Hollands Maandblad. Jaargang 5

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

De verbazing van hoofdredacteuren, Kamerleden e.d. over het afluisteren van telefoons door de B.V.D., heeft bij diegenen die wel het een en ander afweten van de methodes van de B.V.D., nog de meeste verbazing gewekt. Die (eerste) verbazing is zelfs lichtelijk verontrustend. Had men er dan werkelijk ooit aan getwijfeld? Het knelpunt zit 'm overigens niet in het afluisteren zelf, maar in de padvinderij van de B.V.D., die ‘telefonische mededelingen van een dame’ zonder controle in dossiers bijschrijft, volstrekt onjuiste informatie als zoete koek accepteert, officieel geboekstaafde gegevens langs sluipwegen via burenroddel e.d. te weten tracht te komen, en juiste gegevens onjuist interpreteert. (Deze algemene omschrijvingen steunen op exacte, benoembare feiten.) In zeker opzicht is het afluisteren van de telefoon nog de meest preferabele B.V.D.-methode, zeker wanneer men zo onschuldig is als een lam. Het blijft dan bij wijze van spreken ‘onder ons’, en vergiftigt niet de atmosfeer rond de geschaduwde, zoals wanneer oude dametjes verzocht wordt alle ‘verdachte’ uitlatingen van een volstrekt bona fide hoogleraar in de Slavische Talen op diens colleges door te seinen, of wanneer de buren van zo'n man met mallotige vragen worden lastig gevallen. Dr. Vondeling heeft nu de mensen die zich ten onrechte door de B.V.D. ‘achtervolgd’ voelen opgeroepen, zich te wenden tot een desbetreffende Kamercommissie, die waakt over de juiste gang van zaken bij de B.V.D. Het is mooi dat die controle bestaat. Niemand schijnt echter te beseffen, dat er los van de B.V.D. nog een aantal ‘veiligheidsdiensten’ opereren, die in feite precies hetzelfde doen als de B.V.D. Het H.K.G.S. (Hoofdkwartier Generale Staf) in Den Haag bijvoorbeeld, de Amsterdamse politie en naar ik aanneem ook de Rotterdamse, de Haagse etcetera. Al deze diensten werken, voor zover mijn informaties strekken, elkaar eerder tegen dan dat van samenwerking sprake is, met alle gestuntel van dien. Welke commissie waakt tegen de blunders van die andere diensten? Tappen ook deze de telefoon af? En als de heer Scheps en minister Toxopeus van Boer Koekoek bewijzen eisen dat diens bewering dat zijn telefoon wordt of werd afgetapt waar is, kunnen zij dan misschien zeggen hoe je zoiets in vredesnaam kunt bewijzen?

Een gesprek gevoerd met 020-58770 over het afluisteren van telefoons. Wat hem zo

[p. 14]

verbaasde, of nee, verbazen is het woord niet, maar wat hij toch wel typerend vond was, dat geen van de Nederlandse kranten (en er zijn er nogal wat) in staat is gebleken voor zijn lezers uit te zoeken hoe het nu precies zit met het afluisteren van de telefoons. Je kan op je vingers natellen, zei 020-58770, dat behoorlijk afluisteren, als we het zo even mogen noemen, alleen kan gebeuren met medewerking van de PTT. Wat



zou dan bijvoorbeeld een Amerikaanse krant hebben gedaan?, die zou er twaalf verslaggevers op hebben afgestuurd, eerst naar de directeur van de PTT en als die niets zeggen wil naar zijn zoon, die op de HBS zit, en als die ook niets zeggen wil naar het dienstmeisje van de directeur die misschien wel eens iets heeft opgevangen (‘Dat gedonder van de BVD met dat afluisteren moet nu maar eens uit zijn’ of zoiets) en als die niets weet te vertellen dan de technici van de telefooncentrale, die je desnoods een aardige tip belooft voor de tip, enzovoort enzovoort. Is het onmacht dat de Nederlandse krantenlezers nu nog steeds niet weten wat er precies aan de hand is, afgezien dan natuurlijk van wat de minister er over heeft gezegd? Wacht men maar af, welk nieuws er binnendruppelt van de zijde van de regeringsvoorlichtingsdienst en komt men niet op het idee te gaan zoeken naar mensen die in aanmerking komen of in de overtuiging verkeren te zijn of worden afgeluisterd? Of is het allemaal geen kwestie van onmacht en onkunde, maar van duidelijke onwil? Is men misschien van mening dat men, door deze afluisterkwestie tot op de draad toe uit te zoeken, de BVD schade doet, en via de BVD de veiligheid van het land, en via de veiligheid van het land de democratie, en via de democratie de wereldvrede, en tracht men op deze wijze zijn steentje bij te dragen tot... ja, tot wat eigenlijk? Heiligt het doel de middelen en zijn de kranten van mening dat zij de opinie door middel van selectie van de feiten al bij voorbaat moeten vormen? Het is maar een vraag.

De persiflage van een zingende frater door Wim Sonneveld heeft de tongen in beweging gebracht. Tja. Bijgaand een zogenaamd ‘Luther-liedje’ (Leuter-liedje) zoals dat in het Utrechts Nieuwsblad stond afgedrukt. Het wordt gezongen door de cabaretgroep van de Oecumenische Jeugdraad in Amsterdam, en het tekent, zo lees ik, de verdeeldheid van de kerk:

In Holland stond een kerk
Een eeuwenoude kerk
Daar kwam de reformatie aan,
Nu hebben w'er éénennegentig staan!
En ons is niets te dol
Dit houden we eeuwen vol.
O beste Maarten Luther
Jij brak voor ons de baan
Maar onze taak is immers
Dat w' in de wereld staan.
Die wereld vraagt om eenheid
Daar werken wij naartoe
Vergeten de verleden tijd
Gescheidenheid taboe!

‘Ik heb mij altijd afgevraagd waarom mensen die wèl in de christelijke God geloven over het algemeen slechtere boeken schrijven dan de mensen die dat niet doen’ heeft Hans Andreus in een interview gezegd. Dat geldt ook voor de cabaretliedjes.

Naast het Handelsblad verschijnt in de hoofdstad de daarmee in voortdurende concurrentie verkerende Telegraaf. In 1891 opgericht, nam zij al spoedig een hoge vlucht, maar heeft nimmer de bloei van het Handelsblad kunnen overtreffen of zelfs maar evenaren. Het blad geeft zich uit voor politiek neutraal, maar is dit allerminst, daar het in de personen zijner voornaamste politieke medewerkers een vooruitstrevend-liberale, zelfs vrijzinnig-democratische politiek volgt en in zijn dagelijkse beschouwingen een

[p. 15]

Leo Vroman

Maandenlang was ik vergeten
hoe in het toen ook dun gewas
die paardenharen rotmatras
was weggesmeten.
Hij braakt meer haar
dit jaar.

sterk-democratische gezindheid aan de dag legt. Anti-clericaal is het niet bovenmatig, maar toch in zoverre de democratische politiek dit meebrengt. In zijn buitenlandse politiek heeft het blad achtereenvolgens alle kleuren van de regenboog vertoond. Aanvankelijk Duitsgezind, althans zeer deutschfreundlich, heeft het in de oorlog in toenemende mate een wilde Entente-politiek gevoerd, die het ertoe dreef al wie van een tegenovergestelde of zelfs maar een weinig afwijkende mening mocht zijn, voor te stellen als van de laaghartigste gevoelens bezield en van de boosaardigste Duitse geest doortrokken te zijn. Daarbij verloor het gedurende de oorlog herhaaldelijk de Nederlandse belangen totaal uit het oog en gaf zich met zulk een wilde hartstocht aan de belangen der Entente over, dat men zich verwonderd af vroeg, wat daar wel achter mocht steken, en het blad meermalen de rechtstreekse beschuldiging van aan de belangen der Entente verkocht te zijn niet ontliep. Ten onrechte, naar mij voorkomt. Onder de leiding van de heer Holdert heeft het blad er zijn belang in gezien de belangen van de Entente op overdreven wijze te dienen; het heeft zodoende al wat in Nederland sterk pro-Frans of pro-Engels voelde, tot zich getrokken, heeft de roem en de lof der Entente-pers verworven, die het het hoofd geheel op hol hebben gebracht, en is zodoende het orgaan geworden, waarin ieder, die iets kwaads van Duitsland te zeggen had, zich volkomen op zijn gemak voelde. Het ergste is, dat deze houding de oorlog overleefd heeft en dat er nu in de politiek, die De Telegraaf ten opzichte van de Belgen voert, dezelfde geringschatting voor Nederlandse belangen en dezelfde cosmopolitische waardering van het standpunt van de tegenstander valt waar te nemen, als gedurende de oorlog zo vaak het geval bleek te zijn. Velen schijnen dit niet in te zien of nemen er geen aanstoot aan, van wie men anders zou verwachten. Want verbazingwekkend is het aantal medewerkers van goede naam en reputatie, waarop De Telegraaf kan bogen. Is er een vraagstuk van algemeen belang aan de orde, fluks is De Telegraaf er bij met een interview of artikel van de eerst tot oordelen geroepene; haar activiteit is in dat opzicht benijdenswaardig. Daartegenover staat wel in officiële kringen een grote onverschilligheid voor het oordeel van het blad; men laat het maar praten en neemt er niet de minste notitie van of stoort zich niet aan zijn opinie. Wie aan het hoofd van een blad gestaan heeft en weet, hoe overgevoelig de mensen, zelfs in de hoogste betrekkingen geplaatst, soms zijn voor een enkele opmerking, zelfs voor een los daarheen geworpen woord, moet zich wel verbazen over de beledigingen, die De Telegraaf dag aan dag over sommiger hoofden weet uit te storten, zonder schijnbaar enig gevolg, ware het niet, dat men er, mits daarin geuit, geen notitie van pleegt te nemen en rustig voortgaat, alsof er niets gebeurd ware. Hierin ligt ongetwijfeld iets vleiends voor de fatsoenlijke pers, een stilzwijgende erkenning van haar invloed in tegenstelling met de andere.

(Voor alle zekerheid vermeld ik even, dat het bovenstaande niet uit mijn eigen schrijfmachine is gevloeid, maar een citaat is uit het boek Journalistiek in Nederland, geschreven door mr. L.J. Plemp van Duiveland, uitgegeven door H.P. Leopold in Den Haag in het jaar onzes Heren negentienhonderdvierentwintig.)

Op verzoek nog een citaatje uit dit boek: ‘Mijns inziens geboden de eigenaardige toestand te midden der strijdende partijen en de ligging van Nederland de pers in de oorlog pro-Nederlands te zijn en niets dan dat. Daardoor moest zij zich steeds in haar oordeelvellingen laten leiden; de vraag: wat is van de ene of andere gebeurtenis de betekenis voor Nederland, welke kunnen daarvan de gevolgen voor Nederland zijn,

[p. 16]

welk voor- of nadeel heeft Nederland hiervan te wachten? moest al het andere primeren. De verontwaardiging, waarmee De Telegraaf zo gul was, als het daden van Duitse legers betrof, kon dan ook best bewaard blijven voor de gevallen, waarin Nederland werd getroffen; dan zagen wij het blad zijn kalmte volmaakt bewaren.’ - (De ene oorlog is kennelijk de andere niet.)

‘Het is anders...’, zei Speenhoff. Misschien niet veel anders, maar toch wel een beetje anders dan we ons Oost-Duitsland vanachter de goede kant van de Muur voorstellen. Neem het Oostduitse, in Oost-Berlijn uitgegeven maandblad Das Magazin, met advertenties, glamourfoto's, kruiswoordpuzzles, brieven van lezers, verhalen, rijmpjes à la Clinge Doorenbos, recepten, modeartikelen, cartoons en al die andere dingen die ook de westerse bladen in dat genre volmaken. ‘Heft 8’ van Das Magazin bevat o.m. ‘Unsere aktuelle Umfrage’ waarin de vraag: ‘Wie werde ich eine Persönlichkeit?’ wordt behandeld. Het interessantst is, wat de jongeren zelf hebben geschreven over dit onderwerp. Gerda Fiedler, Stenotypistin, 19 jaar, afkomstig uit Karl-Marx-Stadt schrijft: ‘Ik zal wel nooit een persoonlijkheid worden, want waar moet ik leren mij als een mannequin of een filmster te bewegen?’. Herbert B., 28 jaar, eveneens uit Karl-Marx-Stadt vindt: ‘De meeste grote geesten - wetenschapsmensen, musici of dichters - waren “Einzelgänger”. Dat wil zeggen dat zij een persoonlijkheid konden worden doordat zij zich in hun eentje, zonder voortdurend door anderen te worden “eingeschränkt”, ten volle konden ontplooien. Dat is vandaag de dag niet meer mogelijk. “Gemeinschaftsarbeit, Brigade, Kollektiv und so weiter - immerfort will einer den anderen erziehen und beeinflussen”. Zo kan men zich nooit als persoonlijkheid ontplooien. Schiller heeft het al gezegd: “Der Starke ist am mächtigsten allein!”’ Iets soortgelijks zegt Christa Steffen, ‘Lehrlingsausbilder’, 25 jaar, uit Berlijn: ‘Ist eigentlich jeder Schönredner eine Persönlichkeit? Ich habe bisher immer nur festgestellt: Sie klauen uns die Zeit in Versammlungen.’ En tenslotte zegt Gabriele Zettke, een scholiere van 17 jaar uit Karl-Marx-Stadt: ‘Om een persoonlijkheid te kunnen zijn heb je geld nodig. Je moet gekleed gaan volgens de nieuwste mode, regelmatig naar de kapper gaan en je ook voor het overige veel kunnen veroorloven dat je zekerheid geeft’. Dat schrijven enkele van die jongens en meisjes dan toch maar allemaal, met naam en toenaam! Hedda Zinner, blijkens de bijgevoegde foto al een dame op leeftijd, geeft antwoord op de vraag ‘hoe word ik een persoonlijkheid’ en op de binnengekomen antwoorden. Zij doet dat men een zekere mildheid: Gabriele Zettke, zo schrijft zij, zou zelfs willen dat de kleermaker en de kapper haar tot een persoonlijkheid maakten (En als die dan ook



geen persoonlijkheden zijn?, vraagt zij gemoedelijk). Ze wijst op de propaganda van het Hitler-fascisme, die Horst Wessel tot een persoonlijkheid bombardeerde. ‘Und welche “Persönlichkeiten” in Bonn könnten heute für junge Menschen vorbildlich sein? Etwa Strauss und Globke oder Adenauer?’ We horen dan dat de historisch nieuwe, socialistische maatschappijvorm waarachtige persoonlijkheden nodig heeft, dat zo mogelijk ieder mens binnen zijn eigen mogelijkheden een persoonlijkheid moet worden. De kleding doet daarbij weinig ter zake. ‘Sonst wäre ja jeder elegante Dummkopf, jeder Hochstapler, jede westliche Luxusprostituierte eine Persönlichkeit!’

Gorki wordt geciteerd: ‘Mensch - wie stolz das klingt!’ en dan krijgen we te horen wat in de ogen van een Oostduitse communiste de ware persoonlijkheid is: hij moet een eenheid zijn van kennis en prestatie, van wil en karakter, waarbij het er niet op aankomt of dit naar buiten treedt of niet.