Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 36]

Het toneelbedrijf is weer op gang

Is dit blasé worden of is de start van dit seizoen nu werkelijk alweer zoveel minder dan vorig jaar en zeker dan het jaar daarvoor? Het toneelbedrijf is overal weer moeizaam op gang gekomen, maar wordt er in onze theaters wel aan een levende cultuur gewerkt, of is er een ambtelijk apparaat aan de gang dat doorholt langs de vaste paden? Hier zijn de voorstellingen die daar antwoord op zouden moeten geven.

Nederlandse comedie:

Victor ou les enfants au pouvoir van Roger Vitrac is een door Anouilh opgegraven specimen van het surrealisme van de twintiger jaren. Een komische voorstelling met Guus Oster, knap lange teksten spuiend, in de hoofdrol. De éne groteske vondst van het wijze grijze kind kan niet een hele avond gezeur redden aangaande een exemplarisch bedoeld overspel waarvan men in 1930 misschien nog wel geschokt is geweest, maar dat in een tijd van gruwelgrappen hoofdzakelijk vertedert. De directie had (op zichzelf prijzenswaard) de hele jonge garde losgelaten op De schuchtere aan het hof een minder goede Tirso de Molina dan die waar de Haagsche Comedie verleden jaar zo'n succes mee had (Don Gil), minder goed vertaald, minder briljant gespeeld, minder knap geregisseerd en gedecoreerd. Toch had debutant-regisseur Boswinkel lang geen onvoldoende resultaat geboekt met zijn hoofdzakelijk kluchtige regie; en hij speelde zelf een van de aardigste rolletjes. Maar deze totaal gewichtloze kost blijkt alleen in superieure opvoeringen werkelijk te genieten. Het uitzien is nu naar Anthony and Cleopatra dat alles goed moet maken. (Shakespearejaar!).

Haagsche comedie:

Anouilh had niet voor een nieuw stuk gezorgd en dus heeft men in Den Haag maar eens naar een jeugdwerk teruggegrepen. Dit Voyageur sans bagage maakte duidelijk dat de latere geraffineerde en verdiepte Anouilh ons van zijn eigen jeugdwerk heeft vervreemd. Plotseling bleken zijn tweedimensionale personages uit die tijd ons niet meer van hun schematische problematiek te kunnen overtuigen. De voorstelling leverde overigens een ideaal pleidooi, met mooie rollen van Frans van der Lingen en Ida Wasserman. Quadrille van Noel Coward was de onbelangrijke poging tot luchtig vermaak die ons residentie-toneel aan zichzelf verplicht denkt te zijn. We verkeerden enige uren in Londens betere kringen en hebben toch nog erg kunnen lachen om Myra Ward. Erg spits was het niet, een gaaf stuk comedie is het ook niet en Paul Steenbergen liet weer eens zien dat hij geen duivelskunstenaar is die echt niet alles zou moeten willen kunnen spelen. Barse typeringen late hij rustig over aan Bob de Lange die zich in Les Maxibules weer eens de grootmeester van alle ras-comedianten toonde met een veertigtal razendknappe typetjes in dit oergeestige toneelexperiment van Marcel Aymé. Ook hier doet Myra Ward onweerstaanbaar gek in en er worden harde trappen gegeven tegen de R.K.-kerk en gezapig frans traditionalisme op het platte land. Al met al heeft de Haagsche Comedie het er dus weer het beste afgebracht totnogtoe. Men bereidt er nu Macbeth voor waarin Steenbergen nooit de extroverte titelrol zou moeten spelen, wat hij toch doet. (Shakespeare-jaar!).

Nieuw rotterdams toneel:

Over de afschuwelijk mislukte start van deze groepering kan men maar beter zo kort mogelijk zijn. Er zijn drie premières uitgebracht: De eerste met het kennelijke doel om achtergebleven gebieden in de provincie van lachwerk te voorzien-Een veilig Stekkie van een te vergeten Fransman Michel André. Maar ze hebben overal televisie, dus ze zien overal minder vervelende, minder humorloze, beter geschreven ongein dan deze hopeloze dievencomedie, bedoeld om in het succesvolle voetspoor te lopen van Irma la Douce en daarom ook een heel klein beetje met muziek omgeven en voorzien van twee aardige rollen door Luc Lutz en John Lanting. Voorts een niet onsympathiek, gemoedelijk, quasi-sociaal bewogen Londens blijspelletje van een provinciaaltje op bezoek bij een hoertje, die elkaar zo nodig blijken te hebben. Wel onderhoudend met alle dodelijke bijsmaak van dat woord. Een aardig maakwerk-rolletje van Enny Meunier. Ratel van een simpel man heet het en Charles Dyer verzon het. De schlager moest worden De Parachutisten van Jean Cau, eertijds secretaris

[p. 37]

van Sartre, van wie hij een aantal werkzame procédé's verkeerd toepast. Cau is ook oorlogscorrespondent in Algerië geweest en heeft aan zijn gerechtvaardigde verontwaardiging over de door parachutisten begane wreedheden volstrekt geen toneelvorm weten te geven. Het werd een irriterend brok retoriek waaraan het gewetensvol zwoegen van regisseur De Vries en zijn mensen niets heeft kunnen verhelpen. Het wachten is nu maar op ‘Kiss me Kate’ een musical naar De Getemde Feeks. (Shakespeare-jaar!).

Ensemble:

Een opvallend goede opening van het seizoen werd gemaakt door Karl Guttmanns Brabants gezelschap. Ko van Dijk speelde er de hoofdrol van de te verkiezen paus in Der Nachfolger van Reinhard Raffalt. Een uiterst zorgvuldige regie (Guttmann) en voortreffelijk spel van een groot aantal kardinalen (Croiset, Rijkens, van Hulzen) maakten het stuk tot iets belangrijkers dan de ietwat Libelleachtige inside-story die het is. Wat goede regie nog meer vermag toonde Gilles Léger die uit Frankrijk kwam om hier Bréal's Het Grote Oor in scène te zetten. Een watervlugge, clowneske speeltrant was er het gevolg van, die vooral Jan Retèl inspireerde tot een onverbeterlijke prestatie als de domme parvenu die zich tot geloofsvooroordeel laat verleiden en daar bijna zelf het slachtoffer van wordt. Een gruwelkomedie in Moliéreske stijl met een opmerkelijk soort moderne humor.

Theater:

Het Arnhems gezelschap heeft enig profijt getrokken van de terugkeer (na één jaar Rotterdam) van Bernhard Droog en Hans Tiemeijer. Zij kregen meteen een soort gangmakers-rollen in Luitenant Tenant, een door Pierre Gripari uit een Russisch verhaal gedistilleerde komedie, waarvan het idee - spot met de tsaristische bureaucratie - stukken aardiger is dan dit stuk. Veel te uitgesponnen situatiehumor, door de zwaar overschatte Piet Kamerman niet te redden. Enny Mols-de Leeuwe kreeg weer haar kans als een vrouwelijke Max Tailleur munt te slaan uit joodse humor. Leonard Spiegelgass leverde hier toe een zindelijke Amerikaanse komedie van de gebruikelijke confectie-snit O hee, de lucht valt naar benee. Indirecte spot met bespotters van psychiaters rondom hinderlijke verering van ‘Mom’. Maar mevrouw Mols moedert mooi.

Centrum:

Dit door pech bezochte spreidingsgezelschap dat zich een soort standplaats probeert te scheppen in Haarlem kon haar eerste geplande première van dit jaar (‘Nee nee Amadee’ of zoiets) om technische (?) redenen niet laten doorgaan, terwijl de tweede voorstelling - Hans Keuls' Panggilan - door het overlijden van Cruys Voorbergh werd doorkruist. Men heeft het dus nog niet verder gebracht dan één vrij trillingsloos thrillertje in een vogelkennerslaboratorium Kill two birds van Philip Levene. Een sympathiek kamergeleerde van Wim van den Heuvel en een leuk-gek secretaressetje van Karin Haage maakten er toch niet meer van dan een genoegelijke avond met (te) weinig mysterie, in de overigens uitgekiende regie van Guus Hermus.

Studio:

Een beetje dogmatisch verslingerd aan haar open podium tussen het publiek heeft deze groep een minder gelukkige hand gehad met Alles was zwart in de zon van Maurice Clavel. Het is een intellectualistisch in elkaar geknutselde Hamlet-parallel die veel distantie vergt, maar nu met zijn barokke woordenvloeden het luisteren geheel onmogelijk maakt. Een knappe mnemotechnische prestatie van Joop Admiraal maakt niet veel goed. Regisseur van der Vlugt heeft gedaan wat hij kon, maar dat was niet genoeg om de broeierige materie doorzichtig te maken.

Nieuwe komedie:

Bij deze troep is alleen een vorig jaar al in voorpremière uitgebrachte opvoering gegeven van De rondgang van Maaier Makaber van de Breughelachtige Waal De Ghelderode. Regisseur de Meester heeft met het beperkte materiaal het uiterste gedaan om deze middeleeuwse sfeer invoelbaar te maken met wel grappige resultaten dankzij de Belgische Mart Gevers en Paul van Gorcum als een levensechte dood. Ook bij deze groep staat héél véél Shakespeare op het programma.

Zullen we het dan toch hoofdzakelijk van Hem moeten hebben?

Hans van den Bergh