Hollands Maandblad. Jaargang 5

Lord Robbins in de politiek
Bernard Crick

De Royal Commissions die de Britse regering instelt met de opdracht om ergens rapport over uit te brengen gaan meestal langzaam te werk. Tegen de tijd dat ze hun rapport afleveren is er vaak niet veel meer over van de openbare belangstelling voor de kwestie waarmee zij zich bezig hebben gehouden. Het is ministers niet altijd ontgaan dat Royal Commissions die neiging tot grondigheid hebben. Er bestond een lichte verdenking dat de regering toen zij twee-en-een-half jaar geleden de commissie Robbins instelde om de toekomst van het hoger onderwijs te onderzoeken, ook niet dacht dat de aanbevelingen daarvan nog voor de volgende verkiezingen in druk zouden verschijnen.

Dat zou dan een misrekening geweest zijn. Lord Robbins is in elk opzicht een man van grote kwaliteiten: een briljante ekonoom, die in de oorlog ook blijk heeft gegeven van grote bestuursbekwaamheid, voorzitter van het bestuur van de opera van Covent Garden, van de Tate Gallery, van de Financial Times, etc., etc. Hij riep de medewerking in van een aantal jonge universi-

[p. 7]

taire ekonomen, werkte dag en nacht, en deponeerde het rapport in vijf delen op de drempel van de regering lang voor de algemene verkiezingen van 1964, met opzet; maar ook, bij ongeluk, twee dagen nadat Lord Home eerste minister was geworden.

Het rapport, een meesterstuk van sociologische en ekonomische metodiek, pleit zoals bekend voor radikale uitbreiding. De voornaamste aanbeveling is dat het aantal volledige studenten omhoog moet van 216.000 op het ogenblik tot 390.000 in 1973 en vervolgens tot ongeveer 500.000 in 1980. Daarvoor moeten alle universiteiten uitgebreid worden en er moeten zes nieuwe komen (dan zijn er in totaal tien nieuwe sinds de oorlog). Op de dag dat het rapport verscheen zei de eerste minister dat de regering het ‘in zijn geheel aanvaardde’, en de universiteiten zijn dadelijk druk gaan discussiëren en plannen gaan maken, want er wordt van alle kanten geld beloofd als de plannen gauw ingediend worden.

Waarom is er ineens zo'n haast? vragen de cynici. Het is al vaak gebeurd dat de aanbevelingen van Royal Commissions verworpen of verwaterd zijn, of genegeerd of jarenlang terzijde gelaten voordat er eindelijk eens iets gedaan werd. Iedereen moet weer denken aan het werk van Sir John Wolfenden en zijn collega's, die drie jaar zwoegden aan het verzamelen van de feiten over prostitutie en homosexualiteit; de meeste van hun ideeën over de eerste kwestie werden overgenomen, maar over de laatste niets. Er zijn blijkbaar geen stemmen te winnen met de herroeping van een wet die homosexualiteit zelfs tussen volwassenen strafbaar stelt. Daarentegen zijn er waarschijnlijk veel stemmen te winnen met de ongekend snelle aanvaarding van het Robbins Report. Het rapport was precies wat de Conservatieven nodig hadden. Juist nu ze aan de reactie verslingerd leken met hun keuze van een nieuwe leider uit het Hogerhuis, kregen ze ineens de kans om zich weer helemaal ‘bij de tijd’ voor te doen, waarlijk modern, uit volle overtuiging progressief.

Het is niet de schuld van Lord Robbins; maar in het onderwijs is niemand erg gelukkig met de overhaaste aanvaarding van het rapport. Er zal onafzienbaar veel geld voor nodig zijn, en de universiteiten vrezen dat de regering zich bedenken zal na de verkiezingen. Intussen zullen er meer studenten toegelaten zijn, en dan komt er toch weer minder geld voor gebouwen en salarissen dan op het ogenblik beloofd wordt. Iedere ekonomische belofte van de regering is tenslotte afhankelijk van gunstige ekonomische omstandigheden, en die zijn er toevallig altijd in verkiezingsjaren; maar het volgend jaar is juist altijd slecht, zodat iedere oprechte bureaukraat en staatsman plotseling doordrongen is van de noodzaak om te bezuinigen.

Een ander punt is van nog meer fundamenteel belang: dat van de prioriteit. Er zijn erg veel mensen van mening dat de nood van de Britse scholen even dringend



of nog dringender is dan die van de universiteiten. De cijfers van het Robbins Report zijn gebaseerd op de aantallen van degenen die onder de bestaande omstandigheden al voor toelating tot de universiteit in aanmerking komen of zullen komen, maar voor wie er op het ogenblik geen plaats zou zijn. Het rapport spreekt alleen van het recht op een plaats voor ieder kind dat voor toelating in aanmerking komt (op het vasteland is dat vanzelfsprekend, maar in Engeland betekent het volledige staatsbeurzen voor alle studenten en de handhaving van de huidige verhouding van universitaire staf tot studenten, die ongeveer 1:10 is, de gunstigste ter wereld). Dit ‘recht’ moet vervolgens gezien worden tegen de achtergrond van de splitsing in het Engelse onderwijs, tussen de kinderen die na hun ‘11 plus’ examen doorgaan naar grammar schools of partikuliere scholen (bekend als public schools) en de grote meerderheid die op de tweede rang, in secondary schools, terecht komen en daar als ze vijftien zijn weggaan met minder opleiding voor beroep of ambacht dan ergens anders in Europa. Er zijn al twee

[p. 8]

rapporten geweest, van de commissies Crowther en Newsome, die de verhoging van de leerplichtige leeftijd tot 16 hebben aanbevolen, gecombineerd met een geweldige uitbreiding van de beroeps- en vakopleiding in de secondary schools. Er is nog geen enkel teken dat die aanbevelingen verwezenlijkt gaan worden, en met al het geld dat er nu nodig is voor de universiteiten lijken de kansen slechter dan ooit.

Velen van ons zien aankomen dat de ruimere kans voor kinderen op een plaats aan de universiteit, als er niet een hervorming van de middelbare opleiding mee samengaat, alleen de elite groter zal maken en de maatschappelijke verschillen zal accentuëren, in plaats van uitwissen. Er wordt wel gezegd dat de goden ons verderven kunnen door onze wensen te vervullen. Daar zijn progressieve academici deze maand aan herinnerd; onze overwinning heeft een bittere smaak.

Het rapport is natuurlijk in de smaak gevallen bij de kiezers van de middenstand waar de Conservatieven van afhangen. De staatsbeurzen vallen al voornamelijk toe aan kinderen van de middenstand, die betere kansen hebben om naar de scholen te gaan die het best voorbereiden op de universiteit; zij komen uit gezinnen die makkelijker in termen van onderwijs denken. Dat zal nu erger worden in plaats van beter. Ook de Labour partij heeft dadelijk haar instemming betuigd met het Robbins Report, maar eraan toegevoegd dat er tezelfdertijd iets gedaan moet worden aan de hervorming van het middelbare onderwijs. ‘Stemmenjacht’ en ‘proberen de kiezers om te kopen’, noemt de Times dat, zonder zich het spreekwoord te herinneren van de pot en de ketel.

De Britse partijen zijn bezig aan een dolle wedren om de modernste te zijn. De Labour partij leek zich onder de leiding van Harold Wilson bevrijd te hebben van haar antieke fundamentalisme, terwijl de Conservatieven snel op weg terug waren naar de 19e eeuw door de groeiende onverschilligheid van Macmillan voor alles, en tenslotte zijn benoeming van de 14e graaf van Home tot opvolger. Het Robbins Report heeft dat beeld weer verstoord. Juist nu de zakenwereld naar Labour begon uit te zien als de partij van het ekonomische expansionisme, krijgen de Conservatieven de kans om een uitbreiding van het hoger onderwijs te beloven, met natuurlijk in het bijzonder nieuwe faciliteiten voor natuurwetenschappelijke en technische studies. Het zwakke punt is nog altijd dat kinderen van de onhervormde scholen voor het grootste deel de niet-exakte vakken willen studeren. Het geld dat de universiteiten voor hun uitbreiding krijgen en dat zij in hoofdzaak naar eigen inzicht zullen kunnen besteden, zal aan het Latijn en Grieks evenveel ten goede komen als aan de technische vakken. Een paar akademische reactionairen en leuke literatoren zoals Kingsley Amis hebben de slagzin ‘More Means Worse’ voor de universiteiten ingang doen vinden. Mijn vrees is eerder dat ‘More Means the Same’. Onderwijsuitbreiding hoort altijd samen te gaan met een kwalitatief onderzoek naar wat er onderwezen moet worden in de veranderende omstandigheden.

Aristoteles heeft opgemerkt dat de manier waarop staten in de grond veranderen niet is door hun regeringsvorm of ekonomische instellingen, maar door wijzigingen in hun opvattingen over onderwijs. Het is tenminste een beetje bemoedigend dat het voornaamste dispuut tussen de Britse partijen op het ogenblik over onderwijs gaat. De Conservatieven tonen weer hun politieke realisme, zoals zij ook deden in de tijd van de parlementaire hervormingen van 1832 en 1867, en in 1950 toen de denationalisatie van industrieën aan de orde was, door toe te laten dat de elite grote en dunner gespreid wordt, liever dan er het bestaan van in gevaar te brengen door er de exclusiviteit van te verdedigen. Labour intussen, zoals Britse radikalen van alle tijden, heeft weer te kiezen tussen zich verzetten tegen hervormingen of instemmen met de voortzetting van scherpe klasse-onderscheidingen Het klasse-onderscheid blijft reëel, al krijgen meer mensen de gelegenheid om van de voorrechten te profiteren. De meerderheid moet op dezelfde voet verdergaan. De ideeën van sociale bewegelijkheid en van broederschap blijven in pijnlijke tegenstelling. De klasseloze maatschappij van de middenklasse staat nog niet voor de deur.