Hollands Maandblad. Jaargang 5

Campert, watervlugge bokser
Alain Teister

Op een mistige avond was ik uit Nederlands Spoorwegknooppunt nummer een, zo blijf ik dat nu maar noemen, mistroostig weggereisd naar Amsterdam. Het was in Utrecht niet te harden op dat moment, althans niet in mijn gezelschap, en in de hoofdstad waren allerlei heerlijkheden verborgen - zo goed trouwens dat ik er maar een enkele keer een gevonden heb.

Van de honderdduizenden die destijds in Amsterdam woonden kende ik er pak weg veertig, onderverdeeld in drie ooms, drie tantes en de rest neven en nichten, en omdat je het van je familie niet hebben moet, en van niemand trouwens, reed ik per tram onmiddellijk naar het Leidseplein. Het is werkelijk waar dat ik, met al mijn achttien jaar, geloofde dat zich bij Reynders het volste leven afspeelde, en overigens heeft mij nog niemand bewezen dat dat niet waar is. Ik zat al gauw achter een glas en keek ontmoedigd toe hoe iedereen elkaar kende, aan iedereens tafeltjes zat en lippen hing, en niemand het idee kreeg mij even in de kring op te nemen, terwijl ik zelf geen enkele gedachte had over hoe ik daar op eigen kracht geraken kon. Utrechters zijn schuw, heimelijk en onderdanig.

Achter in het café stond Remco Campert. Dit is een ware geschiedenis; in Utrecht was een jong student komen wonen die me om verschillende redenen imponeerde. Hij was aardig, maar daar had je niet zoveel aan; hij schreef, maar de reden die hier past was dat hij bij Remco, zoals hij hem noemde, in de klas had gezeten, en via hem ook Lucebert kende en nog andere dichters die mij destijds het geloof in de Marsman hadden ontnomen.

Zo was dus de situatie: ik niet minder dan hunkerend naar contact met de pleiners, die later Het Leven Is Vurrukkulluk zouden bevolken, keek naar bewonderde biljarters, in gindsen hoek stond Campert, die door iedereen even werd toegesproken, maar toch altijd alleen bleef omdat zijn gezelschap ook anderen toesprak; altijd was ongeveer drie kwartier, want toen was ik zover dat ik naar hem toestapte, en met een werkelijk hoogrode kleur tegen hem zei dat hij toch Remco Campert was, ja, en dat ik T. was, en uit U. kwam, en dat K. had gezegd dat ik U de groeten moest doen als ik U toevallig zag, dus...

Ik weet, dat ik toen hoopte op een verraste lach, ontdooiing, samen pilsje, en verder praten, praten, praten. Maar Campert zag er niet zoveel in; hij bevestigde dat hij K. kende, borg diens niet gedane groeten op, en keek voornamelijk naar zijn glas, en korte tijd later zat ik weer op mijn plaats, hij stond op de zijne, en was er niets gebeurd dat ook niet in Utrecht had kunnen gebeuren: een rotavond. Ik heb geen notie van wat ik daarna deed. Ik hoop dat ik me volgedronken heb en de nacht zwervend, moedeloos roepend en vermakelijk hikkend heb doorgebracht, maar volgens mij ben ik rustig met de trein teruggegaan (ik zal ook best een retourtje gehad hebben). In ieder geval: het was de enige keer dat ik Campert heb ontmoet, and bad memories at that.

Deze inleiding dient, behalve om het Leidseplein te noemen, vooral omdat je een stuk toch niet kunt beginnen met in de poëzie zowel als het proza van de nu vierennegentigjarige auteur R. Campert vallen enige hoofdmotieven op die ik zou willen aanduiden als en dan komt het, zinnen op zijn Stuivelings. Ik begon dit trouwens te schrijven vrijwel

[p. 40]

onmiddellijk nadat ik Liefdes Schijnbewegingen uithad, en dan vallen deftige zinnen helemaal niet mee.

De eerste keer dat ik Campert las was in een bloemlezing, Atonaal, om het eens om te keren. Daarna in Vogels Vliegen Toch; wat in die gedichten dadelijk opviel (de Garmt in mij ligt constant op de loer) was het mengsel van rottigheid en afstand, wanhoop en ironie, eenzaamheid en schouderophalen Dat Zijn Hele Oeuvre Kenmerkt. Bijvoorbeeld in de Neger uit Mozambique, in Een Strohalm Voor Wanhopigen dat ik, na aftrek van het quantum vertedering door zoiets te lezen vóór het twintigste jaar, nog altijd een prachtig gedicht vind; en in zijn zevenentwintig-regelig Sonnet dat, terwijl vele poëten nog niet over bloemen konden schrijven zonder oprecht verdriet te gaan voelen deze regels bevat.

...in gevaarlijk terrein
door verwaarloosde heggen omgrensd
waarachter men narcissen kan vermoeden
narcissen van een geur
die ik waarschijnlijk te liefelijk schat

waarin een naar mijn smaak precies goed gedoseerde distantie de emotie aanvaardgaar maakt. Ik denk dat Campert in de jaren dat hij bestaat zich in vele geuren heeft vergist, maar steeds als hij geducht op toeren was bij het beschrijven van de akeligste misgeur bedacht dat het ‘waarschijnlijk te liefelijk schatten’ beter bij hem paste; als het woord understatement toch moet vallen, met alle implicaties van meer zeggen door minder, dan hier. Morriën schrijft daar goed over in ‘De kunst van het verschrijven’, een stuk over Campert, en voegt er aan toe: ‘Ik kan alleen maar zeggen, dat zelfironie mij de sympatiekste vorm van ijdelheid lijkt’, en dat maakt ook voor mij het sympatieke uit van Campert's scepsis, gebrek aan patetiek en overdadige gevoelsuitbarstingen.

In zijn tweede bundel Een standbeeld Opwinden begint een gedicht ‘Wachten’ met

Ik wandel met het grote woord
dat langzaam wordt vermoord door het kleine woord

en in de laatste strofe komt een prachtig voorbeeld van zijn manier van een situatie beschrijven waarin duizenden dichters zichzelf overschreeuwd hebben om hun menselijk tekort te verwoorden:

Ik lees haar brieven over en zonder twijfel
zij de mijne. En wij wachten, dagen, nachten,
en de momenten blijven onbenut en de kans
om weer onszelf te zijn
wordt Jezus-Christus-klein.

Ik heb maar een paar facetten van Camperts poëzie aangehaald omdat ik eigenlijk over zijn laatste prozaboek wilde schrijven, en de genoemde punten, dacht ik, daarop vooral toepasselijk zijn. Behalve de twee bundels waaruit ik citeerde kwamen nog Berchtesgaden, Het huis waarin ik woonde, Bij hoog en laag, de verhalen: De jongen met het mes, Een ellendige nietsnut, en de roman Het Leven Is Vurrukkulluk, die vorig jaar een soort sensatie verwekte bij de Nederlandslezenden: sommigen konden onmogelijk begrijpen hoe iemand zulke stompzinnige onzin kon publiceren, anderen waren in de wolken over zoveel onplechtstatigheid, gekke ideeën en vrolijke vondsten. Ik denk niet dat één criticus zich de kans heeft laten ontgaan te wijzen op de woordinvloed van Queneau, maar ik zie nooit goed wat op zoiets tegen is: je leent tenslotte je boeken ook alleen van en aan goede vrienden. Verder is bij de voorzover ik zag overwegend prettige reacties toch nogal eens gewezen op het feit dat de figuren nogal schematisch waren, geen complete mensen (wij wel), klachten die Buddingh ook over Liefdes Schijnbewegingen heeft geuit in Het Parool.

De figuren die van belang zijn in dit laatste boek zijn Lex Trumbauer, pleinjeugd uit het betere milieu, van wie we horen dat hij een tijdje vastgezeten heeft wegens een onduidelijke verkrachting; zijn zus Trix, die verslingerd is geweest aan een jong, succesvol dichter, en dat nog is of weer wordt, maar haar bed deelt met de handelaar in verlichtingsartikelen Bronzo Kamerheer. Beka is de vierde held van het verhaal (‘een leesboek’ is Camperts ondertitel) die na een partijtje spoorloos verdween, na dagen gevonden is in de koelkast van een slager, en daarvan geheugenverlies heeft overgehouden en volslagen versuft werkt op een jamfabriek. Van veel minder belang is Sander Kolm, een mededelinquent van Lex, die eigenlijk in het verhaal weinig of niets te maken heeft, maar wiens belevenissen enkele heerlijke bladzijden opleveren, zodat hij gelukkig toch onmisbaar is.

De rest van de personen is geheel bijzaak en wordt ontboden en weggezonden maar dat wel weer op aardige manieren: ‘Als men Lex vroeg “wat doet je vader?” dan antwoordde hij “directeur van een im- en exportbureau” - en zo was het’. Prachtig is bijvoorbeeld de voetnoot van een bladzijde of vijf waarin de weergaloos mooi getypeerde homo Marcel op bezoek komt bij

[p. 41]

Trix met een verblindende schandknaap, over wie de geërgerde Bronzo vraagt: ‘Spreekt hij Frans?’ ‘Nauwelijks, zei Marcel. Zeg eens wat in het Frans, Nicolas. Doe je heerlijke mondje eens open’ - ‘Papa fume une pipe dans le jardin’, meldde de jongen, ‘Maman est dans le livingroom avec uncle Jean’ - Is dat nu leuk? Ik ben geheel weerloos tegen dit soort humor, maar heb ook alweer mensen gehoord die het zonder meer stompzin noemden.

De figuren waar het dan wel om gaat zijn inderdaad incompleet. Campert is spaarzaam met inlichtingen over hun verleden, achtergronden etc., en de gebeurtenissen waarin we ze meemaken en waarop hun reacties het enige beeld vormen voor de lezertjes zijn weinige in getal: en toch krijgt men een helder beeld van de personen; het blijft verborgen waarom ze zo geworden zijn, maar wat ze op het moment zijn, wat ze denken en doen is uitermate scherp genoteerd; ze zijn incompleet als karakters, maar ik weet nauwkeurig wat voor mensen het zijn, ik ken ze - nu hoeft dat geen criterium te zijn, maar ik zou graag weten waarom Campert per letterkundige deurwaarder moet worden aangezegd wat hij van zijn romanfiguren te melden heeft, hoe grondig



hij ze beschrijven moet als hij geen behoefte had aan meer en ik - als althans één van de lezers - ook geen behoefte heb aan meer. Welke tien geboden voor de geslaagde roman wil men toch toegepast zien?

Liefdes Schijnbewegingen bestaat uit een aantal gebeurtenissen, beleefd door een summier aantal summier getekende maar volstrekt herkenbare figuren die vanuit hun status quo redelijk reageren; en wat mij betreft hoeft zich dan niemand het hoofd te breken hoe die status tot stand is gekomen. De gebeurtenissen, waarover ik U niet inlicht omdat de verrassing maar voor het boek bewaard moet blijven, zijn boeiend en eigenaardig; er zijn veel en daarvan veel vermakelijke grappen, zijsprongen, invallen; het heeft een mooie pointe - dat mag waarschijnlijk ook niet - het is intelligent en voortreffelijk geschreven, en het heeft een andere kant die overeenkomt met wat ik over de poëzie schreef.

Want terwijl men eigenlijk erg vaak zit te glimlachen bij het lezen is Liefdes Schijnbewegingen een heel melancholisch boek. Achter alle ironie en distantie, en erdoor getemperd, ligt een stemming van treurigheid, van mislukken, van uitzichtloosheid, die in enkele passages de grap trouwens verdrijft: b.v. waar Trix vier bladzijden lang

[p. 42]

alleen praat tegen Beka, een monoloog die ineens ontroerend is, en dan ook op niets uitloopt behalve op de prachtige titel van het boek. Campert is een meester in het mengen van malligheid met melancholie. Hij heeft met Liefdes Schijnbewegingen een boek gemaakt dat zich met de grondige psychologische karaktertekeningen van Vestdijk b.v. niet meten kan, maar ook niet meten wil, en dat geen bekommernissen heeft met de theorieën van de nouveau roman; en dat zo uniek is, dat geen ander boek, geen andere schrijver in Nederland zich ermee kan meten.

Dit stuk is dan toch nog plechtiger uitgevallen dan ik gehoopt had. Misschien omdat men op schijnbewegingen het beste reageert met een rechtse directe of zoiets kranigs. Maar Campert heeft gewonnen, laat U zich daarvan overtuigen in de erkende boekhandel, waar De Bezige Bij hem als litterair reuzenzakboek behoedzaam in de ring heeft gelegd.