Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 30]

Het leven gaat door
A. Glazenmaker

Nogal opgewekt arriveerde ik op de begrafenis van de heer Venemans. Dat kwam beslist niet doordat ik hem met genoegen zag gaan, integendeel, ik had hem gewaardeerd in de mate waarin dat onder controlerende funktionarissen mogelijk is. Het zal eerder door het weer zijn gekomen, de eerste zonnige dag na weken van mist en motregen. Daar kwam bij dat ik er een lange, vervelende vergadering door had ontlopen.

Wij verzamelden ons in de hall, een moderne ruimte met veel glas en natuursteen, berekend op de voordeligste lichtval en helemaal afgestemd op de lichte blije dood van nu. Ik moest aan een hangar denken door de hoge electrische roldeuren waarvoor de kist stond te wachten; één druk op de knop en het bos zou bij ons binnen staan en de kist in het bos, de reis had moeten beginnen. Deze illusie van beweging werd nog versterkt door de aanwezigheid van de vreemde official aan de andere kant van de roldeuren. Ik stond tegen een raam geleund en was de enige die hem al kon zien staan. Licht steunend op zijn opgerolde zwarte parapluie ging hij heen en weer over het schone witte showroomgrint, nu en dan even pauzerend om naar een steentje te prikken. Hij was zeer lang en droeg zijn hoge hoed en jaquet met bedachtzame zwier. Ik had eerst gedacht dat hij een te vroeg gekomen gast voor de volgende begrafenis was, maar langzamerhand begon ik te begrijpen dat hij op onze Venemans stond te wachten, min of meer als een gehuurde minister van buitenlandse zaken.

Zo zwierig het aan gene zijde van de roldeuren toeging, zo moeizaam was het nog aan onze kant. Een collega van Venemans van de Algemene Inspectie nam nog even Venemans' dossier met ons door: dank zij noeste zelfstudie geslaagd voor het staatspraktijkdiploma, reeds op jeugdige leeftijd controleur, standplaats Vlissingen, spoedige bevordering tot controleur A., standplaats Heerenveen, het accountantsdiploma als bekroning van jarenlange avondstudie, bij god, wat was deze uitvaart dan nog een extravagantie, byzantijnse weelde. De vracht witte bloemen die lag te stoven in de zon, het glinsterende koperwerk, zilver op glanzend zwart fluweel, al die begrafenisdienaren die met hem bezig waren en de gehuurde minister, het kon hier niet op. Onbewust van deze plotselinge mogelijkheden lag Venemans nu met blote voeten op zijn plank, moe van het bezuinigen. Uren en dagen lang soms, hadden wij tegenover elkaar gezeten aan mijn lange vaalgroene tafel met inktvlekken, hij als vertegenwoordiger van de Algemene Inspectie, ik als die van de Federatie van Neutrale Bejaardentehuizen, de F.N.B. Smakkend aan zijn sigaartje, de ogen toegeknepen als een boer die gaat bieden op de markt, stelde hij zijn wantrouwige vragen. Het waren altijd dezelfde kwesties: waarom de conversatiezaal nu niet wat kleiner, waarom zoveel badkamers, etc. Weliswaar waren er na jarenlang geharrewar tussen de verschillende betrokken inspecties tenslotte algemene richtlijnen voor de bouw en de inrichting van bejaardentehuizen tot stand gekomen, maar het was blijkbaar zijn taak om ons iedere keer weer op de proef te stellen en er zo mogelijk iets af te halen. Hoeveel keren hadden wij en onze adviseurs niet over de schetsen gebogen gezeten, om het vraagstuk van de gangpaden tussen de tafeltjes te bestuderen. Eén meter tien vond Venemans, ging heel goed en één meter vijf zou ook nog wel kunnen. De oudjes konden er best tussendoor als degenen die aan de tafeltjes zaten maar een beetje aanschoven. In het begin van mijn carrière bij de Federatie, tijdens mijn eerste vergadering met Venemans had ik opgemerkt dat wij met nog veel minder plaats toe zouden kunnen als we ze twee aan twee op schoot lieten zitten of ze stapelden. Ik had kunnen bedenken dat het ernaast was, maar niet dat ik hem er zo diep mee zou grieven. ‘Ik vind dit een zeer onprettige opmerking’, zei hij terwijl hij met bevende vingers in zijn dossier ging bladeren. ‘Ik weiger in deze onverkwikkelijke sfeer verder te vergaderen’. Verontschuldigingen, verklaringen, pas na een half uur wilde hij weer door maar hij bleef bokkig. Tenslotte had ik door zeer tactvol en ernstig optreden zijn vertrouwen kunnen winnen. Daarbij kwam dat ik bij zoveel gelegenheden pleidooien voor het bejaardenprobleem had moeten houden dat ik soms niet meer kon ophouden, hetgeen ook een zeer goede indruk op hem maakte, zeker naarmate hij zelf op leeftijd begon te komen. Toch bleven het zure vergaderingen, er zat geen muziek

[p. 31]

meer in. ‘Het zijn uitgekookte normen’, zeggen de deskundigen dan onder elkander. In een bepaalde periode, toen hij nogal een neerslachtige indruk had gemaakt, hadden wij nog geprobeerd het wat te verlevendigen door de gangpaden weer eens op één meter vijftien te brengen, zodat hij wat bezuiniging had om mee naar huis te nemen, maar dat ging natuurlijk ook maar een of twee keer. Ach, er was niet veel aan te doen. Ik kom zelf uit een zuinige familie en zie maar al te goed de problemen. Ons land is niet rijk en de bejaarden houden niet op in drommen te komen en daar zal over twee of drie jaar het effect van een der oude geboortepieken nog eens overheen komen. Honderden tehuizen dienen te worden gebouwd en het is niet te ontkennen dat iedere vijf centimeter bezuiniging op een conversatiezaal landelijk gezien een besparing van tonnen brengt.

Inmiddels was Venemans' collega en opvolger aan de overledene als mens toegekomen, zijn vasthoudendheid, eenvoud en integriteit. Dit was zeker ook op de redenaar zelf toepasselijk, lang, oerfatsoenlijk en van een koppige onhandigheid. Ook dit zou weer een uiterst taaie onderhandelaar voor ons worden. De zwarte slippen van zijn jaquet staken een eind onder zijn overjas uit, alsof hij zo was weggehold uit de papieren. In gedachten zaagde ik spreker doormidden en paste dan de beide helften weer op elkaar, het ging precies. Toen was hij klaar en de kleine gewichtige funktionaris die had paraat gestaan in een nis, drukte met vaste hand een aantal knoppen in van een marmeren paneel. Dit was blijkbaar een electronisch orgel, maar men zou het verschil met een bemand instrument niet horen, een zeer beschaafd geluid. Ik keek langs de rijen ambtenaren: stil en eerbiedig, maar ook niet ontevreden sloten zij de ogen tegen de lage gele zon. Des te kalmer was de middag door het ontbreken van snikkende nabestaanden. Venemans was al geruime tijd weduwnaar geweest en de begrafenis was dus al, bij wijze van spreken, bij voorbaat onthoofd. De dominee sprak en zijn teksten, hoe vertroostend ook bedoeld, kregen in dit rustige gezelschap een woeste en bijna dreigende klank van onverantwoordelijkheid. Stel je eens voor dat wij na al die jaren van zuinigheid ineens werden getroffen door de liefde in de mate die hij suggereerde, wij gingen eraan ten gronde, collectief en individueel, maar dat had hij natuurlijk niet bedoeld. Hoe dan ook, zijn woorden werden gretig opgenomen, rijke rijke geesteskost na een week van bureautaal. Toen drukte de orgelbediende weer op zijn knoppen, rood sprong op groen, wit werd geel en de pijpen zwollen. Tegelijkertijd gingen de roldeuren langzaam omhoog voor de zon en voor de dwingende najaarsgeuren van het bos, dit alles aan ons voorgetoverd door de plotseling zichtbaar geworden diplomaat van de andere kant. Hij nam zijn hoge hoed af en maakte een kleine uitnodigende buiging, waarna met het gebruikelijke gezwaai en geschuifel de kist op de schouders werd genomen, gelukkig gaat het altijd weer goed.

Het was een lange stoet die de duinen inging. Wij achteraan waren geheel buiten gehoorafstand en konden dus wel gedempt praten. Ik liep tussen een groepje oudere



funktionarissen en kreeg de indruk dat mijn aanwezigheid werd geapprecieerd. Dat was ook de bedoeling; het kan nooit kwaad wanneer zij merken dat wij van de Federatie ze niet alleen als tegenstanders en pottenkijkers zien, maar ook als mens. Onder elkaar bespraken zij de details van de laatste keer dat ze hem hadden ontmoet, de ene nog twee weken geleden, wat zeg je, nummer twee had de dag voor zijn dood nog koffie met hem gedronken en zo boden zij ongeduldig tegen elkaar op over hun relaties met de geheimzinnige autoriteit die Venemans van de ene nacht op de andere was geworden. Zelf had ik hem twee maanden geleden voor het laatst gezien, het was niet helemaal een gelukkig treffen geweest. Het ‘schelpje’, het kwam allemaal door dat idiote schelpje van mijn assistent Nachtegaal. Deze had mij eraan herinnerd dat wij juist op de verjaardag van Venemans met hem zouden vergaderen en hij had mij voorgesteld er iets feestelijks van te maken. Ik had bedenkingen gemaakt; zouden wij niet de indruk maken van het geld maar over de balk te smijten,

[p. 32]

zou hij het niet zien als een begin van pogingen tot omkoping? Nachtegaal had mij gerustgesteld met de opmerking dat hij hem langer kende dan ik en dat was ook zo; Nachtegaal zat al twintig jaar bij de Federatie tegen ik tien, hoewel ik mij niet kon voorstellen dat er nog een tijd voor was geweest. ‘O.K.’, zei ik tegen hem, ‘maar beslist eenvoudig’. ‘Ik had gedacht een schelpje en wat aangeklede broodjes’, zei Nachtegaal, zich tevreden in de handen wrijvend. ‘Wat u dan ook precies met een schelpje mag bedoelen’, antwoordde ik, ‘als er maar geen kreeft of dat soort dure dingen in zit.’ Op de grote dag tegen half een werd er gebeld; niet alleen kwamen er twee grote taartendozen binnen maar ook twee lakeien van het restaurant. Zwijgend stelden ze zich op in twee hoeken van mijn holle donkere kamer. ‘Godverdomme’, siste ik naar Nachtegaal, ‘wat is dat voor idioterie, stuur ze weg’, maar hij maakte geen aanstalten en ik durfde het ook niet goed. Venemans keek over zijn brilleglazen van ons naar de versierde reuzen in de hoek en weer terug, het werd tijd voor een verklaring. Ik hield een korte toespraak en werkelijk, hij lachte moeilijk maar dankbaar en antwoordde dat hij aangenaam verrast was door dit gebaar. Toen schoten de lakeien toe en spreidden hun zilver uit, Wedgwood bordjes en hagelwitte servetten, parvenu eilandjes tussen het vale groen van mijn tafel en de stapels stoffige papieren. Venemans pikte wantrouwig in zijn schelp, het was toch kreeft. Nachtegaal bracht het gesprek op Venemans' hobby, de hengelsport, maar het wilde niet erg lukken. Wij trokken op gedempte toon wat aan zeelten, baarzen en al die andere moddervissen; als die kerels maar niet aldoor achter ons hadden rondgedrenteld. ‘Gaat u toch zitten’, zei ik scherper dan ik bedoeld had. Zij aarzelden even waarna ze zich met impertinente gezichten lieten zakken, de ene op een stoeltje in de hoek, de ander op een laag archiefkastje. Er waren veel te veel broodjes paling; toen ze aan het slot weer in de dozen werden gepakt keek Venemans met scheve blikken toe. Toch had hij er blijkbaar nog teveel van genomen of was hij toen al niet meer goed van binnen, want wij moesten hem die middag voortijdig in een taxi zetten.

Al stappend lazen wij de namen op de stenen. Gelukkig kwamen wij niet langs de rode halfrots van mijn vader, ik houd de dingen liefst nog zoveel mogelijk uit elkaar. Overigens was het veel kouder en winderiger dan het in de goed verwarmde hall had geleken. Vooral de oude heer Boersma had er veel last van; telkens wanneer wij halt maakten wendde hij zich af en liet de wind met gesloten ogen over zich heen gaan, als een groot paars dier in de vlakte. Tenslotte waren wij aan het eind gekomen, een plek op de rand van een hoog duin met het uitzicht op een beschut en onwaarschijnlijk zonnig miniatuurdal, waar één landarbeider rondging op zijn knieën. Wij hadden in de middeleeuwen van Toscane kunnen verkeren als het dal geen bloembollenveld was geweest. Trouwens, het is de vraag of het daar ook zo kon stormen. De dominee had een krachtige stem, maar waar ik stond hoorde ik hem nauwelijks, hij had ook kunnen zingen. De oude heer Boersma stond weer dwars op de wind.

In de receptiezaal was het behaaglijk warm en men kon gauw bij de thee met cake zijn, want er was maar één persoon om de hand te drukken, een flinke, goed gepoetste

Leo Vroman

Het gratis in elkander haken
van roestgezinde ijzeren mannen
is makkelijk met koekepannen
in blikfabrieken na te maken.

Toch is het rammelen der soldaten
niet kanteliger, niet verkeerder
dan dat der gratis toegelaten
dagen waar ik mee vermeerder.
Hier komt hun nieuwe bataljon
uit de schaduw, in de zon.

Zij halen mij gemakkelijk in
en stampen langzaam bij mij binnen;
ik geloof dat ik al wat begin
mee te rammelen en te vertinnen.
Zoveel tijd zal ik verslinden
dat ik niet meer ben te vinden.

[p. 33]

boer, blijkbaar een achterneef. Het was nu vier uur, ik had geen zin om nog naar kantoor te gaan en de heren van de inspecties blijkbaar ook niet want niemand maakte nog aanstalten. Wel deed men serieus zijn best om dit vervroegde begin van het weekeinde verantwoord te maken; links en rechts deed men pogingen tot een vruchtbaar gesprek over de lopende kwesties. Zo werd ik plotseling benaderd door Venemans' opvolger, de spreker van daarstraks. Hij stak een eind boven mij uit, maar wat nog erger was, ik zag in zijn ogen een smeulend vuur dat door niets anders kon worden gevoed dan een diep zuinigheidsverlangen. Ik moest uitkijken met deze man.

‘Een tragische geschiedenis’, zei ik, ‘zo vlak voor zijn pensioen’. ‘Inderdaad’, antwoordde hij. ‘A propos, ik zou dezer dagen graag eens bij u langs komen om een paar nieuwe ideeën terzake van de bejaardentehuizen met u te bespreken. Ik zal u nu niet met de details lastig vallen, het komt in hoofzaak neer op een bepaald ploegensysteem voor de conversatiezalen en aanverwante ruimten. De idee komt van Venemans, ach ja, nog kort voor zijn dood heeft hij zijn gedachten in een nota vastgelegd’.

Dit was een lelijke streek van Venemans, als zijn opvolger tenminste niet loog. Maar voor alles moet men beleefd blijven tegen de heren van de algemene inspectie.

‘Curieus’, zei ik. ‘Zou hij zijn dood dan toch hebben voelen aankomen? Hoe dan ook, het is een grappig idee dat zijn gedachten zo nog voortleven. Conversatie in ploegen, ik zie het nog niet helemaal, maar wij moeten het maar eens bespreken. Graag, zegt u maar wanneer.’