Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 38]

Voortgezette balans

Nu het Shakespeare-jaar dan metterdaad in de randstad Holland is losgebarsten zijn de in het eervorige H.M. aangekondigde gebeurtenissen tenminste niet uitgebleven.

de haagsche comedie was er weer eens het eerste bij met Macbeth, waarin directeur Paul Steenbergen toch net zijn veertigjarig jubileum wilde vieren. Zijn geringe dispositie voor de hartstochtelijke extrovertie van de titelrol verzwakte de opvoering, die overigens met een gloeiendfelle Lady Macbeth van Annie de Lange toch weer de nodige krachtige accenten kreeg. Een recht-op-de-man-af voorstelling zonder pathos in aankleding, regie, spel, vertaling of decor. Mooie rollen van Coen Flink en Wim van Rooy. Men speelde er voorts een zeer Engelse satire op het statuszoeken: Tot elke prijs, waarin Bob de Lange een macchiavellistische verzekeringsman liet zien, Midway geheten en inderdaad halfweg omhooggeworsteld langs de maatschappelijke ladder. Een soort Bourgeois Gentilhomme van onze tijd, maar dan met vitriool aangelengd. De Lange speelde het minzaam en heel grappig maar trok de rol misschien iets te veel naar zijn eigen komische persoonlijkheid. Een verrukkelijke burgertante van Georgette Hagedoorn. Het stuk bruist van de knap verzonnen complicaties, maar is lang niet zo gaaf als de uitgebalanceerde voorstelling. Men brengt er binnenkort The private Ear and the public Eye.

In Amsterdam zag men bij de nederlandse comedie Antonius en Cleopatra, helaas eerder dan het historisch eraan voorafgaande Julius Caesar dat Rotterdam voor zijn rekening nam. Ook hier waren de hoofdrollen de zwakke stee van de voorstelling. Bentz van den Berg trachtte nog iets van de vereiste warmbloedigheid te suggereren en die inspanningen waren innemend maar vruchteloos. Ank van der Moer trof soms de grootheid maar nergens het katachtig-ongrijpbare van het hier bedoelde Oosterse despotisme. Zeer beheerst en goed pleitte Julien Schoenaerts voor het westerse rationalisme in de figuur van Octavianus. De Romeinse gedeelten werden dan ook treffend gerealiseerd mede door de feilloze aankleding; de Egyptische praal was nogal lachwekkend. De uitgekiende, scherp-analyserende regie van Ton Lutz verdient alle lof. Men dient kort te zijn over de afschuwelijke mislukking die hier geboekt werd met Freule Julie van Strindberg. Toch moet het fundamentele wanbegrip waarmee directie en dramaturg de regisseur Rademakers op deze tekst hebben losgelaten krachtig, zij het kort, worden gelaakt. Ellen Vogel speelde Julie of het Eline Vere was, met net als Paul Cammermans een toewijding voor menselijke details alsof hier individuen en geen prototypen moesten worden uitgebeeld. Vooral door het schandelijke, eigenmachtig toegevoegde voorspel werd dit de tweede totale mislukking (op vier premières) van ons eerste gezelschap in dit seizoen. Heyermans wordt binnenkort herdacht met Op Hoop van Zegen, nog onlangs gespeeld in ons land. Waarom niet Ghetto, Schakels, Eva Bonheur of desnoods De Op-gaande Zon, stuk voor stuk gavere stukken en dus gewaagder maar belangrijker toneeldaden? Dan brengt men nog het zelfs in Parijs peilloos diep gevallen Le roi se meurt van Ionesco; een prettig vooruitzicht.

Het nieuw rotterdams toneel droeg dus Julius Caesar bij. Directeur Rob de Vries (het verhaal wordt eentonig...) had voor zichzelf de rol van Antonius uitgezocht ofschoon hij de daarvoor benodigde sluwheid mist, althans niet vermag te suggereren. Het geheel werd een brave borstenvoorstelling in plaats van het adembenemende politieke drama dat hier klaarligt. Oude soldatenpakken van de costumier, een verroeste vertaling van Eduard Verkade en een schoolse regie van Richard Flink completeerden het beeld van deze confectie-

[p. 39]

opvoering. Alleszins bevredigend waren de regisseur als Julius Caesar, Johan Schmitz als Brutus en Steye van Brandenburg als Cassius; volkomen als verrassing kwam toen een van de voornaamste voorstellingen van dit seizoen-tot-nog-toe, in de vorm van twee eenacters van de jonge Amerikaan Murray Schisgal: De Tijger en De Typisten. In beide korte stukken zijn een man en een vrouw in een gedwongen contact elkaar tot steun in een bijna onleefbaar bestaan. Er is een soort macabere humor in knap getypeerde schijn-realistische dialogen. Voortreffelijk spel van Elise Hoomans en Annet Nieuwenhuyzen, kundig gesecondeerd door Pieter Lutz en Leo de Hartogh, die daarmee tevens zijn eerste (geslaagde) beroepsregie presenteerde. Een avond van belangrijke en hoopgevende debuten.

Het nieuwe theater in Arnhem revancheerde zich eindelijk enigszins met een zeer toonbare opvoering van het speelse Don Juan of de liefde voor de wiskunde van Max Frisch. Alleen had directeur Ton Lensink (... ik zei u al dat mijn verhaal eentonig was!) zichzelf ten onrechte de hoofdrol toebedeeld, waartoe hem de fiere daadkracht en mannelijkheid ten enenmale ontbreken. Er werd wat slapjes geacteerd in een voorbeeldige regie van de Duitser Peter Kleinschmidt. Het exactconstructieve element blijkt opnieuw de sterkste kant van het talent van deze als architect begonnen Zwitserse auteur. Niet het scheppen van menselijke karakters; het omgekeerde is het geval met de Nederlandse toneelspeler-schrijver Jan Staal, van wie bij dit gezelschap nu Terug naar Warschau werd gespeeld. Hij schrijft levendige innemende dialogen, maar zijn situaties missen diepte en structuur. De zorgvuldige regie van Jurg Molenaar en voortreffelijk spel van Mia Goossen (!) en Loudi Nijhoff gaven Staal de best denkbare kansen.

De toneelgroep centrum, eindelijk op toeren gekomen, verraste eerst met de aan apokrief-bijbelse stof ontleende parabel Judith van De Peyret-Chappuis. De mannelijke liefde kan het mysterie van het ongrijpbaar-vrouwelijke nooit helemaal aan zich onderwerpen. Talrijke andere symbolische interpretaties van de wat zwoegerige dialoog bleven trouwens mogelijk. Fantastisch geladen spel van de enige spelers Henni Orri en André van den Heuvel bereikte het onmogelijke: ondanks veel vaagheid was men een avondlang geboeid; de Huis-Clos voorstelling moet men gaan zien om het onvergetelijke spel van Hermus en Elisabeth Andersen rediviva. Niet om de m.i. foutieve regie die de bekend onjuiste opvatting huldigt dat hier Sartre's visie op de hel en niet een symbolische verbeelding van het aardse leven is gegeven.

Johan de Meester toonde met zijn nieuwe komedie weer een verheugend initiatief door de ongelofelijk fraaie Leopoldbewerking van het klassiek-Indische drama Vasantasena op de planken te brengen. Maar het Lemen Wagentje liep, als zovaak bij dit gezelschap, vast op het te kort schietende spelniveau. Ontstellend jammer. Door het gezelschap zelf en door de kritiek is om het hardst een misverstand geschapen rondom het door studio opgevoerde toneeldebuut van Jan Wolkers De Babel. Het is dunkt mij een gedeeltelijk geslaagde poging tot het met de mogelijkheden van de science fiction fantaseren over moderne godzoekers. Naast een tekort schieten op het levensbeschouwelijke vlak viel toch ook zeker een rake tekst en een verheugend gevoel voor toneeleffect te constateren; Appeltje-Appeltje van Audiberti was daarentegen een van de talrijke mislukte experimenten van Audiberti. Het leverde in mijn recensentenloopbaan de vervelendste avond toneel op rondom een moderne versie van het genesisverhaal compleet met slang en appel, maar overigens zich afspelend in Parijs. Zelden hoorde men in een lagere school zulke stupide grappemakerij. Andrea Domburg heeft hierom - terecht - het gezelschap verlaten. Men gaat De wijze kater van Heyermans spelen om te voorkomen dat Henk van Ulsen hetzelfde doet.

H. van den Bergh