Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 44]

Nieuwe premières bij de acht gezelschappen

Rond Nieuwjaar is er steeds de bekende hausse in ons toneelleven. In aansluiting op het overzicht in het vorige nummer, valt er al weer een dozijn nieuwe voorstellingen te melden.

In Amsterdam verzorgde de Nederlandse Comedie weer dezelfde sobere en sombere Gijsbreght van Aemstel (zie vorig jaar en het jaar daarvoor). Han Bentz van den Berg had er weer hetzelfde verstilde declamatorium van gemaakt, ook al had Johan Schmitz - onze tópGijsbreght - de hoofdrol weer eens in handen. De poging om met Kloris en Roosje eens ‘terug naar de bronnen’ te gaan heeft geen verbetering gebracht in deze twijfelachtige traditie. December had al twee premières gebracht: Op Hoop van Zegen heeft de verhoopte zege gebracht. Men was alom enthousiast... over Heyermans! Een prachtig-natuurlijke verinnerlijkte Kniertje van Mimi Boesnach stond scherp tegenover een aantal wat onwennig volks doende jongeren.

Ionesco's De Koning sterft is een existentialistische reisgids naar het dodenrijk. Het is zijn minst absurde en veruit vervelendste stuk over een koning die net als ik, jij en wij allemaal moet sterven. Er gebeurt niets, maar dat speelt Ton Lutz heel doorleefd.

De Haagsche Comedie bracht Horen en Zien, twee eenacters over gebrekkige menselijke contacten. In een formidabele dubbelrol speelde Dovan Stek in de eerste (The private Ear) een deerntje dat een domme volksjongen prefereert boven een verfijnde muziekgenieter. In het andere stuk (The public Eye) was zij een jonge echtgenote die zich verbeeldt een affaire te hebben met de privé-detective die haar argwanende man achter haar aan stuurt. Alles wordt knap gespeeld (Jules Royaards!) maar het blijven verzonnen mensen in de door Peter Shaffer uiterst handig in elkaar gezette intrigetjes. Toch interessant jong Engels toneel. Met Nieuwjaar is net als in het oude jaar een vroeger Fry-succes van 1965 opnieuw gebracht. The dark is light enough is het bekende doorslaan in holle frasen en blanke verzen, wat een onrealistisch, lyrisch soort ideëendrama oplevert over het mooie van geweldloosheid. De gravin van Ida Wasserman is in stuk en opvoering de spil waaraan alles door schrijver en regisseur ondergeschikt is gemaakt. Zij doet het adembenemend mooi.

In Rotterdam is de eerste dag van '64 een feest geworden door Kiss me Kate de beroemde musical met smeuïge muziek van Cole Porter, opgevoerd door het Nieuw Rotterdams Toneel. Een vindingrijk geheel, met fragmenten uit Shakespeare's

[p. 45]

Getemde Feeks, waarvan de opvoerende acteurs in overeenkomstige problematiek verstrikt zijn. Toneel op het toneel dus, vol geestige liedteksten, die Seth Gaaikema zeer spits vertaald heeft. Lia Dorana is groots zonder meer en vele anderen, ondanks hun musical-amateurs-status, mogen er zijn.

Luc Lutz speelde en regisseerde Shaws Arms and the Man, een overbodig geworden bespotting van oorlogsheldendom. De grote G.B.S. is hier nog vrij breedsprakig doende, maar de spelers doen erg hun best te doen alsof dit het nog doen kan.

Van de toneelgroep Centrum vergaten wij vorige maal te vermelden dat er Anouilh's Dievenbal opnieuw en met veel succes op het repertoire is genomen. Dit comédie-ballet blijft de speelse voorloper van de latere Anouilh, maar hier krijgt de zuivere liefde nog zijn kans.

Het Arnhemse Theater begon het jaar met Claudius van Albert Husson. Het is de ontoneelmatige kroniek van een keizerschap, gebaseerd op Graves' I, Claudius. Twee vrijgelaten slaven peinzen erover of hij een schurk of een goeierd was. Husson laat het in het midden. Het blijven historische tableaux vivants waarvan Bernhard Droog met meesterlijk spel in de rol van Claudius, tevergeefs een toneelstuk poogt te maken. Een somber avondje werd gevuld met twee Strindberg-eenacters: Spooksonate en Schuldeisers. Het eerste is een expressionistische nachtmerrie over mensen die allemaal even slecht zijn en elkaar bezoedelen en uitzuigen. Het tweede lijkt een prille voorstudie van het latere Dodendans en gaat over drie mensen die ook allemaal even slecht zijn en waarvan er een wordt dood gepest. Het eerste is als absurdistisch toneel avant la lettre nu onmogelijk geworden, maar werd bekwaam en spookachtig gespeeld. Het tweede was wat te jofel geregisseerd door Jurg Molenaar.

Onder Ierse regie probeerde Ensemble het eens met een nieuwe Ier: Hugh Leonard, die een aardig stuk over gewone Ieren(!) schreef: Poker Session. Het is een psychologische thriller over wie er schuld aan heeft dat de zoon des huizes gek is geworden. Weinig handeling en wat veel gepraat, maar de schrijver is nog jong. Dankbare rollen goed gespeeld door Cor van Rijn en Ton van Duinhoven.

De Nieuwe Komedie, het gezelschap van Johan de Meester, speelde onder regie van die andere meesterregisseur Erik Vos: De Knecht van Twee Meesters. Vos had weer alle regieregisters opengetrokken en verzon er minstens evenveel bij als Goldoni. Méésterlijk was ook Peter van der Linden als een onverbeterlijke Knecht. Binnenkort komt bij dit gezelschap een soort Shakespeare-festival uit: fragmenten en gedichten, onder de titel As we like it, of Much ado about him of zoiets.

Studio heeft door ziekte van Nell Koppen haar première van het jongste Frenkel Frankstuk nog niet uit kunnen brengen. Over enkele dagen (na het opstellen van dit verslag) zal men Heyermans' Wijze Kater brengen.

Hans van den Bergh