Hollands Maandblad. Jaargang 5

Twee soorten moraal
Bernard Crick

Twee jaar geleden verweet een financiële commissie uit het Lagerhuis de Britse landsdrukkerij ‘gebrek aan commercieel initiatief’.

Brief uit Londen

De commissie betoogde dat talrijke rapporten van regeringsinstanties op ruime schaal verkocht zouden kunnen worden, zoals bijvoorbeeld brochures van het ministerie van landbouw over hoe fruit in een gewone keuken het best kan worden bewaard.

Het Denning-rapport werd, zoals gewoonlijk, de dag vóór het algemeen verkrijgbaar zou zijn aan de pers rondgedeeld. Middernacht zou het officieel ‘vrij’ zijn, wat normaliter betekent dat de pers er vanaf dat moment over mag schrijven en het publiek het de volgende ochtend om negen uur kan kopen. Maar de landsdrukkerij liet weten dat zij te middernacht haar deuren voor twee uur zou openen. Tweeduizend mensen stonden er in de rij, een zeer gemêleerd gezelschap. En een week lang reden de bezorgers van Her Majesty's Stationery Office door de straten van Londen met reus-

[p. 11]

achtige reclameborden op: READ LORD DENNING'S REPORT.

Maar die reclame was nauwelijks nodig. Na drie dagen waren al 105.000 exemplaren verkocht. En dat aantal, zo verwachtte men, zou wel verdubbelen wanneer bekend werd dat het rapport niet dik was en ook niet ingewikkeld. In werkelijkheid is het beknopt, zakelijk en hartig. Zo hartig zelfs dat ik de



gewoonlijk zeer plechtstatige en zeer puriteinse Lord Chief Justice van Engeland van een zekere ironie verdenk. Hij bedient zich van een pittig, modern soort ‘slang’ in een verhandeling over wat, in zijn ogen, de verdorvenheid van de moderne samenleving is.

De titels van sommige hoofdstukken: Hoofdstuk IV - De vechtpartij en de schietpartij. (1) De vechtpartij. (2) De schietpartij. (3) Proces op komst. Hoofdstuk V - Christine vertelt haar verhaal... ‘Christine’, schrijft de Lord Chief Justice! En dat in een land waar de Times gewoon was te berichten over het wel en wee van een zekere Mrs. Arthur Miller, en waar in de officiële terminologie een vechtpartij altijd zoiets is als ‘een snode aanslag met een geopend scheermes’ (wie heeft ooit gehoord dat een gesloten scheermes werd gebruikt?), en een schietpartij ‘een poging tot doodslag met behulp van een al dan niet wettig verkregen vuurwapen’.

De geruchten over wat zich afspeelde in de hoogste kringen behoeven hier niet herhaald te worden. Maar het heeft iets merkwaardigs als men ziet hoe Lord Denning zich enerzijds veel moeite geeft om een onderzoek in te stellen naar de ‘geruchten met betrekking tot de eer en de integriteit van het openbare leven’ en tot de jubelende slotsom komt dat Profumo's levenswijze niet kenmerkend is, terwijl hij aan de andere kant zijn hele rapport door met zo'n gemak van woorden van overspel gewaagt - ‘mannen die bestaan van het zoeken van liefjes voor rijke lieden’, partijtjes die ‘beginnen in avondkleding en zonder kleding eindigen’ -, dat de indruk ontstaat dat dergelijke toestanden hoewel ongewoon, toch niet helemaal ongebruikelijk zijn. Van dit gedeelte van het rapport heeft ons het meest verbaasd dat het überhaupt geschreven is. Het leek toch weinig met veiligheid van de staat te maken te hebben. Maar Denning had het gevoel dat hij (waarom?) een dam moest opwerpen tegen de stroom van geruchten die de affaire de wereld had ingestuurd. Hij heeft de regering zeker niet de hand boven het hoofd gehouden. Maar men kan hem er wel van verdenken dat hij de Engelse samenleving heeft willen vrij pleiten. Het soort houding van ‘Londen is Rome niet, mijnheer’. Hij zegt dat alles nog in orde is omdat hij in werkelijkheid gelooft aan het bestaan van een crisis waarin het ‘goede’ en het ‘normale’ verdedigd moeten worden tegen mogelijke nieuwe aanslagen van ondeugd en verval.

Zijn werkelijke opvattingen komen om de hoek kijken in een mooi terzijde, als hij het heeft over de vlucht van de Profumo's voor de pers onmiddellijk nadat John Profumo had erkend jegens het Lagerhuis en zijn collega's te hebben gelogen toen hij ontkende een verhouding te hebben met de jongedame die ook de Rus kende. ‘Verslaggevers zochten het hele land af maar konden hen niet vinden. De dorpelingen wisten het, maar die vertelden het niemand van buiten. Zij begrepen dat ze met rust gelaten wilden worden’.

Goeie ouwe ‘dorpelingen’! De conservatieve plattelanders waren niet aangetast door de voze moraal van de metropool. Denning is een Tory van het land; de conservatieven van vandaag beschouwt hij bijna op dezelfde manier als zijn voorouders elke politicus die te lang in Londen verbleef, bij het hof of in de hoogste kringen, omdat je daar aan moreel bederf blootstond.

Misschien valt uit deze achtergrond ook zijn verrassende verdraagzaamheid te verklaren, of althans het ontbreken van een duidelijke veroordeling, waar het een van de voornaamste bijzaken betreft. Hij heeft de natie geen lesje in moraal gegeven. Ja, hij zuiverde zelfs de veiligheidsdiensten en de politie van de blaam dat zij bepaalde inlichtingen over Profumo niet hadden doorgegeven met als overweging dat ‘het niet behoort tot de taak van veiligheidsorganen en politie om een onderzoek in te stellen naar iemands particuliere zeden, zelfs niet als het ministers van de kroon betreft. Was het anders, dan leefden we in een politiestaat’. Dat is duidelijke en rake taal. Denning bracht de zaak terug tot het punt of aan dit bijzondere geval van overspel veiligheidsaspecten vast zaten.

Er was duidelijk een gevaar voor de veiligheid aanwezig. Profumo's ambtge-

[p. 12]

noten kenden het verhaal (het ware) dat Profumo in connectie stond met Christine, zij met Ward, en Ward in ieder geval met Ivanov. Wat dit betreft liet Denning geen twijfel aan zijn oordeel bestaan. Hij vond het eenvoudig ongehoord dat de eerste minister niet met Profumo zelf gesproken had. Hij constateert dat onomwonden. En hij vond het ronduit naïef van Profumo's collega's dat ze hem op zijn woord geloofden zonder zelfs maar te vragen naar de brief waarvan ze allemaal wisten dat de Sunday Pictorial hem van miss Keeler had gekocht. Hij zegt heel eenvoudig: ‘Het behoorde tot de verantwoordelijkheid van de eerste minister en zijn collega's, en van hen alleen, om de zaak uit te zoeken; en daarin zijn ze niet geslaagd’.

We hebben allemaal kunnen horen dat Macmillan zich op het standpunt stelt dat hij het medeleven van de natie verdient, en geen verwijten; dat hij meer ‘sinned against than sinning’ was, zoals Shakespeare treffend zei; dat de hele zaak als afgedaan beschouwd moest worden sinds hij erkend had dat het verkeerd geweest was Profumo te vertrouwen: bedrogen worden door een collega is onvoldoende reden om af te treden.

Dit is natuurlijk niet het standpunt van Wilson en de oppositie, en ook niet de privé-mening van vele conservatieven. Zij zijn van oordeel dat Macmillan te traag was en te goed van vertrouwen. En talrijke conservatieven vinden dat deze twee eigenschappen hem ongeschikt maken om de partij te leiden. Maar hoe raken zij hem kwijt zonder de zaak nog erger te maken? Dat is hùn probleem.

Van meer algemeen belang is, geloof ik, dat uit dit alles blijkt wat een geweldige rol ‘vriendschap’ speelt in het politieke bedrijf van de conservatieven. De Britse conservatieven vormen nog in verrassende mate een partij waarin familiebetrekkingen zwaarder wegen dan de politiek, en waarvan de parlementaire vertegenwoordigers voor driekwart op dezelfde zes scholen zijn gevormd. In tegenstelling met de socialisten kennen ze elkaar al voor zij naar Westminster gaan. Zij gaan uit van het instinctieve vertrouwen dat heerst tussen mensen die elkaar van hun geboorte af kennen. Zij verkeren niet in de noodzakelijkheid om, zoals de socialisten, via kranten tegen elkaar uit te varen om uit te maken wat in de partij als geheel leeft; zij praten rustig en discreet met elkaar in de afzondering van hun clubs, of in de rookkamer van de club aller clubs: het parlement. Zij hebben ook minder behoefte aan een formele organisatie dan de socialisten. Zij worden minder beheerst door een ideologie en bepaalde politieke inzichten. Het is eerder onderling vertrouwen dan onderlinge overeenstemming die hen samenbindt.

Dat verklaart ook de opmerkelijke waarde die Macmillan bereid was te hechten aan Profumo's ‘Op mijn woord, sir’, en tevens de paniekachtige situatie die nu in de conservatieve gelederen heerst. Als mensen gaan liegen en de partij te schande maken door zo'n ondernemend privéleven te leiden is niets of niemand meer te vertrouwen! Want het principe van wat de Romeinse republikeinen ‘amicium’ noemden maakt een bijzonder doeltreffende manier van regeren mogelijk zolang je allen op voet van vriendschap staat en elkaar kunt vertrouwen.

In deze zin kan men geloof ik stellen dat publieke moraal en particuliere van elkaar behoren te verschillen. In het particuliere leven kan het verantwoord zijn alleen maar op iemands woord af te gaan (wat voor fantastische eigenschappen dichten we onze geliefden niet toe als we jong zijn); maar als van dat woord het geluk van andere mensen kan afhangen is het onverantwoord het niet ‘op schrift’ te vragen.

Denning vraagt: ‘Stelden de ministers zichzelf de juiste vraag? De enige vraag die zij zich stelden was of Profumo in feite overspel had gepleegd, terwijl de juiste vraag geweest zou zijn: was zijn gedrag van dien aard dat de gewone man in redelijkheid tot de conclusie kon komen dat hij overspel had gepleegd?’

De opperrechter bedoelde twee dingen. In de eerste plaats dat de normen in het openbare leven verschillen van die in het privéleven in die zin, dat een gezagdrager niet slechts heeft afgedaan als hij iets misdaan heeft, maar ook als hij nodeloos verdenking op zich heeft geladen. En in de tweede plaats dat men in de praktijk een land niet alleen op basis van betuigingen van trouw en oprechtheid kan regeren. In het openbare leven heeft men de plicht zowel zichzelf als - wat makkelijker is - zijn vrienden te wantrouwen.

Ik geloof niet dat Engeland op de drempel staat van een nieuwe periode van Romeinse decadentie en corruptie. Het staat eenvoudigerweg aan het eind van een gouden tijd waarin men het land kon regeren door goede vrienden te vertouwen.