Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 13]

Vijf gulden per kolom
K.L. Poll

Dit wordt een humeurig stuk over geld. De medewerkers van het Hollands Maandblad krijgen sinds 1 januari 1963 additionele honoraria van de overheid. Vijf gulden per vierhonderd woorden. Zij krijgen dat geld alleen als zij letterkundigen zijn, en als hun bijdrage literatuur is. Dat bericht kwam in augustus 1963, als antwoord op een brief van februari 1963. De opgave over het eerste halfjaar ging naar het departement in september. Het antwoord arriveerde in december, het geld in januari. In de brief van augustus stond: ‘De vraag, in hoeverre bijdragen van literaire waarde zijn, blijve in eerste instantie ter beoordeling van de redactie van uw tijdschrift’. Dat lijkt een coulant standpunt, maar nu de eerste afrekening binnen is blijkt de grauwe werkelijkheid er anders uit te zien dan de kleurige theorie. Van de gevraagde ± 2000 gulden wordt maar 625 gulden toegekend. Niet alleen houdt het departement er grillige ideeën op na over de vraag wat literatuur is en wat niet, maar bovendien heeft het gereken met de 400-woorden-lineaal tot resultaat gehad, dat wel gehonoreerde schrijvers er telkens een paar gulden of meer per artikel bij inschieten.

Voorbeelden. Het maandelijks journaal van N. Scheepmaker valt buiten de literatuur, evenals de beschouwingen van J. Pen over lering en vermaak, van S.R. de Groot over Teilhard de Chardin als ‘marihuana voor de intellectuelen’, van Judith Herzberg over de gedichten van Emmens, van D. Hillenius over Matthijs Vermeulen en over Léautaud, van J.P. Guépin over De Perzen en over Christelijk amusement en van K. van het Reve over ‘De ellende der dialektiek’. De dichters zijn natuurlijk helemaal slecht af met de 400-woorden regel, die in principe ook voor hen geldt. Al blijken de ministeriële woordentellers bij gedichten soms royaal gestemd te zijn, toch komen ook daarbij rare resultaten uit de bus: Guépin bijvoorbeeld krijgt voor zijn zeven gedichten in het aprilnummer een additionele beloning van f 7,50, ruim een gulden dus per vers. Tot slot de enquête in het februarinummer over de schrijversactie. Als er nu met alle geweld beknibbeld moet worden, dan is er iets - niet veel - voor te zeggen om dat te doen bij stukjes commentaren over de schrijverssubsidies. En als er voor de antwoorden op die rondvraag extra betaald wordt, dan ook allemaal. Maar nee. N. Scheepmaker en S. Carmiggelt krijgen wel additioneel honorarium voor hun reactie, J. de Kadt niet; A. Nuis en H. van den Bergh weer wel, Renate Rubinstein weer niet. Het antwoord van J.W. Smit was de schifter blijkbaar uit het hart gegrepen - of misschien heeft hij zich ook wel gewoon vergist - want die wordt blij gemaakt met f 11,25 voor 600 woorden in plaats van zijn verdiende f 7,50.

Het ministerie waar bepaald wordt wat literatuur is en wie letterkundigen zijn, is in Den Haag gevestigd aan de Nieuwe Uitleg, een toepasselijke naam. Ik ben er op bezoek geweest om te klagen bij Okkie W., het hoofd van de afdeling tijdschriftenhonorariumcontrole. Ik noem maar niet zijn volle naam, want hij is tenslotte niet meer dan spreekbuis van een systeem en een mentaliteit en in zoverre niet persoonlijk aansprakelijk voor de schade die hij een klein doch edel volksdeel berokkent. Toen ik hem vroeg waarom het stuk van Pen over lering en vermaak niet beschouwd kon worden als essay, zei hij: ‘Maar professor Pen is toch een econoom en wie heeft er ooit van gehoord dat economen letterkundigen zijn?’ Bij verder aanhouden kwam een ander argument voor den dag: ‘Hoort u eens, professor Pen is toch niet iemand die een additioneel honorarium nodig heeft. Als wij daaraan gaan beginnen, blijft er des te minder over voor de anderen die het zoveel meer nodig hebben.’ Daar zit iets in. De toekenning van additionele honoraria wordt dus afhankelijk gesteld van de behoefte van de schrijver, ofwel van de vraag hoeveel hij met andere bezigheden verdient. ‘Nee, zei Okkie, zo moet u het vooral niet zien. Op de factor behoefte kan het departement niet gaan letten. Het gaat alleen om de beloning van letterkundig werk van letterkundigen.’ Hij werd wat boos. ‘U moet niet vergeten

[p. 14]

dat de schrijvers door deze regeling toch al in een heel bijzondere positie verkeren. Zij zijn de enige categorie staatsburgers die van de overheid een speciale honorering krijgen voor hun prestaties’. Het was duidelijk wat hij bedoelde: schrijvers moeten blij zijn met alles wat Okkie hun toestopt en verder niet zeuren. En de toneelspelers dan bijvoorbeeld? ‘Nee, zei hij streng, er is geen acteur die rechtstreeks geld ontvangt van het departement’. Dat is waar, want de subsidie gaat naar de gezelschappen als geheel en niet naar de spelers afzonderlijk. Maar dat is nu precies wat ook een zoveel rechtvaardiger oplossing lijkt voor de literaire tijdschriften: één behoorlijke subsidie per tijdschrift, waarvan ook de medewerkers profiteren omdat door de subsidie betere honoraria betaald kunnen worden, met uiteraard de verplichting voor uitgever en redactie om rekening en verantwoording af te leggen over de besteding van het subsidiegeld.

Daarna hebben wij gediscussieerd over de vraag of het waar is dat er 400 woorden staan in een kolom van het Hollands Maandblad, en niet 300 zoals het departement in zijn becijferingen had aangenomen. Okkie moest even terug naar zijn kamer om dat met zijn medewerkers nog eens na te rekenen. Ja hoor, kwam hij na een paar minuten terug,



dat hadden ze misschien toch wat te krap berekend, een kolom was inderdaad bijna 400 woorden. - Nee, niet bijna, maar precies. - Nou ja, dat kon dan ook wel, zij hadden nu uitgerekend dat een kolom uit 61 regels bestond, een aantal van die regels uit zes, de meeste uit zeven en een paar uit acht woorden.

Ik vroeg hem waarom het essay over Teilhard de Chardin in het maartnummer niet als essay werd beschouwd. Okkie haalde het nummer erbij en bladerde wat door het stuk. ‘Tja, dat lijkt mij ook wat vreemd, dat moeten wij misschien toch nog eens rustig bekijken. Het zou wel goed zijn als u nog eens opgaf welke van de nietgehonoreerde bijdragen naar uw mening toch beslist wel voor subsidie in aanmerking komen en ook welke bijdragen wij te laag zouden hebben berekend’. Vriendelijk bedoeld, maar waarom verbetert Okkie zijn fouten niet zelf?

Het Hollands Kwartier van N. Scheepmaker kwam aan de beurt. Nee, het speet hem wel, maar dat kon hij toch werkelijk met de beste wil ter wereld niet beschouwen als literatuur. Maar een journaal is toch een mooi literair genre? Ja, dat is zo, maar toch, als wij daaraan gaan beginnen dan is het eind weg. Maar wat is dan literatuur? Alleen gedichten en korte verhalen? O nee, het

[p. 15]

pdfLeo Vroman

De ijstijd van dit jaar is half voorbij,
lente onmogelijk, die herfst al vergeten,
het aardewerken land door ijsgetij
dik geglazuurd en ongespleten.
Hoe zelden kom ik daarop voor: vandaag
is er bij voorbeeld niets van mij te horen
behalve het schuren van mijn hardgerande oren
langs mijn kraag.

essay als zelfstandig literair genre bijvoorbeeld erkende het departement wel degelijk. Heel nadrukkelijk zelfs. Dat bleek ook wel uit de bekroning met de essayprijs indertijd van een boek van prof. Dijksterhuis waarin zelfs allerlei wiskundige formules voorkwamen. Maar welke essays dan wel en welke niet? Ja, dat is natuurlijk moeilijk te zeggen, maar over het algemeen hield het departement toch deze maatstaf aan dat iets pas een essay was als het ook door zijn stijl, als literair werkstuk dus, opviel. De beschouwingen van professor Bottema bijvoorbeeld, die vallen binnen de literatuur door hun mooie stijl.

‘Is het niet wat onbillijk, vroeg ik, dat voor gedichten hetzelfde woordencriterium geldt als voor proza. Het is natuurlijk moeilijk regels op te stellen, maar in het honoreersysteem zou toch op een of andere maniet tot uitdrukking moeten komen dat het maken van een gedicht van tien regels evenveel tijd en inspanning kan kosten als het maken van een verhaal van tien bladzijden’. ‘O, maar zo moet u helemaal niet redeneren. Het is voor het departement geen doen om op de prestatie achter het stuk literatuur te gaan letten. Daar kunnen wij niet aan beginnen. De additionele honoraria zijn in geen enkel opzicht bedoeld als een soort beloning naar prestatie’. Niet naar behoefte dus en niet naar prestatie, maar als wat dan wel? Zijn de additionele honoraria zomaar een extraatje waarvoor de schrijvers de overheid en hun medeburgers van harte dankbaar moeten zijn? Hebben de Okkies gelijk als zij de indruk proberen te wekken dat er iets onfatsoenlijks zit in kritiek op hun gemodder?

Ik heb hem gevraagd of hij het zelf ook niet vreemd vond dat een paar departementsambtenaren uitmaken wat literatuur is en wat niet. Als de staatssecretaris voor kunstzaken de tijdschriftredacties niet wil geloven, dan zou het toch nog beter zijn af te gaan op het oordeel van de Raad voor de Kunst dan op dat van ambtenaren, die zijn op- en vastgegroeid in de ambtelijke wereld en de ambtelijke stijl. ‘Als de Raad voor de Kunst dit werk van mij zou willen overnemen, dan graag, zei Okkie verontwaardigd. U moet niet denken dat wij er zo op gebrand zijn dit te doen. Wij hebben het ook zonder het uitrekenen van de additionele honoraria al druk genoeg. Maar daarmee zou volgens mij uw probleem niet zijn opgelost. Of wij nu hier uitmaken welke bijdragen gehonoreerd worden of dat iemand bij de Raad voor de Kunst dat doet, er zal toch altijd een zekere willekeur in de beslissing blijven zitten.’ Als de ambtenaren van O., K. en W. menen dat hun oordeel over literatuur van evenveel waarde is als dat van de leden van de Raad voor de Kunst begrijp ik niet waarom die raad eigenlijk nog nodig is.

Het is natuurlijk onmogelijk een sluitend geheel van maatstaven te bedenken. Politiek en literatuur lopen in elkaar over en vallen dikwijls samen in één stuk. Ook wetenschappelijke verhandeling en essay zijn niet altijd even makkelijk van elkaar te onderscheiden. Er is in de Raad voor de Kunst al dikwijls over de criteria gepraat maar de praktische toepassing van de steeds vaag blijvende regels gebeurt op het departement. Die praktische toepassing, het oordeel per tijdschrift en per artikel, is juist hetgeen waarop het aankomt: daarvoor zijn departementsambtenaren niet de geschikte mensen.

Behalve door Okkie's opvattingen en door de kruimeldiefstallen bij de woordberekening is de gang van zaken irritant omdat alles zo lang duurt. Het is nu februari en de definitieve afrekening van bijdragen die meer dan een jaar geleden verschenen zijn is dus nog steeds niet voor elkaar. Als Okkie een deel van zijn eigen salaris met evenveel vertraging kreeg uitgekeerd of als ook bij hem de hoogte van het bedrag iedere keer weer afhing van de goedgunstigheid van een of andere hoofdcommies ten departemente, zou hij zich beter kunnen voorstellen hoeveel ongenoegen hij veroorzaakt. Het hij-moest-zelf-maar-eens argument is nooit mooi, maar wel stevig.

Een buitenstaander zal misschien zeggen:

[p. 16]

als het zoveel tijd, moeite en vernederend gezeur kost om die vijf gulden per kolom los te krijgen, hou dan toch de eer aan jezelf en klaag er niet over. Dat zou misschien iets zijn als die honoraria eigenlijk overbodig waren, als zij inderdaad de gratis lik extra room op een toch al romig bestaan vormden waarvoor het departement ze soms schijnt te houden. Dat ten eerste. En verder, het is toch te gek dat door het gehannes van Okkie en zijn vrienden zo'n honorariumregeling niet behoorlijk werkt. Dat is geen voorbeeld van een noodlot of een misvatting waar niet tegen op te tornen valt. Er is veel op deze afdeling van O., K. en W. aan te merken, maar hij ziet er niet uit als een bierkaai. Ook Okkie niet. Vandaar dit onvriendelijke stuk.