en omgeving, ingrijpender dan hij verwacht had, maakte hem ongedurig en prikkelbaar. Maar zijn vrouw bloeide op. Haar gezicht, in een halfjaar tijd gerimpeld en benig geworden, kreeg weer kleur. Haar samengeperste, gedurende haar ziekte wat scheefgetrokken mond, opende zich eindelijk weer voor een lachje, een uitroep van verwondering. De vaak drukkende hitte kon haar verrukking niet doen tanen, evenmin als de onverwachte afkoeling, die soms de opstekende zeewind meebracht. Zij begon er al spoedig een gewoonte van te maken, dagelijks in de omtrek te wandelen, terwijl haar man de tijd verdreef met een boek op het terras. Van wandelen hield hij niet. Iedere week haalde hij met de auto in San Sebastian de post op, waaronder de rapporten die zijn fabriek hem toestuurde. De berichten, die hij kreeg, stelden hem gerust. De produktie ging zonder onderbreking voort, de assistenten konden het werk aan en reden tot ongerustheid was er niet. Maar hij kon niet anders dan met ongeduld naar de dag uitzien, waarop hij weer aan het werk zou kunnen gaan.

Gewoonlijk gaf mevrouw Rafec de werkster 's morgens instructies voor de hele dag, waarbij ze haar gebrekkige kennis van de Spaanse taal met gebaren aanvulde. Daarna verliet zij het huis en volgde het kronkelpad door de akkers naar het dorp met zijn witte, scheefgezakte huizen. Daar bleef zij staan kijken naar de bedrijvigheid bij de wasplaats, pratend met de vrouwen, meegenietend van hun vrolijkheid die zij niet geheel begreep. Later op de dag wandelde zij de landweg af. En altijd vond zij wel ergens een plekje, waar de aarden muur die de tuinen omheinde, het uitzicht niet belemmerde. Een plek vol schaduw en licht, geritsel en stilte, vanwaar zij kon uitzien over de trapsgewijs hellende tuinen. In de verte, scherp tegen de hemel afgetekend, was een boer geduldig aan het ploegen. Nabij, onder ruisende bomen, zochten verschrompelde mokkige vrouwtjes paddestoelen en bosbessen. Niet ver van de landweg stond de ruïne van een vesting, eens door Moren bewoond, nu door uilen. Zij was nieuwsgierig, maar waagde zich niet binnen die grimmige muren. Zij bleef ze liever van een afstand bekijken, zittend in het gras, met de krekels dicht bij haar oor, terwijl de schaduw verschoof, de nevel verwaaide en de tijd verstreek.

Wanneer Rafec zijn vrouw door het tuinhekje zag komen, haar wollen sjaal losjes om haar schouders geslagen, en hoorde babbelen over wat zij gezien had - een hagedis, een biddende vogel - dan deed hij moeite niets van zijn verveling en ongeduld te laten blijken. Maar alweer twee weken voor hun vertrek nam het leven in het verre Amsterdam hem zo in beslag, dat hij verscheidene malen speciaal naar San Sebastian reed om Nederlandse dagbladen te halen. In die dagen werd hij luidruchtiger, zij stiller. Een keer, terwijl hij de beursberichten voorlas, verliet zij zwijgend het huis. Maar hij begreep dat wel. Mettertijd zou zij zich weer aanpassen. In de voorbije jaren van harde arbeid en toewijding, die met zoveel succes beloond waren, had zij hem nooit in de steek gelaten. En in de toekomst zag hij nog zoveel, dat gedaan moest worden.

De herfst liep ten einde. Iedere dag volgde mevrouw Rafec de geheimzinnige ritus van de trekvogels, die in grote groepen urenlang heen en weer vlogen, onophoudelijk

M. Lammes

Een Zonderling, die Beek.
Hij ruikt naar rode bladeren
en Niets stroomt door zijn aderen
en op zijn voet daar leeft een vogel.

[p. 22]

schreeuwend, voordat ze alle tegelijk op twee beschimmelde bomen aan de bosrand neerstreken. Soms werd ook de Moorse vesting door hen belegerd en hoorde zij op stille namiddagen het klagen van de uilen. Al doffer en grijzer vouwde het landschap zich naar alle kanten open. Het werd winter. De dag van hun vertrek naderde. Eerdaags zou dit alles tot het verleden behoren. Zij kon niet nalaten daaraan te denken. Het leven in Amsterdam zou haar weer opeisen, volledig. Welk beeld, zo vroeg zij zich af, zou haar van alle het langst bijblijven. Dat van de boeren - hoekige reuzen onder een lege hemel, of dat van de oudjes, zich buigend in de groene schaduw. Natuurlijk, het was beter daar niet over te piekeren. Zij moest proberen haar weinige dagen intenser te benutten. Zij verlangde méér te zien, méér te ervaren, zonder voortdurend het gevoel te hebben, dat de tijd zo kort was. Naarmate de datum van hun vertrek naderde, veranderde haar opgewektheid in melancholie. Zij waren nog niet vertrokken, maar als zij 's nachts lag te luisteren, had zij al heimwee.

De dag voor hun vertrek was helder en zonnig, maar onder de kale bomen was de grond hard van de eerste nachtvorst. Als alle negentig dagen voordien zat Rafec in zijn ligstoel op het terras, terwijl zijn vrouw naar het dorp ging om afscheid te nemen van de mensen, die zij daar had leren kennen. Op de terugweg, wat zweverig van de zo gul geschonken wijn, beantwoordde zij vrolijk de groet van de boeren. Minder dan ooit had zij het gevoel dat zij terug zou gaan. Rafec, verbaasd over zichzelf, had die dag moeite zich in zijn lectuur te verdiepen. Hij zat vanaf het terras naar zijn vrouw uit te kijken en voelde zich bijna opgelucht, toen hij haar zag aankomen. Maar terwijl zij langs hem liep, zei hij niets, en tot laat in de middag bleef hij op het terras, bladerend in zijn boek.

Die avond nam hij haar mee in de auto. Voor het laatst onderging zij de sfeer van het landschap waaraan zij, vreemd genoeg, zo gehecht was geraakt. Op het strand gunde hij haar de tijd om schelpen te zoeken. Ze keken naar de rappe, bruine kinderen, die van rolstenen een primitieve dam langs de waterlijn hadden opgeworpen en nu, tussen vloed en eb, schaterend jacht maakten op de door de golven meegevoerde vissen. De buit, vergeefs over de versperring terug naar zee spartelend, werd door vlugge handen gevangen en boven rokerige vuurtjes geroosterd. Het werd donker, de zee lichtte en de avond was vol van branderige geuren, opgewonden geschreeuw en ver geglinster van water op de klippen.

Laat in de middag van de volgende dag vertrokken ze, na een theatraal afscheid van de werkster. Rafec hield ervan, 's nachts te rijden, dan was het op de weg minder druk en kon hij vlugger opschieten. Zijn vrouw drong erop aan dat hij de route omlaag, over de oude stenen bruggen, zou kiezen. Hoofdschuddend stemde hij toe. De rust, die van haar uitging, stelde hem op zijn gemak. Het gevoel van onbehagen, dat hij de vorige dag niet had kunnen onderdrukken, liet zich eindelijk negeren.

De weg was oud en stoffig. Muilezels, beladen met grote manden, liepen midden op de rijbaan en pas als de auto tot op een meter genaderd was, dreven de eigenaars de dieren naar de zijkant. Ze passeerden een lange heuvelrij en zagen onverwachts de rivier, in een diep ravijn. Een scherpe bocht bracht hen er vlakbij. Glimlachend liet Rafec zich overhalen even uit te stappen om naar het dalen van de zon te kijken.

Voor het eerst genoot hij werkelijk van de omgeving. Hij vergat zichzelf. Zwermen vogels vlogen schuin over de rivier. Hij schrok op. Zijn vrouw had iets gezegd. Hij keek haar aan, niet begrijpend.

‘Laten we gaan’, zei mevrouw Rafec. Zij kwam langzaam overeind, afwezig, haar gezicht strak en gesloten.

‘Wat een haast’, probeerde hij lachend te zeggen. ‘Niets voor jou’. Maar zijn stem klonk hem zelf vreemd in de oren. Hij kreeg een licht gevoel in zijn maag, toen zij langs hem heen naar de auto liep.

‘Alles is toch in orde?’ vroeg hij. ‘We doen toch alles, zoals we hebben afgesproken?’

‘Ja, precies zo. Maak je niet ongerust. - Als je het goed vindt, ga ik achterin zitten’.

Hij haalde haar in en opende het portier. ‘Daar ligt de plaid’, zei hij nog, achter het stuur schuivend, bevreemd omziend in het halfduister. ‘Probeer wat te slapen’. Zij gaf geen antwoord, maar draaide het raampje open. Op de weg was het donker geworden. Rafec liet de auto vlug optrekken. In het dansende licht van de koplampen leek de oude weg wel een boulevard. Zij sloot haar ogen en trok de plaid dichter om zich heen. In haar gezicht voltrok zich in weinige minuten een verandering. De mond nam de ietwat scheve stand van drie maanden terug weer aan; de bovenlip was nagenoeg verdwenen. Door het open raampje blies de wind, koud en snijdend door de snelheid van de auto.