Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 17]

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

Op de zaterdagmiddag voor de uitzending 's avonds van de tweede aflevering van ‘Zo is het toevallig ook nog eens een keer’ hangt er een sfeer van oorlogscorrespondentie in de kille zaal van Frascati. Het orkestje van Frans de Kock zit dociel op zijn plaats, de medewerkers drentelen heen en weer, schuilen af en toe in de naastliggende koffiekamer voor de kilte en moeten dan geroepen worden als ze weer aan de beurt zijn. Omgekeerd begeeft Jan Blokker zich nu en dan van de koffiekamer, waar hij aan twee tafeltjes bezaaid met papieren zit te tikken aan de laatste teksten (‘We moeten nog iets over v.d. Wall Bake hebben, weet jij niet iets?’), naar de grote zaal om op een monitor te kijken hoe het sinaasappelpartje eruit ziet dat uit het geheel aan de kijkers zal worden getoond. Gerard van het Reve staat met een tas in zijn hand en zijn tekst bij de hand op de achtergrond af te wachten tot hij mee mag doen, loopt dan geruime tijd enkele stappen in de verkeerde richting, weet niet meer precies waar hij zou gaan staan zoals de voorgaande dag was afgesproken, en bereikt daarmee dat regisseur Leen Timp vanuit de hoogte afdaalt naar de vloer om zoals regisseurs dat heten te doen enkele boze opmerkingen te maken. Dat eindigt dan met een ietwat gegeneerd lachje, wie zal immers een groot schrijver kwalijk nemen dat hij zijn plaats niet weet?, en het spel gaat verder. De floormanager, met een plastic watje in zijn oor waarmee hij weliswaar niet, om Mulisch te citeren, in direct contact staat met God maar wel met Timp, heeft het moeilijker met de jongens en verzoekt voortdurend om stilte, soms wat eenvoudige, lagere klas HBS-achtige termen gebruikend blijkbaar bestemd voor het technisch personeel dat overal doorheen praat, in de trant van: ‘Dan moeten wij maar een kwartiertje stoppen als de heren eerst hun babbeltje af moeten maken’. Enigszins bescheiden, zichzelf tussen tv-toestellen en electrische draden op de achtergrond houdend, staat Rudi Carrell toe te kijken, wat Yoka Berretti maar een beetje eng vindt, god mag weten waarom. ‘Kom je overal kijken waar gerepeteerd wordt?’ - ‘Alleen hier’, antwoordt Carrell, ‘dit is het enige programma waarin televisie wordt gemaakt’. Hij zou geloof ik wel mee willen doen, maar dat kan natuurlijk niet, hij is te groot. Rinus Ferdinandusse, een sigaartje paffend en met het losse van mensen die geregeld voor televisie optreden en wel weten hoe het daarbij toegaat, zodat hij 's avonds enkele keren zal struikelen over zijn tekst, komt de koffiekamer binnen. ‘Heb jij niets over v.d. Wall Bake?’, vraagt Blokker hem en hij knikt bevestigend: ‘Een hele goeie zelfs, maar die bewaar ik voor mezelf’. Er is een fluwelen tweespalt in de redactieraad. Enkelen willen meer de kant op van het cabaret, anderen willen het zo journalistiek mogelijk houden. Tot de laatsten behoren Ferdinandusse, Blokker en Van Tijn, zij voeren daarvoor een verbitterde strijd, maar dat is ze niet aan te zien. Er is een sketchje met twee bouwvakarbeiders, Mies Bouwman wil dat met een slotzin amenderen, de meesten zijn er tegen, òf alleen het sketchje òf helemaal niets. Rudi Carrell zegt: ‘Dat is meer iets voor de Mounties’, het cabaretterige tekstje (of was het toch een aanval op de arbeidende stand?) wordt geschrapt en blijkt 's avonds vervangen door een conference à la (K)wartaal van Rinus, die 's middags al liep te leuren met enkele programmabladgrapjes om te weten te komen of ze leuk waren of niet. Er komt een grijsharige, nogal doodgewone man binnen die zich naar de ober begeeft en hem vraagt of het waar is dat in Frascati vanavond ‘Zo is het’ zal worden uitgezonden? Of hij er als publiek bij mag zitten? Hij heeft iets gegeneerds opgewondens over zich, als iemand die voor het eerst een veiling bezoekt, overigens een adequaat gevoel in Frascati. De ober vindt het allang goed en zegt achteloos dat hij maar gewoon om een uur of negen moet komen dan zal er wel plaats zijn. Kaarten? Nee, waarom? 's Avonds zal hij er zitten - als hij er heeft gezeten - temidden van een grote groep medewerkers van het Algemeen Handelsblad, een supportersschare van Jan Blokker die immers niet mocht van Steketee, maar die het verdomde

[p. 18]

om ook nog ostentatief met z'n gezicht als presentator op het scherm te komen, omdat hij weliswaar zijn medewerking aan dit programma wilde doorzetten wijl hij er in geloofde, maar anderzijds niets wilde provoceren in de trant van: ‘Ik doe het lekker toch, hier sta ik, ik kan niet anders, god helpe mij, Algemeen Handelsblad’. Hofland, adjunct-hoofdredacteur, medewerker aan de dreiging van Blokkers ontslag, maar als redacteur van Podium, dat o.a. een stuk anti-Blokker opnam, en redacteur van de ‘controversiële’ Kwadraat-reeks van de Bezige Bij een beetje tussen twee vuren ingeraakt, zit 's avonds ook in deze omgeving van bekende krantekoppen in Frascati om te zien hoe het nu eigenlijk zit met Blokker. 's Maandags is hij ziek, terwijl alom in den lande de kranten, De Telegraaf natuurlijk uitgezonderd en de een wat schoorvoetender dan de ander, deze tweede aflevering van ‘Zo is het’ een beloningsstempel van goedkeuring geven. Zo het al niet allemaal deugt, het mag dan desnoods wel blijven...

De Brug, Vereniging van Nederlandse Beeldende Kunstenaars, geeft een Mededelingenblad uit. Uit het feit dat daarin de hoofdletter niet wordt geschuwd blijkt wel dat we niet met Sandbergianen te doen hebben. Sandberg wordt wel zeer bekwaam genoemd, maar ‘het grote publiek kwam door middel van de publiciteit bijna niet meer in contact met de nog steeds zeer vele bekwame en oorspronkelijke figuratieve kunstenaars’, schrijft de redactie. Dat is natuurlijk overdreven. Met lede ogen zag Sandberg met geregelde tussenpozen zijn glazen blokkendoos aan de Van Baerlestraat verontreinigd door verplichte figuratieve tentoonstellingen van vaak twijfelachtig allooi, die hij van de weeromstuit zelden placht te bekijken, laat staan de opening ervan bij te wonen... De mensen die ook deze tentoonstellingen bezochten, waren daar voor een goed deel heen gelokt door Sandbergs bewogen bewegingen en zouden anders nooit op het idee zijn gekomen een tentoonstelling van De Brug te bezoeken. Zo is het etcetera. De Brug zegt nu sinds jaren te streven naar beter contact met het publiek, en zij maakt dat waar door op de recente tentoonstelling in Het Stedelijk aan duidelijkheid niets te wensen overlatende kaartjes naast de schilderijen te hangen. Bijvoorbeeld: Wil van Leeuwen, f 450, -, af 35% rijkssubsidie, te betalen f 292, 50. De prijzen die gevraagd worden (bovenstaand voorbeeld betrof een olieverfschilderij) zijn schappelijk, niet meer zo overtrokken en ongeacht verschillen in talent gebaseerd op wat de belangrijke jongens vragen, zoals vroeger wel gebeurde. Een ets voor zeventien gulden, na aftrek van de rijkssubsidie, een houtsnede voor vijf gulden, niemand kan zich daarover beklagen. Dat neemt niet weg dat er tien dagen na de opening voor niet meer dan f 1177,50 gulden is verkocht, verdeeld over zeven werken. Er is dus alle reden het contact met het publiek te vergroten. De drempelvrees, die dr. Gans met een drempelloos internationaal kunsthuis denkt te overwinnen, werd onlangs op vrij succesvolle wijze weggevaagd door Galerie Espace in Amsterdam, die een week voor sinterklaas een verkooptentoonstelling hield waar werk van allerlei soort (olieverf, etsen, gouaches, litho's, collages en wat er nog meer is) en van mensen met naam (Appel, Corneille, Lucebert, Heyboer, Alechinsky, Diederen, Eerenbeemt, noem maar op) verkocht werd voor hooguit honderd en vaak, met rijkssubsidie mee, voor 65 gulden of minder. Tevoren waren de mensen in het Algemeen Handelsblad en Het Parool gewaarschuwd dat tegen fancy-prijzen ‘echte kunst’ te koop zou zijn, met als verheugend gevolg dat iemand germanistisch binnenkwam met de woorden ‘Ik kom een beeld bij u halen’ zonder iets anders te bedoelen dan een ets of een litho, terwijl een sociaal werkster, die als voor een automatiek geen keus kon maken en verzuchtte: ‘Ik durf niet, ik durf niet’, de raad kreeg er nog eens een nachtje over te slapen voor het bepalen van haar keus, gekweld wegging, maar 's avonds om tien uur, toen de lichten al werden gedoofd, toch nog op haar schreden terugkwam, zeggend: ‘Ik durf, ik durf’, het werk van haar keuze meenemend. Het is voor de onwennigen een hele stap, zo'n uitgave van honderd gulden of daaromtrent, want laten we wel wezen: kunst is mooi, maar een litho is geen mixer of een fraaie staande lamp waar je pak aan hebt. De Brug nu, vindt dat de kunstkritiek in Nederland in de eerste plaats tot taak heeft het publiek en de kunstenaar naar elkaar toe te brengen. ‘Wij menen dat de pers een dienende taak heeft en o.a. ook door goede objectieve voorlichting het publiek van de drempelvrees voor ateliers, galeries en musea kan bevrijden. Wij vinden het nog altijd raadselachtig waarom men aan een persoon regelmatig de kans geeft in een dag- of weekblad zijn persoonlijke smaak en/of mening aan het lezerspubliek op te dringen. Hetgeen maar al te dikwijls gebeurt als een absoluut oordeel van dit is goed en dat is slecht’. De Brug wil daar verandering in hebben. Dat zal moeilijk gaan.

[p. 19]

Ongetwijfeld heeft de kunstcriticus meer dan welke andere criticus ook (literaire, tv-, muziekcriticus) een sociale functie in de kunstwereld. De praktijk leert dat tentoonstellingen nagenoeg niet bezocht worden voordat er recensies zijn verschenen, terwijl velen bij het kopen van een schilderij liever even ‘de recensies’ afwachten, dan op eigen kompas en smaak te varen. Van de critici kan moeilijk verwacht worden dat zij hun eigen smaak en mening verdringen. Wel mag van hen verwacht worden, zoals dat ook verwacht wordt van de andere critici, dat hun smaak alzijdig is ontwikkeld (we zouden gek opkijken als een toneelcriticus alleen nieuwe stukken goed vond en oude niet, al moet daaraan worden toegevoegd dat dit geen goede vergelijking is, want we zouden eveneens gek opkijken als deze toneelcriticus een toneelstuk, geschreven in de trant van Pieter Langendijk door een nog vrij jeugdig auteur met een ringbaardje, even serieus zou behandelen als ander, eigentijds werk), en dat zij, en vooral hun krant er alle moeite voor doen de recensies tijdig te publiceren, zoals men ook altijd zo precies op tijd weet te zijn met muziek-, film- en toneelrecensies. Een vorige keer heb ik gewezen op de merkwaardigheid dat de belangrijkste galerie in Nederland op het gebied van de moderne kunst, Galerie Espace in Amsterdam, in de vijf jaar van haar bestaan nooit één recensie had gehad van Het Parool, afgezien van een aanbeveling in Tip van Roos voor de sinterklaasverkooptentoonstelling. Onlangs verscheen dan de eerste recensie in Het Parool, over de tentoonstelling van Heyboer. Mooi getimed ook, want hij kwam op de dag dat de tentoonstelling werd afgebroken...