Hollands Maandblad. Jaargang 5

Geheel naar waarheid
A.L. Schneiders

‘Nou, zal ik het doen of niet, wat vind jij nou’, vroeg Mark.

‘Ik zou het niet doen’, antwoordde Marianne. ‘Zij zeggen toch niets en misschien breng je ze nog in moeilijkheden door ze te bellen ook. Nu, denk er nog maar wat over na, ik ga verder met pakken’ en zij liep weg naar de tent.

Intussen liep hij heen en weer over het houten plankier voor het clubhuis van het kampeerterrein, in twijfel of hij de schrijvers zou bellen of niet. Schrijvers zijn als het ware de ziel van de natie en hij dacht pas een oordeel over dit vreemde, geknechte land te mogen hebben wanneer hij ze had gesproken. Vooral Orenburg, die daar als een groot schrijver gold en toch de heersende diktatuur was blijven steunen. Maar wie was Mark dat hij de telefoon zou pakken en zo maar een afspraak maken met grillige dialektikus Orenburg? Bovendien scheen het werkelijk waar te zijn dat het onderhouden van relaties met buitenlanders daar een riskante zaak was. Maar misschien stond Orenburg boven de wet?

Om de beslissing uit te stellen liep Mark

[p. 34]

naar de waterkant, ging daar op een steen zitten en keek naar de algen die nog steeds pas op de plaats dansten tegen het vlugge rivierwater in. Aan het haar van verdronken vrouwen en kinderkopjes dacht Mark natuurlijk, hoewel hij niet had kunnen zeggen waarom dat nu zo natuurlijk was. Integendeel, luid zingend kwam een groepje kajotters stroomafwaarts gezakt, leden van de jeugdbond in vrolijk klotsende kajaks. Zij zagen Mark op zijn steen zitten en wuifden hem toe. Moest hij terugwuiven? Het zou ze een zorg wezen, zij waren al voorbij. Hop, daar liet een van de kajotters zich plotseling omvallen. Een ogenblik dreef de kiel van de kajak noodlottig leeg op de golven, maar hop, daar was die grappenmaker al weer terug, fris als een forel en peddelend als een molen. Eén forel maakt nog geen zomer, dacht Mark, laat je niets wijs maken. Hij stond op en keek naar Marianne die ijverig voorover stond gebogen: pakken.

‘Ik vind dat wij toch niet naar huis kunnen gaan zonder een schrijver te hebben gesproken’, zei Mark. ‘Ik wil preciès weten hoe het hier is.’

‘Weet je dat dan nog niet?’, vroeg Marianne. ‘Je hebt wel twintig mensen gevraagd hoe zij het vonden en achttien hebben geantwoord dat zij ongelukkig zijn. Die andere twee waren profiteurs, dat heb je zelf gezegd. Wat wil je nu nog meer horen.’

‘Ik weet het niet. Ongelukkig, wat zegt het. Ben ik dan gelukkig? Er moet toch nog iets anders zijn. Het is hier toch niet voor niets zoals het is? Misschien kan Orenburg het mij vertellen.’

‘Je zoekt meer dan er is’, zei Marianne. ‘Enfin, je gaat je gang maar. Als je maar weet dat wij morgenavond vóór acht uur over de grens moeten zijn. Ik denk er niet over om hier risiko's met dat visum te nemen.’

‘Ja, dat weet ik nou langzamerhand wel’, antwoordde Mark en hij stapte weer in de richting van het clubhuis waar de telefoon stond. Zij waren alleen op het terrein, dat speciaal was ingericht voor autokampeerders. Maar de enkele buitenlanders waren al weggetrokken en de eigen bevolking had geen auto's, tenminste niet om mee te kamperen. Mark voelde zeer veel schuld over de betrekkelijke luxe die zij in dit arme land tentoon spreidden, maar aan de andere kant was het fijn om het rijk zo alleen te hebben. Lege kampeerterreinen, eindeloze, lege autowegen, onbedorven bergdorpen en een laagvlakte met warme stadjes vol witte ganzen, voetgangers, paarden en boerekarren. Natuurlijk, veel van de inwoners die zij hadden gesproken hadden een neerslachtige indruk gemaakt en dan al die luidsprekers, die over straten en pleinen hingen of als vreemde reuzepompoenen in de bomen groeiden. Meestal waren ze stil, maar op ongezette tijden door de week begonnen zij marsmuziek te reutelen en elke zaterdag was er een jonge opgewekte vrouwenstem, die voorlas, vertelde of vriendelijk vermaande. Mark en Marianne hadden alle hoeken en gaten van het land bezocht en het was altijd dezelfde leidster op zaterdag, behalve in het woud en in het hooggebergte waar nog geen luidsprekers gehangen waren. In het begin had deze alomtegenwoordige akela Mark verschrikt en geërgerd, maar na verloop van tijd was hij het verschijnsel net zo gewoon gaan vinden als de inwoners van het land, die er niet meer naar schenen te luisteren. Straks zou zij wel weer over de stad zijn, het was zaterdag. Opeens besefte Mark dat hij haar de volgende week een beetje zou missen en met wrevel dacht hij aan de klepperende grasmachines thuis en de ronkende zaterdagmiddagwegen. Je bent gek, zei Mark tegen zichzelf, je kan haar niet eens verstaan. Je moest maar eens gedwongen zijn om elke zaterdag naar dat kreng te luisteren. Misschien was dit wel een zusterbinding, maar een zusje had Mark nooit gehad.

De oude vrouw die het kampbureau beheerde en die over het telefoontoestel ging, was er niet, haar deur was op slot. Zij zou zo dadelijk wel terugkomen. Mark ging in een tuinstoel op het plankier zitten, in de zon en zo dat Marianne hem niet kon zien. Aan de overkant van de rivier kletterde een lange goederentrein voorbij, olie en kolen kolen kolen, het nauwe dal was er vol van.

‘Kan ik u ergens mee helpen?’, vroeg de man.

Daar was hij weer, de sekretaris van de in het clubhuis gevestigde roeivereniging, studentenbrigadier of toeristenspion. Die vent hing hier de hele dag rond, een vijandelijke crewcut, een bebrilde dialektikus in trainingpak. Dat kwam wel beroerd uit want zo kon hij natuurlijk niet telefoneren.

‘Nee, dank u’, zei Mark. ‘Ik zit maar even in de zon’.

‘U hebt het getroffen’, merkte de sekretaris op. ‘Twee weken geleden bent u hier ook geweest, is het niet? Zeker een tochtje naar de bergen gemaakt?’

‘Inderdaad, het binnenland en de bergen. U hebt mooie bergen’.

‘Dank u’, zei de man. ‘Ik ben blij dat u tevreden bent. Tevreden toerist, goede propagandist. Dit schept begrip tussen de volkeren.’

‘Zo is het’, antwoordde Mark om er van af te zijn.

[p. 35]

Hield die vent hem voor een meeloper? Nou, wat kon het schelen, als hij maar verdween. Nu, Mark had geluk. Even later stapte de man langzaam op zijn fiets en kort daarop kwam het kampvrouwtje terug. Met de gebruikelijke misverstanden tussen mensen die elkaar niet kunnen verstaan, slaagde Mark erin de sleutel te krijgen. Kakelend en klapwiekend met de armen liep het vrouwtje weg, zij wilde er niets mee te maken hebben.

In het bureau ging Mark voor de telefoon zitten, onder het portret van president Hendrych, een onkreukbaar beambte in zijn trouwpak. Streng maar niet onvriendelijk keek de president neer op Mark, die zijn handpalmen droog wreef aan een zakdoek. Zien wij nu spoken? President Hendrych, de bezielde strijder van het eerste uur, Mark, een nieuwsgierig maar schuchter toerist, wat kan dat nu toch weer voor kwaad. Hoe dan ook, het was erg benauwd in het kampbureautje en als het er niet naar verrotting rook, dan was het naar nat hardboard of handdoeken van jong gestorven raceroeiers. Besluiteloos bladerde Mark door het telefoonboek van de hoofdstad. Horak Lud. Dr Chem., Hoyack Pavel, Hozowa A., drie smeulende zielen in een vreemde stoffige stad.

Hegedus ging Mark tenslotte bellen, dat was toch beter dan Orenburg. Hegedus scheen een schrijver van krantenschetsen te zijn, waarschijnlijk een makkelijker mens dan die Orenburg. Dus hield Mark zijn adem in en draaide Hegedus, B.A.R. 05 09. Het was een zwakke vermoeide bromtoon die uit de hoorn kwam, de brom van een oud rafelig net. Moderne centrales, meende Mark te weten, toeteren licht en vlug. Dit droevige geluid was dat van het toestel van de dertiger jaren, dat van zijn ouders, wanneer Mark alleen was in een halfdonkere kamer met dotterbloemen en een vleug van het voorbije eten. Het scheen altijd augustus in die tijd en zaterdagavond. Maar Bart gaf geen gehoor, Tom niet en Hans niet. Wat deden ze toch allemaal wat hij niet deed. Toen klikte de hoorn en Mark was niet eens erg verwonderd toen het de metalige akela bleek te zijn.

‘Bakker speaking’, zei Mark.

‘Ochnotsky bushniba namentzki’, antwoordde zij streng.

‘Hier spricht Bakker’, probeerde Mark. ‘Ist herr Hegedus auch da?’

Dit ging beter. Zij antwoordde in het Duits: ‘Met wiè, zegt u?’.

‘Met Bakker. Ik ben een toerist uit Holland, met literaire belangstelling. Ik dacht dat het interessant zou zijn de heer Hegedus eens te ontmoeten.’

Het bleef een ogenblik stil aan de andere kant. Mark had een beeld van blote bruine benen op een divan, een strenge wijsvinger, een open balkon en een kleine man die wegsloop op de tenen.

‘Leider leider’, zei ze opgewekt. ‘De heer Hegedus is vanmiddag juist afgereisd naar de bergen. Hij zal het oprecht betreuren u gemist te hebben. Maar misschien mag ik even uw naam en adres? Dan kan hij misschien later nog contakt met u zoeken.’

Naam en adres, daar had je het al. ‘Ach, lassen sie nur’, stotterde Mark. ‘Ich gehe schon weg, morgen, danke vielemals’ en hij gooide de haak neer alsof hij een gloeiend strijkijzer in de hand had gehouden. Hèhè, zuchtte hij naar de president en ja, nu zag hij het duidelijk: natte smalle lippen en een valse trek om zijn linker mondhoek. Hoe zou het zijn, zou zo'n man dan nooit aan zijn slachtoffers denken? In het weekend, dan had hij toch wel tijd? Ach wat, wij zien spoken. Het is lekker weer en op de Poltava zingen de roeiers, de gevangenen worden gelucht en in het weekend drinken de bewakers bier.

Bronstein, Andrei, nummer twee op zijn lijst. Lang gerinkel in een leeg apartement. Dat was makkelijk.

Hij hoorde stemmen voor de deur en stak zijn lijstje vlug in zijn zak. Toen werd het weer stil. Hij draaide T.U.B. no 13 67 voor Novak. Klik ging de hoorn en daar was Novak zelf.

‘Hier spreekt Bakker, toerist uit Holland. Mijnheer Novak, ik heb veel literaire belangstelling en zou zo graag eens een schrijver ontmoeten.’

Novak klonk als een vriendelijke flaneur op heterdaad betrapt. Ach zo, ja, ja Holland, voor de oorlogen was hij daar een week geweest. Hij bewaarde de gelukkigste herinneringen aan die week, ach, al die bloemen. Jammer dat hij Mark niet kon ontmoeten, wat trof dat ongelukkig. Over een uur reisde hij af, naar de bergen. Maar volgende maand misschien, of kon Mark niet zo lang blijven? Hij nam afscheid met een groet aan Mark's heerlijke, frisse land.

Liefst had Mark het nu opgegeven, maar als hij niet doorzette zou hij voor altijd het gevoel hebben er weer naast te hebben gestaan. Daar ging hij dan, de grote Orenburg.

Nu, dat viel honderd procent mee. Vlug als een zakenman maakte Orenburg de afspraak, over anderhalf uur in de lounge van Hotel International. Maar op het laatste ogenblik riep hij ‘Wacht, wacht eens even. Het kàn zijn dat ik binnen een uur nog een telegram krijg met het verzoek mij naar de bergen te begeven. Ziet u, men maakt daar

[p. 36]

een film naar een van mijn boeken en het kan zijn dat ik dit weekeind daar nog heen moet om aanwijzingen te geven. Maar als het u geen bezwaar is gaat u naar het hotel. Als ik onverhoopt niet kom moet u maar niet boos zijn.’

Om half drie waren Mark en Marianne op de hoofdboulevard van de stad, waar de pantoffelparade zijn hoogtepunt had bereikt onder muziek en de vertrouwde akela, die in een opgewekt humeur leek. De povere etalages en de kleding van de menigte, de verveloze trammetjes die daar tussendoor rammelden onder slordige trossen worstelaars, het was wel armoedig allemaal, maar niet ongezellig. Niemand hoeft het gevoel te hebben er niet bij te horen, dacht Mark. Maar dit was heel anders in Hotel International. Het bleek een zeer chic hotel met een gegallonneerde portier, een negentiende eeuws strijkje en kruiers met groene schorten voor. Blijkbaar was er een congres aan de gang, want in lobby, lounge en zalen zwierven tientallen zwarte, witte en gele afgevaardigden. Sommigen hadden middelgrote nationale vlaggen uitgestoken in hun revers terwijl anderen hun vlaggen om de hoed hadden gedrapeerd. Dit was dus het vijandelijk blok in ruste, dacht Mark. Hij voelde zich allerminst op zijn gemak, temeer omdat de portier ze achterdochtig opnam. Maar in hun kampeerkleren moesten zij er nogal onschuldig uitzien; spionnen kamperen niet. De portier zou ze eerder verdenken van landloperij misschien.

Na verloop van een kwartier kwam door de draaideur een gedrongen man in een blauwe schipperstrui, gevolgd door een soort bleke rechercheur in burger. Op zijn gemak liep de hoofdpersoon naar de lounge en Mark zag dat de portier en enige afgevaardigden hem eerbiedig groetten. Zou dit dan Orenburg zijn? Mark ging hem achterna, maakte een buiging en vroeg of hij misschien de heer Orenburg voor zich had. Ja, dat was zo en zijn ongezonde metgezel bleek de adjunkt-sekretaris van de schrijversbond.

Orenburg hing dik en lui in zijn fauteuil en zijn donkere ogen namen Mark op, ja hoe. Spottend of vaderlijk of ook met iets gemelijks? De adjunkt-sekretaris keek op zijn horloge, het was zijn vrije zaterdagmiddag tenslotte. Marianne zat op de rand van haar stoel, met een ijverig gezicht en lief in haar blauwe kampeerbloesje. Deze hele situatie rustte dus op Mark alleen.

‘Ja’, begon Mark. ‘Wij zijn toeristen uit Holland en wij zouden zo graag een indruk van het kulturele leven in uw land krijgen.’

‘Juist’, zei Orenburg, met een stem die veel zachter klonk dan over de telefoon. ‘Vraagt u maar.’

‘Nu’, zei Mark, met een blik op de adjunkt-sekretaris. ‘Ik zou in de eerste plaats willen weten of het de schrijvers hier is toegestaan uiting te geven aan hun persoonlijke ondervindingen. Verder zou ik graag uw eigen mening over dit vraagstuk willen horen.’

‘Een vraag met een baard’, antwoordde Orenburg. ‘En hier is het antwoord. Er wordt geen dwang op de schrijvers uitgeoefend. Voorzover zij überhaupt tijd en aandacht over hebben voor hun persoonlijke problemen, hebben zij geheel vrijwillig afgezien van alles wat de revolutie in gevaar zou kunnen brengen.’

Had Orenburg een knipoog gegeven? In ieder geval keek hij de kring rond als iemand die zojuist een antwoord met een baard had gegeven. Vergeefs zocht Mark naar een vraag die Orenburg een kans zou bieden iets persoonlijks te zeggen. Meer dan ooit speet het hem geen debater te zijn, laat staan een dialektikus. Toen hij op de gedachte kwam te informeren naar het lot van de dichter Uzpas voelde hij zich zelfs een lomperik.

‘Maar’, zei Mark, ‘uw dichter...’.

‘Uzpas’, viel Orenburg in. ‘Neen, Uzpas zit niet in de gevangenis. Uzpas zit in een sanatorium voor alkoholici. Hij heeft reeds ver voor de revolutie gedronken. Maar inderdaad is hij na de revolutie meer gaan drinken. Misschien leed hij wel onder wat zij bij u schuldgevoelens noemen over het feit dat hij de revolutie niet voldoende heeft begrepen. Nu, nu drinkt Uzpas niet meer.’

Er kwam een kellner langs en Mark vroeg wat de heren wilden drinken. Orenburg bestelde een dubbele brandewijn, een buitengewoon dure drank in dit land en Mark dacht met zorg aan zijn beurs.

‘Goed’, zei Orenburg, die zich na het opnemen van de bestelling naar Marianne had gekeerd.’ U bent zeer mooi, madame’.

Marianne kreeg een blos en Mark ergerde zich, zowel aan Marianne als aan Orenburg. Wat een flauwe kul. Marianne was fris, aardig, maar zeker niet mooi.

‘Hebt u kinderen, madame?’

Ze knikte opgelucht.

‘Nou’, zei Orenburg, ‘dan zult u zeker wel naar huis verlangen. En u ook, mijnheer Bakker. Men heeft mij verteld dat Holland een zeer vriendelijk land is, vol koeien, tulpen en rustige burgers, is het niet?’

Barst, dacht Mark. Of was dit nu Orenburg's manier om te laten blijken dat hij ongelukkig was? Wat is dubbelpraat toch moeilijk, vooral wanneer het niet is afgesproken; vermoedelijk deden zij gewoon prietpraat.

[p. 37]

‘Ach’, zei Mark, ‘zoveel zin om terug te gaan heb ik niet, hoor. Waarom denkt u dat?’

Orenburg scheen dit niet te horen en keek indringend naar Marianne's benen en daarna naar Mark's fototoestel. ‘Ik weet zeker dat u veel foto's hebt gemaakt van onze mooie bergdorpen. Die aardige huizen met hun houten balken en gekleurde luiken, pittoresk wat?’

Mark knikte stroef. Inderdaad zat zijn toestel vol met die huisjes, met de boerinnen er voor, op viltlaarzen nog.

De kellner kwam. Orenburg ledigde snel zijn glas en leunde lui achterover. De adjunkt-sekretaris dronk een soort sinas en sloeg zijn notitieboekje dicht. Dit interview, voorzover het de naam verdiende, was te onschuldig om te noteren. Een afgevaardigde uit een zwart land boog zich over Orenburg's leuning en fluisterde hem iets in het oor. Orenburg keek op zijn horloge en knikte. De adjunkt-sekeretaris ook, andermaal. Marianne keek op haar knie en beet zich de lippen.

Plotseling zag Orenburg Mark nogal kwaadaardig aan en zei ‘U vindt dat ik dik en lui ben? Welnu, ik moet mij ontzien. Ik heb op zijn best nog vijf jaar te leven. Ziekte opgedaan in de gevangenis, vóór de revolutie. Dat waren degenen die u hier zo graag weer op het paard zoudt willen zien.’

‘Sorry’, mompelde Mark. ‘Ik wist werkelijk niet dat u ziek was. Overigens zou ik die anderen net zo min op het paard willen zien. Ik wil liever niemand op het paard zien.’

Orenburg scheen op het punt een eind aan het onderhoud te maken toen de portier hem benaderde met een pakje. Brommend van genoegen wierp Orenburg de benen over de armleuning van zijn fauteuil en pakte uit. Het bleek te komen van een meisje dat zijn laatste toneelstuk zo bewonderde en zij stuurde hem nu een brief met een foto en een cigarettendoos met een muziekwerkje van Strauss. Tralalalalá la la la la, wel tien keer deed Orenburg het deksel open en dicht. Al knikkebollend en de maat aangevend met zijn wijsvinger keek hij Mark in de ogen, innig vergenoegd naar het scheen. Over wat? Over een blijk van waardering, over een walsje op zaterdagmiddag, over de onmogelijke positie van zijn trage interviewer, deze ontevreden bourgeois? En wat kon Mark anders doen dan meeknikken en gecharmeerd kijken. Daarbij trachtte Mark nog wel iets over te brengen van ‘ja ja, ik begrijp best wat je eigenlijk bedoelt’, maar dat was niet meer dan een lonk naar de galerij.

Toen Orenburg genoeg van dit wrede spelletje had, rolde hij zich als een dikke kater in zijn fauteuil. Nu liet hij Mark geen ogenblik meer uit het oog. Deze trok zo sluw als het kon aan zijn neus.

‘Hollanders hebben zoiets, zoiets spiesburgerlijks, is het niet?’, vroeg Orenburg. ‘Maar uw schrijvers, heb ik wel eens gehoord, schijnen zeer somber te zijn.’

‘En waarom niet’, antwoordde Mark. ‘In ieder geval kunnen zij schrijven wat zij willen.’

Orenburg lachte en merkte op dat die vrijheid ze dan niet veel geluk had gebracht blijkbaar.

‘Ik zou wel eens willen zien wat ze bij u zouden schrijven als ze vrij waren’, zei Mark.

‘Wij zijn vrij, maar wij denken aan de anderen. Wanneer ik bij voorbeeld zou geloven aan de absurditeit, aan niets of van mijn part aan de wrekende engel met het zwaard, dan zou ik dit voor mij houden. Ik geef de mensen liever hoop en kijk, dit is de beloning.’

Hij bestudeerde nogmaals de foto van zijn bewonderaarster en liet de doos nog eens tingelen. Dit was tevens het eind van het onderhoud, want, zei Orenburg, hij had nog een afspraak met zijn regisseur. Zij schudden dus handen en Mark en Marianne bleven alleen achter om de rekening te betalen.

‘Dat is mooi’, zei Marianne. ‘Twintig gulden en een verloren middag’.

‘Toe nou, doe niet zo provinciaal. En wat had je anders met de middag willen doen?’, mopperde Mark.

De volgende dag reden zij terug naar de grens. Zij kwamen door een afwisselend landschap van donkere dennebossen en golvende zeeën van graan. Dit was de welvarendste streek van het land. Het was zondagmiddag, maar de produktieslag was in volle gang. Als slagkruisers dreven de kombines tegen de trillende horizon en dichter bij de weg rukten brigades van boeren en studenten op naar het stoppelfront. Marianne stuurde want Mark had een soort griep opgedaan. Hij hing tegen het raam en keek rillend van koorts naar de verhitte brigades, waarvan enkele zongen en de meeste zwegen. Mark had vergelijkende gegevens willen verzamelen over hoe het hier vroeger was en nu, maar was er niet erg aan toe gekomen. Voorzover hem dat speet duurde het niet erg lang, want zijn koorts spoelde allerlei vreemde herinneringen los, lange miskende zondagmiddagen in wat verschillende zomers moesten zijn en onwaarschijnlijk daarvóór of daarachter zelfs nog

[p. 38]

een vakantiekamp, met een zekere Paula en Pieter met een gitaar en eindeloos wachten op eten, op anderen en op allerlei dingen die moesten gebeuren.

Nu kwamen zij door het laatste dorp, dat uitgestorven was en blijkbaar in bezit genomen door de witte ganzen. Over een half uur zouden ze aan de andere kant zijn, wat zou het daar weer druk wezen.

Toen Marianne stopte schrok Mark wakker. Zij stonden in een donker bos voor een slagboom die besprenkeld was met zonnevlekjes. Ongehaast kwam een soldaat uit een houten huisje met geraniums voor het venster. Hij droeg zijn machinepistool met het gemak van de ervaren handwerksman. Groeten deed hij niet, hij nam alleen aandachtig het nummerbord op. Toen verdween hij weer naar binnen, de slagboom bleef dicht. In het bos riep een koekoek, eerst dichtbij, de tweede maal veel verder weg, reeds aan de andere kant misschien.

‘Jesses’, zei Marianne. ‘Zou er iets zijn?’ ‘Welnee’, zei Mark. ‘Wat kan er nu zijn.’

De soldaat kwam weer naar buiten, gevolgd door een ambtenaar in burger. Deze zou een broer kunnen zijn van de adjunktsekretaris van de schrijversbond.

‘Bent u Heer Bakker?’, vroeg hij eerbiedig.

‘Ja, inderdaad, dat ben ik’, zei Mark.

‘Dan heb ik hier iets voor u. Een briefkaart die hier vanochtend per spoedbestelling is binnengekomen.’

‘Dank u, dank u zeer’, zei Mark en nam de kaart door het raampje aan.

Het was een prentbriefkaart, glanzende foto van een zeer scherp slagzwaard, met juwelen bezet en neergevlijd op een fluwelen doek. ‘Stanislawskizwaard, foto Nationaal Museum’ en aan de andere kant: ‘Goede reis en wel thuis, Orenburg.’

‘Hu, wat een engerd’, zei Marianne toen zij weer reden. ‘Wat zou hij daarmee nou bedoelen.’

‘God mag het weten’, antwoordde Mark.