Hollands Maandblad. Jaargang 5

Korte commentaren

Van oude mensen 1

Joeri Ivask, hoogleraar in de Russische letterkunde aan de universiteit van Washington, is er in geslaagd zijn moeder, 85 jaar oud, uit Tallin via Moskou naar Seattle te krijgen. Zij had haar zoon, op wie zij sprekend lijkt, in negentien jaar niet gezien. Ik zag er tegen op haar uit het Moskouse KLM-vliegtuig op te vangen en naar het New York-toestel te brengen, want ik was bang dat ik niet in de ‘passengers only’-zone zou worden toegelaten en ik ben te bleu om me door enige barrière heen te praten. De mensen van de KLM echter hoorden me rustig aan, deden onmiddellijk alles wat ik vroeg en stonden me zelfs een paar dingen toe waar ik niet om had durven vragen, zodat ik op Schiphol enige heerlijke uren heb doorgebracht en vast besloten heb als ik vlieg dat altijd per KLM te doen, commissarissen of niet.

De oude dame liet zich niet kennen, wist meteen wie ik was, informeerde naar naam en vadersnaam van mijn vrouw en mij, vergiste zich daar geen enkele keer mee (aan het loket keek ik tersluiks in haar sovjetpas en wist later in de conversatie een paar Eugenia Alexanderdochters te plaatsen) en sprak over Kennedy, Chroestsjov en de gevaren van het roken als iemand die de laatste twintig jaar niet de Pravda, maar Time gelezen heeft. Terwijl wij na drie weken Rusland onze ogen al uitkijken als we in Helsinki uit de trein stappen vertrok zij geen spier bij het zien van alle auto's, lichtreklame's, smakelijke etalage's, rijk geklede en gekapte mensen, zilveren koffiekannetjes en vriendelijke, rustige, al haar wensen vervullende, in het Frans met haar converserende stewardessen, douaniers, marechaussees en loketbeambten. Ze zat in de deftigvertrekhal in haar vierkante sovjetschoenen en haar uit verschillende lagen bestaande winterjas anno 1938 en ‘blies zich niet in de snor’, zoals de eigenaardige Russische uitdrukking luidt voor iemand die zich nergens iets van aan trekt. ‘Uw koningin, Juliana, heeft vier dochters’, zei ze. ‘Haar moeder, Wilhelmina, heb ik vroeger wel gezien - ik kende haar niet persoonlijk maar we logeerden wel eens in hetzelfde hotel in Zwitserland’. Ik was vergeten dat ze als inwoonster van Tallin pas sinds de tweede wereldoorlog achter het ijzeren gordijn woonde. Toch hadden die jaren hun spoor achtergelaten: ‘Ik heb een slechte bril’, zei ze. ‘Ik zal in Amerika een nieuwe kopen. Denkt u dat ik dat in Seattle kan doen, of moet je voor zoiets in New York zijn?’

R.

Van oude mensen II

In de Universiteitsbibliotheek trof ik mijn oude leermeester. Hij drukte mij glimlachend de hand en zei in het Russisch: ‘Karel Gerardszoon, wees gezond. Weet gij dat ik dood ben?’

Ik wist het. Het Handelsblad had immers op 25 januari in een stuk over Coornhert gewag gemaakt van de grote verdiensten van ‘wijlen prof. Bruno Becker’ op dit gebied.

‘Wie heeft dat gezegd: de geruchten over mijn dood zijn overdreven?’ vroeg hij. Ik zei dat ik dacht Mark Twain. ‘Waarom schrijft gij geen necrologie, Karel Gerardszoon’, vroeg hij. ‘Ik zou die graag willen lezen’.

Ik wist niet goed wat ik daarop moest antwoorden.

‘Zij hebben reeds gebeld uit de redactie’, vervolgde hij. ‘Er zal een rectificatie zijn. Het is overigens uw schuld. Gij hebt mij vermoord in uw boek’.

Dit kon ik slechts beamen. Het is de mensen nu eenmaal niet uit het hoofd te praten dat kunst een weerspiegeling is van

[p. 10]

de werkelijkheid. Hoe vaak heb ik niet vergeefs mijn toehoorders duidelijk trachten te maken dat Anna Karenina nooit bestaan heeft! ‘Weet gij’, besloot de doodgewaande, ‘dat op een vergadering van kerkhistorici Bakhuizen van den Brink op mij af is gekomen met de vraag: gij leeft?’

Kort na elkaar werden onze namen afgeroepen. Hij had een boek van Blok aangevraagd, ik een boek over Lermontov.

R.

Dingen die voorbijgaan

Even later liep ik op straat tegen Garmt Stuiveling op. Ik wilde niet over de schrijversactie beginnen en vroeg daarom wat hij van Irene's bekering dacht. De enige juiste reactie is die van Drees geweest, zei hij: geen commentaar, want het is een persoonlijke zaak. Ik was het met hem eens, en uitte mijn afschuw over de reacties der protestanten. Freule Wttewaal bijvoorbeeld die zich als kampioene der godsdienstvrijheid opwierp en in dezelfde alinea duidelijk te kennen gaf dat zij het niet zou hebben genomen als de prinses Mohamedaan geworden was. En dan die zo onwelvoeglijke ‘teleurstelling’: als prins Bernhard van een Alfa Romeo op een Jaguar overgaat, is de verkoopchef van de Italianen zo fatsoenlijk om te zwijgen. Stel je voor dat zo'n man aan de pers verklaart ‘teleurgesteld’ te zijn, maar toch ook wel weer blij dat het geen Russische wagen geworden is?

‘Ik vind die stap trouwens helemaal zo gek niet’, zei Stuiveling. ‘Tenslotte zijn de katholieken ons grootste kerkgenootschap. Je moet niet vergeten dat het koningshuis een representatieve functie heeft’.

‘Ik weet waar je naartoe wilt’, zei ik: ‘De humanisten!’

‘Inderdaad’, zei hij. ‘Waarom niet?’

‘Aan wie had je gedacht?’ vroeg ik voorzichtig.

‘Christine’, zei hij beslist.

‘Die zou dan’, suggereerde ik, ‘naar Rusland kunnen gaan. Daar is het humanisme staatsgodsdienst’.

Dit bestreed Garmt, met een beroep op de min of meer officiele positie van de Orthodoxe kerk.

‘In ieder geval wil ik je graag helpen’, zei ik. ‘Die persconferentie over Rusland, waar men in het Westen vaak zo snel en zo onrechtvaardig over oordeelt, maak ik zo voor je in orde. Ik ken wel mensen bij wie ze in Moskou logeren kan, al zijn ze daar wat klein behuisd. Voor jou zit er bovendien een eventuele functie aan vast van humanistisch hofprediker. Je woont toch in de buurt. Je moet natuurlijk wel oppassen dat ze niet opeens een rebbe binnenhaalt en naar Israël uitknijpt’.

‘Ik denk helemaal niet aan persoonlijk voordeel’, zei Garmt een beetje gebelgd. ‘Het gaat mij om het principe’.

‘Je hebt gelijk’, zei ik. ‘Het is alleen een beetje moeilijk met die naam: Christine’.

‘Dat is een kleinigheid’, zei hij, ‘die kan ze veranderen. In Marijke bijvoorbeeld’.

R.

Gij zult niet jokken

‘Gij zult niet jokken’ - Ik ken de Tien Geboden slecht, maar iets dergelijks staat er toch wel in dacht ik. Niemand zal kunnen beweren dat dit gebod (desnoods plaatst men het als elfde, dat kan me niet schelen) door Prinses Irene en Haar Verwanten ten volle is nageleefd. Goed, desnoods kunnen we ons voorstellen dat verlovingsgeruchten e.d. gedementeerd moeten worden: het officiële schouderophalen, waarvan iedereen per definitie mag denken wat hij wil. Het wordt echter iets anders als je, zoals prinses Irene deed, speciaal een journalist uitnodigt om hem, behalve enkele gunstige dingen over Spanje, ook uitdrukkelijk mede te delen dat er geen sprake is van een romance. Je hoeft zelfs de leugentjes-om-bestwil niet zelf te gaan opzoeken!

N.S.

Parlement zonder Carlos

Nederland steunt de carlisten - het had een hoofdstuk kunnen worden in de vaderlandse geschiedenis. Requetés mèt baretten marcherend door de straten van Den Haag, Amsterdam of langs de beroemde hekken van Soestdijk, toegewuifd door de verloofden, geëscorteerd door jhr. Van Panhuys, ex-ambassadeur in Madrid. Een mooie fantasie, vooral nu je de zekerheid hebt, dat deze feodale absolutisten, die Spanje al bijna 130 jaar onveilig maken, in ons land totaal geen sympathie vinden.

Dat don Carlos de carlistische idealen althans met de mond belijdt, is duidelijk geworden uit zijn verklaring van een paar jaar geleden, waarin hij de 18de juli 1936, (begin van Franco's rebellie) als een historische datum voor Europa decreteert.

Voor het merendeel der Spanjaarden, en niet alleen de oude republikeinen, is die 18de juli het begin van grote ellende geweest. Don Carlos speelde toen veilig, in kinderlijke onschuld met zijn Franse vriendjes. De 18de juli heeft hij pas in de jaren zestig ontdekt.

[p. 11]

Maskers voor gebruik op hoogtijdagen

voor Peter Vos ontworpen door Alain Teister

[p. 12]

Het is jammer, dat zijn eerste bezoek aan Nederland zo kort heeft geduurd en dat hij vertrokken is, terwijl de Tweede Kamer een groot debat hield over de perikelen met Irene. Hij had op een gereserveerde tribune mogen zitten en met zijn verloofde als beëdigd vertaler kunnen vernemen, hoe een doodgewone volksvertegenwoordiging over het carlisme denkt. Van rechts tot links toonde men zich opgelucht, dat de prinses met haar minnaar het land zou verlaten om zo nu en dan nog eens te komen kijken. Al bleef de minister-president even vaag als op zijn persconferenties, de meerderheid van de Kamer nam geen blad voor de mond en van naargeestige pluimstrijkerij was niets te merken.

Geen requetés dus, maar in ruil ook geen nieuwe ambassadeur in Madrid. Over een jaar is hij pensioengerechtigd en voor dat ene jaar hoeft men hem niet terug te roepen. In elk geval spaart men er dubbele reis- en verplaatsingskosten mee uit en kan men geen kwade gezichten van Franco en de carlisten krijgen. Je moet de zaak nooit op de spits drijven.

A.F.L.

Oude Cypriotische koe

In de grijze prehistorie schreef ik op mijn eervorige schrijfmachine in het nu antikwarische vijfde nummer van het Hollands Weekblad een stukje van 60 woorden waarin stond dat de Morele Herbewapening loog



toen ze in een grote advertentie beweerden dat de oplossing van de Cypriotische crisis aan hen te danken was. Drie maanden later kwam uit Caux een antwoord van 420 woorden waarin stond dat ik loog als ik beweerde dat zij logen dat etc. Niets in die brief verlokte me tot een reactie.

Bijna vijf jaar zijn voorbij. Veel is veranderd. Zowel ik als de stichting Morele Herbewapening vallen nu onder de inkomstenbelasting. De herbewapenaars Oberländer en Adenauer zijn afgetreden. Buchman is dood. Maar zijn leerlingen leven nog. Ook Makarios, een van de mensen die door de M.H. ‘veranderd’ werden, is er nog. Helaas zijn enkele veranderde Turks-Cyprioten neergeschoten door veranderde Grieks-Cyprioten, en andersom.

Dit stukje telt, dat weet ik nu al, 240 woorden. Het antwoord over drie maanden uit Caux hoeft echter geen 1680 woorden te bevatten, maar slechts één getal: een 1, of een 2:

1.	Wij aanvaarden onze verantwoordelijkheid voor de desastreuze afloop van onze Cypriotische bemoeiingen.
2.	Wij bekennen alsnog dat we indertijd opgeschept hebben. We wisten niet eens waar Cyprus lag, maar er moest toch wat in die advertentie staan.

Toegevoegde bekentenissen als: trouwens Buchman was homosexueel, we zijn zo rijk door de grove winsten op televisietoestellen, zijn natuurlijk welkom.

B.C.